Warszawa żydowska - okruchy Atlantydy
W przededniu II wojny światowej jedną trzecią ludności Warszawy stanowili Żydzi. Warszawa była czwartym na świecie (po Nowym Jorku, Moskwie, Chicago) skupiskiem ludności żydowskiej, która zamieszkiwała głównie dzielnicę w północnej części miasta. W tej części Warszawy Żydzi osiedlali się masowo od czasów Królestwa Kongresowego, gdy władze policyjne postanowiły wyrugować ich ze Śródmieścia. Żydzi dominowali też wśród ludności niektórych części Pragi, Woli, podmiejskich osiedli i miasteczek na obu brzegach Wisły.
Katastrofa II wojny obróciła w perzynę dorobek wielu pokoleń Żydów warszawskich, których dzieje sięgają czasów Średniowiecza i którzy ze zmiennym szczęściem wiązali swój los z naszym miastem. W tym pobieżnym szkicu nie będę szczegółowo zajmował się dziejami Żydów warszawskich. Wskażę jedynie zainteresowanym, gdzie można szukać okruchów "Atlantydy", której istnienia dzisiaj możemy się już tylko się domyślać. Zainteresowanych odsyłam do dostępnych publikacji, na których oparłem niniejszą część przewodnika, a których tytuły podaję na końcu rozdziału.
Kim byli i czym zajmowali się warszawscy Żydzi w przededniu Zagłady? Społeczność tę można podzielić na kilka warstw. Do najwyższej należeli przemysłowcy, bankierzy i kupcy, najbogatsi rzemieślnicy. Do warstw średnich należeli zamożni kupcy, bogaci rzemieślnicy, właściciele przedsiębiorstw komunikacyjnych (linii autobusowych, z których większość miała swoje stacje na Placu Broni w dzielnicy żydowskiej, oraz linii żeglugi rzecznej), lekarze, adwokaci, dziennikarze, artyści. Warstwy niższe to drobniejsi kupcy, handlarze, rzemieślnicy, oraz żydowski proletariat, wśród którego nędza była zjawiskiem powszechnym i codziennym.
Według danych podanych przez Mariana Fuksa, w latach 30-tych Żydzi stanowili 44% warszawskich przemysłowców, 40% wielkich kamieniczników, 44% właścicieli wielkich hurtowni i magazynów, 66% prowadzących własne praktyki lekarzy, 37% adwokatów i notariuszy, 84% sklepikarzy, i drobnych handlarzy. Największy był udział Żydów w przemyśle odzieżowym, spożywczym, włókienniczym, jubilerstwie, zegarmistrzostwie, przemyśle skórzanym i kuśnierstwie. Statystyki mogą sprawiać wrażenie, iż była to grupa zamożna - rzeczywiście, Żydzi należeli do elit miejskich. Ale ogromna część społeczności żydowskiej żyła w biedzie lub wręcz w nędzy. 10% Żydów mających na utrzymaniu rodzinę nie miało określonego zawodu. Właśnie średniozamożni lub ubodzy Żydzi stanowili większość mieszkańców dzielnic, które stanowią przedmiot naszego zainteresowania w czasie zwiedzania Warszawy.
Ponieważ zabytki kultury żydowskiej znajdują się w Warszawie w rozproszeniu, proponowana trasa wycieczki nie jest raczej trasą dla piechurów. Spacer da jednak pojęcie o rozległości dzielnicy żydowskiej, a co za tym idzie - o rozległości istniejącego na jej terenie getta. Zacznijmy ją w okolicach Dworca Centralnego.
Autor: Jacek Kiljański
Podstawowe informacje dotyczace dziejów Żydów warszawskich, a także zachowanych pamiątek żydowskich zainteresowani znajdą w następujących książkach, z których czerpałem opracowując niniejszy rozdział:
Marian Fuks;Żydzi w Warszawie. Życie codzienne, wydarzenia, ludzie; Wyd. Sorus, Poznań 1997
Jan Jagielski, Robert Pasieczny A guide to Jewish Warsaw; Wyd.Our Roots, Jewish Information & Tourist Bureau, Warszawa 1995
Karol Mórawski Warszawskie judaica Wyd. PTTK Kraj, Warszawa 1997
Przemysław Burchard Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce; Warszawa 1990;
Jan Jagielski Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51 Wyd. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Warszawa 1996
Poleć artykuł znajomemu
wojto_2222