1. Co to jest filozofia? Przyczyny ekonomiczne, społeczne i polityczne powstania filozofii w starożytnej Grecji.
• Filozofia (Filo- kochać, sofija- mqdrość)- miłość mądrości - pojęcie wprowadził Pitagoras dla zaznaczenia, że mądrość jest rzeczą boską, a jedynie umiłowanie jej dostępne jest dla ludzi.
- Jest to nauka o mądrości, dla pierwszych filozofów (Tales pyt. o arche - początek) oznaczała poznanie prawdy, dla Platona najdoskonalsza z nauk (fil. podzielił na wiedzę o zjawiskach i wiedzę o bycie ).
- W Grecji wyraz ten oznaczał ogólnie: wiedzę, mądrość, wykształcenie.
• Przyczyny:
- Rozkwit filozofii w Grecji nie był dziełem przypadku: ułatwiły go szczególne warunki tego kraju (uboga ziemia, położenie nad morzem - oddzielona od innych krajów, co sprzyjało nie przyciąganiu cudzoziemców).
- Oddzielenie Grecji od innych krajów (morze), chroniło ja od klęski wojen.
- Położenie to wywoływało natomiast kolonizacje i czyniło, że Grecy obcowali z kulturę innych krajów. Ustrój państwowy Grecji -duża ilość małych państw - sprzyjał wytwarzaniu się różnorodnych postaci kultury, a przy tym wzmagał ambicje. Szczep grecki, bogato przez naturę obdarzony, wydawał w dziedzinie nauki talenty nie mniej niż w poezji, plastyce czy sztuce wojskowej.
2.Główne działy filozofii i ich krótka charakterystyka (ontologia, teoria poznania, etyka, estetyka, filozofia społeczna, historiozofia).
a) Ontologia - ( Parmenides z Elei - teoria bytu) - nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o bycie ( dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje ), zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy.
b) Etyka - nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania
c) Estetyka - nauka, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii (zaczątki Sofiści - zajmowali się teorią poezji).
d) Teoria poznania - ( gnoseologia, epistemologia), teoria usiłująca sformułować odpowiedź na pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania (nauka o poznaniu wiedzy przez jednostkę i granicach tego poznania).
e) Historiozofia - (filozofia historii), skupia się na refleksji nad dziejami, nad ich sensem, biegiem i celem, i próbuje ustalić ogólne prawidłowości nimi rządzące. Przedmiotem badań historiozofii jest też postrzeganie procesu dziejowego przez ludzi, różne sposoby jego przedstawiania i rozumienia.
f) Filozofia społeczna - nauka o procesach społecznych, o odrębności bytu społecznego ( bycie społecznym i jego wartościach ).
3.Problemy ontologii.
3.1. Charakterystyka materializmu żywiołowego (Tales, Anaksymander, Anaksymenes).
- Materia świata jest ożywiona, tzw. pogląd hilozoistyczny (od greckiego hyle - "materia" i zoon - "życie")
- istotne było pytanie o "arche", czyli początek, podstawę, osnowę i strukturę świata
a) Tales z Miletu - twierdził, że arche to żywioł wody , wszystko z niej pochodzi i do niej powraca ( wszystko ożywia ),
b) Anaksymenes z Miletu - uważał, że arche stanowi powietrze . Z niego poprzez rozrzedzanie i zagęszczanie powstaje różnorodność rzeczy i zjawisk w świecie - rzadkie powietrze jest ogniem, w miarę gęstnienia przekształca się kolejno w wiatr, chmury, wodę, ziemię, kamienie itd. Wszystkie te zmiany dokonują się dzięki wiecznemu ruchowi.
c) Anaksymander z Miletu - uznał tzw. apeiron , czynnik nieskończony i nieokreślony, zawierający w sobie wszelkie przeciwieństwa, które wyłaniając się zeń, rozdzielając i ścierając, utworzyć miały świat przyrody; przyczyną tego procesu był odwieczny wirowy ruch prazasady ( to, co jest początkiem rzeczy jest ich zgubą )
3.2. Charakterystyka materializmu mechanistycznego (Demokryt, Kartezjusz).
- stanowisko, że materialny Wszechświat, przyroda istnieje sama z siebie i należy ją rozpatrywać niezależnie od jakichkolwiek innych, domniemanych bytów
- zarówno rzeczywistość tzw. materialna, jak duchowa (psychiczna) tworzona jest przez elementy proste: atomy ( atomistyczna budowa świata)
a) Demokryt z Abdery - Zakładał, że istniejące odwiecznie, niezmienne i niepodzielne atomy poruszają się w przestrzeni ( w sposób nieuporządkowany), łącząc się w coraz to nowe przejściowe asocjacje postrzegane jako rzeczy i zjawiska; odrzucał hipotezę rozumnej siły kierującej światem, zaprzeczał potrzebie dzielenia go na materialny i duchowy.
3.3.Charakterystyka idealizmu obiektywnego (Platon, Aureliusz, Augustyn, Tomasz z Akwinu, Hegel).
