UTWORY:
"Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią"; "Pieśń świętojańska o Sobótce" J. Kochanowskiego; "Dziady' cz. III A. Mickiewicza; "Nie-Boska Komedia" Z. Krasińskiego; "Alicja w krainie czarów" L. Carrolla; "Wesele" S. Wyspiańskiego; "Tonio Kro gex" T. Manna; "Walc" Cz. Miłosza; "Sur le pont d'Avignon" K. K. Baczyńskiego ; "Popiół i diament" J. Andrzejewskiego; "Tango" S. Mrożka; "Tango triste" E. Stachury; "Mistrz i Małgorzata" M. A. Bułhakowa; "Ferdydurke" W. Gombrowicza...
WYBRANE UTWORY I WNIOSKI:
"ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIĄ"
Jest to najciekawszy średniowieczny polski utwór poetycki (De morte prologus). Jego treścią jest jeden z najpopularniejszych tematów tego okresu motyw śmierci, jej okrutnej, nieubłaganej władzy nad ludźmi i wszelkim stworzeniem.
Anonimowy, jak zwykle, autor nawiązuje do "danse macabre". Tańcami śmierci nazywamy w literaturze i ikonografii średniowiecznej cykl obrazów, w których występuje śmierć w postaci rozkładającego się trupa, szkieletu z bronią (najczęściej kosą) lub instrumentem muzycznym w ręku i wśród tańca wzywa ludzi wszystkich stanów, płci, wieku, by żegnali się z życiem doczesnym.
Ideą zasadniczą TAŃCÓW była myśl, że śmierć jest potęgą wszechwładną i wobec niej wszyscy są równi. Liczba osób biorąca udział w tańcu śmierci (w widowisku, ikonografii) wynosiła pierwotnie 24. Reprezentowały one wszystkie stany, zawody, które uporządkowane były według obowiązującej hierarchii społecznej - od papieża do żebraka.Wszystkie osoby i stany wymienione w "Rozmowie..." wyobrażać mają myśl ogólną poematu (zgodnie z ideą tańca śmierci) - o marności wszelkich dóbr ziemskich, o równości wszystkich wobec śmierci. Wszystko przemija i każdy człowiek stanie się w końcu jej ofiarą. Motyw tańca śmierci nie jest obcy naszemu poematowi - zamknięty jest w krótkim, ale surowym nakazie: MEMENTO MORI!
Uwagi: - nawiązanie do danse macabre;
- potwierdzenie średniowiecznej maksymy: "Mors omnia adeguat" (Śnrierć wszystkim jednaka);
-Memento mori.
"PIEŚŃ ŚWIĘTOJAŃSKA O SOBÓTCE" Jana Kochanowskiego
Poeta nawiązuje tu do pogańskiego obrzędu obchodzonego w noc przesilenia letniego, zwaną nocą św. Jana. Jednym z elementów świętowania był taniec. Dwanaście panien śpiewa kolejno swe pieśni. Nas interesuje wypowiedź Panny II, co "się nie umie frasować, (...) bo w trosce człowiek zgrzybieje", to ona zaprasza do tańca, gdyż to jej "najwiętsza wada, że tańcuje barzo rada". Trzecia zaś, z natury wesoła, zawsze uśmiechnięta, zaczyna zabawę, a przy tej okazji wygłasza humorystyczny wykład dotyczący radości życia. Kończy go refleksją na temat natury ludzkiej. J. Kochanowski staje się tu miłośnikiem i obrońcą ludowego obyczaju, bo kultywowanie tradycji daje ludziom szczęście:
"Wszytki śpiewać nauczone, W tańcu także niezganione, Więc koleją zaczynały,
A pierwszej tak począć dały..."
Uwagi:
- taniec i śpiew jako symbol odpoczynku, wytchnienia od ciężkiej pracy; - apoteoza spokojnego bytowania ziemskiego;
- epikureizm (Panny II i III - chwalą zalety tańca, daj się ponieść zabawie); - również w "Pieśni XX" czytamy:
"Miło szaleć, kiedy czas po temu,
A tak, bracia, przypij każdy swemu, Bo o głódzie nie chce się tańcować". DZIADY" cz. III A. Mickiewicza "
Motyw tańca, a raczej balu odnajdziemy w scenie VIII - Pan Senatora. To tu spotyka się grono zdrajców narodu. Są wśród nich profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego: ojczym J. Słowackiego - dr August Becu, dr Wacław Pelikan, Leon Bajkow. Patriotów, będących w mniejszości, reprezentują: Justyn Pol - student i spiskowiec, dekabrysta Bestużew. Scena ta jest dopełnieniem, jakże krytycznej w ocenie społeczeństwa polskiego, sceny VII - Salonu Warszawskiego. "Wewnętrzny ogień° i "zimne, plugawe lica" to Polacy - niespójni, podzieleni odmiennym stosunkiem do sprawy narodowej.
Klęska powstania listopadowego w konfrontacji z takim obrazem wydaje sig być oczywista i wytłumaczona. Tu bal, zabawa to tylko pretekst do ukazania prawdziwego oblicza spoteczeństwa, które nie jest jednością.
- w sposobie prezentacji spoteczeńsiwa stosowana jest zasada kontrastu
- bal jako idealne miejsce oceny spoleczeństwa;
- wyraźne, podobne przesłanie w "Weselu" Wyspiańskiego i "Tango" Mrożka.
"PAN TADEUSZ" Adama Mickiewicza
Emil Orzechowski nazywa "Pana Tadeusza" istną kopalnią wiadomości o świecie, który już nawet dla współczesnych Mickiewiczowi był historią." A. Mickiewicz w obyczajach szlacheckich starał się odnaleźć polskość, bo w codziennym życiu kryje się duch narodowy. Szczególnie zwraca uwagę na staropolską gościnność i patriotyzm.
Obok opisu uczt (zakrapianych miodem, winem czy gorącym piwem, zabielanym śmietaną z guzełkami sera), polowań, grzybobrań, również nie zapomina o tańcach przy okazji spotkań towarzyskich. Najbardziej znany w literaturze polskiej jest oczywiście POLONEZ z XII księgi. Poprzedza go KONCERT JANKIELA, który na prośbę Zosi gra na cymbałach.
Skoczne dźwięki poloneza wprawiają wszystkich w Soplicowie w pogodny nastrój, młodzi zaczynają tańczyć. Starsi z Sędzią na czele są zadumani, wspominają uchwalenie Konstytucji 3 Maja i jej demokratyczne usta
Mistrz (...) puścił fałszywy akord jak syk węża:' To przypominało za"
wiązanie konfederacji targowieckiej 1792 roku. Klucznik w geście rozpaczy zakrywa ręką twarz. A oto już słychać dźwięk marszu i wspomnienie 1794 r.- insurekcji kościuszkowskiej i rzezi Pragi. Kobiety płaczą, a na twarzach wszystkich widać trwogg i smutek. Starzy legioniści, słysząc pieśń o żołnierzu tułaczu, w zadumie spuszczają głowy; walki w legionach nie przyniosły oczekiwanej wolności.
Jednak nadzieje Polaków na odzyskanie wolności znów zostały rozpalone wyprawą Napoleona na Rosję. Radość i ożywienie zapanowały w dworku soplicowskim, chórem okrzyknęli: »Marsz Dąbrowski!«' Wzruszenie ogarnęło wszystkich; Jankiel płacząc, ucałował rękę generała.
- taniec narodowy POLONEZ staje się symbolem historii, nadzieji na wyzwolenie Polski, jest jedną z najważniejszych deklaracji ideowych dzieła;
- umieszczenie motyuu tańca jest tu celowe: podsumowuje wcześniejsze wydarzenia historyczne, a zarazem ukazuje bohaterów, którzy "krokiem poloneza" przechodzą w następną epokę, epokę klęski.
"WESELE" Stanisława Wyspiańskiego:
Dramat Wyspiańskiego należy odczytać jako bolesny rozrachunek poety z własnym narodem.
Wesele Lucjana Rydla (Pan Młody) w bronowickiej chacie gromadzi dwie klasy społeczne: chłopów i inteligencję. W akcie I - taniec Pana Młodego z Panną Młodą jest satyrą na ludomanię, która zajęta miejsce autentycznego zbratania się z chłopami.
Zauroczenie Pana Młodego tężyzną "Czepców" jest groteskowe. Najważniejszy jednak w dramacie jest symboliczny "chocholi taniec".
Wraz z ukazaniem się Gospodarzowi Wernyhory zaczyna się ważki wątek walki narodowowyzwoleńczej. Ważne sceny to: wręczenie złotego rogu, nakaz zwołania wici i czekanie na znak.
Zamiar podjęcia walki o wolność kończy się niepomyślnie. Inteligenci nie dorośli do roli przywódczej. Gospodarz oddaje złoty róg Jaśkowi, który go gubi, sięgając po czapkę z pawich piór.
Młody drużba jest świadkiem dziwnego tańca. Weselnicy w pijanym i somnambulicznym transie obracają się sztywno w takt melodii granej przez Chochoła, a Jaśkowi "dech zapiera rozpacz, a przestrach i groza obejmują go martwotą; słania się, chyla ku ziemi, potrącany przez zbity krąg taneczników, który daremno chciał rozerwać..."
Zrozumienie tego symbolu nie jest łatwe, bowiem wywoływał rozbieżne interpretacje. Być może to znak NIEMOCY, niezdolności do czynu, a może symboliczna wizja uśpionego społeczeństwa polskiego, któremu brak gotowości do walki narodowowyzwoleńczej.
Uwagi: - symbol podzielonego i "uśpionego" społeczeństwa;
problem odwieczny Polaków, o którym pisał chociażby J. Slowacki w "Grobie Agamemnona".
"TANGO" Sławomira Mrożka
Tango to taniec o wyjątkowym ładunku ekspresji. W Europie przyjęło się w wersji oswojonej, ale nie zmienia się jego treść. Opowiada historię strapionych serc i nieszczęśliwej miłości porzuconych kochanków. U Mrożka dodać jeszcze należy element światopoglądowy (postawę wobec wolności i totalitaryzmu) i już mamy dramat rodzinny.
Historycy literatxry określają "Tango' jako utwór nawiązujący do dramatów S. I. Witkiewicza i W. Gombrowicza, ale wśród licznych kontekstów interpretacyjnych nie można zapomnieć o wielkich dziełach romantycznych jak "Dziady° cz. III A. Mickiewicza i "Kordian' J. Słowackiego oraz "Weselu' S. Wyspiańskiego.
Nawiązanie do młodopolskiego dramatu w "Tangu" realizuje się przez motyw tańca.
Tytułowe, szaleńcze tango prowadzone przez Edka, któremu bez sprzeciwu podporządkowuje się Eugeniusz, symbolizuje zapowiedź "dyktatury ciemniaków" - na czele z Edkiem i "zniewolenie' narodu. Rodzina Stomila staje się świadkiem starcia Artura (student medycyny i filozofii) z przedstawicielem starszego pokolenia, a przede wszystkim z pięścią Edka. To znów kolejna refleksja w literaturze polskiej pokazująca nieszczęście wynikające z rozbicia społecznego. Utwór ten jest kojarzany z syhiacją Polski Ludowej rządzonej przez komunistów.
Uwagi: - postać Artura to parodystyczne odniesienie do Konrada i Kordiana ("nieprzystawalność" marzeń bohatera do możliwości ich spełnienia);
- utwór o mechanizmach tworzenia się władzy totalitarnej, czego symbolem jest końcowy taniec Edka (który uprzednio zabił Artura i sterroryzował rodzinę) z wujem Eugeniuszem.
anna-turowska