- zakłada pierwotność ducha (idei, Boga, Świadomości itp.) i wtórność materii, (jednostka nie ma wpływu na rzeczywistość),
- stanowisko związane ze stosunkiem bytu do naszej Świadomości (istnieje obiektywna rzeczywistość),
a) Platon - ( idea) - głosił, że nie rzeczy są przedmiotem pojęć, gdyż cechuje je zmienność, uznał, że istnieje byt doskonały, niezależny od rzeczy, pierwowzór rzeczy, poznawalny rozumowo, ale istniejący poza umysłem. Ten odkryty przez siebie byt nazwał ideą.
b) Tomasz z Akwinu - ( Bóg) - Sądził, że niektóre prawdy przekraczają to, co można poznać rozumem, ale się rozumowi nie przeciwstawiają. Twierdził, że bytem są jedynie rzeczy jednostkowe. Byty postrzegał jako złożone z istoty i istnienia. Istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne dla jej gatunku i zawarte w definicji. Jedynie z istoty Boga wynika to, że musi On istnieć, nie znamy jednak Boskiej istoty i dlatego należy dowieść rozumem Jego istnienia.
3.4.Charakterystyka idealizmu subiektywnego (G.Berkely).
- stanowisko związane ze stosunkiem bytu do naszej Świadomości (istnieje subiektywna rzeczywistość), zakłada, że wszystko, co widzimy jest wytworem naszej wyobraźni (umysłu) i nie istnieje coś, co jest obiektywne (rzeczywistość).
- Człowiek ma dostęp jedynie do subiektywnie odczuwanych zjawisk istnieje tylko on jako konkretny podmiot, dla którego wszystko, poza jego Świadomością, jest jedynie układem zjawisk.
a) Berkeley - zaprzeczał istnieniu jakichkolwiek abstrakcji w umyśle i poza nim, terminy ogólne uważał wyłącznie za słowa. Zaprzeczał istnieniu materii, która nie stanowiąc bezpośredniej treści doświadczenia gwarantowałaby postrzeganym przedmiotom bytową niezależność. Rzeczy były dla niego tylko ideami (spostrzeżeniami).
3.5.Spór o substancję: charakterystyka stanowiska monistycznego.
- skrajna postać idealizmu - zakładająca, że istnieje jeden byt o naturze materialnej albo naturze duchowej.
a) Berkeley - istnieją niematerialne, nieśmiertelne dusze i Bóg
b) Hegel - stanowisko wg., którego przyroda i duch są dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwszą postacią bytu jest pojęcie i ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda. Syntezą pojęcia (idei) i przyrody (materii) jest duch.
3.6. Spór o substancję: charakterystyka stanowiska dualistycznego.
- istnienie obok siebie dwóch odrębnych zjawisk, tendencji, zasad. Dwoistość
- pogląd w myśl, którego określony obiekt tworzą dwa niesprowadzalne do siebie składniki. Mogą to być Np. sfery duchowa i materialna albo idealna i realna w przypadku dualizmu metafizycznego (system Platona)
a) Pitagoras - uznał za zasadę porządkującą nasz świat teorię antynomii Np. ciepło, zimno
b) Platon - sfera duchowa i materialna (najdoskonalszą formą bytu jest jednak idea).
3.7.Spór o substancję: charakterystyka stanowiska pluralistycznego.
- pogląd, wg., którego rzeczywistość składa się z różnego rodzaju bytów (typów) - cechuje się odrębnością i samodzielnością, stanowi świat sam dla siebie.
a) Empedokles - uważał, że istnieją cztery różne składniki świata, czyli cztery rodzaje materii: woda, powietrze, ogień i ziemia.
b) Leibniz - Uznawał, że istnieje wiele substancji, które nazwał monadami. Stwarzając świat, Bóg wybierał tak monady, by stworzyć świat z możliwych najlepszy ( samoistny byt)
3.8.Spór o przyczynową strukturę świata: determinizm i indeterminizm.
a) Determinizm - pogląd głoszący, że fakt, moment i miejsce zajęcia każdego zdarzenia oraz jego przebieg określone są jednoznacznie przez zdarzenia, które je poprzedziły w czasie i które z nimi współwystępują.
(Demokryt z Abdery)
b) Indeterminizm - ( pojęcie wolności, nieuporządkowania) - U Epikura pojęcie odnosiło się do odchyleń atomów jako czynnika wolności w mechanistycznej koncepcji świata.
c) Spór indeterministów z deterministami dotyczy wolności woli, odpowiedzialności moralnej człowieka, celowości i przyczynowości natury, konieczności i przypadku, w końcu zasad w teorii poznania.
4.Poznanie.
4.1.Ogólna charakterystyka poznania, (co to jest poznanie, jakie są dwie strony poznania).
a) Poznanie - proces intelektualny i doświadczalny, właściwy człowiekowi, mający na celu dotarcie do wiedzy w sposób poza rozumowy.
- proces zdobywania przez człowieka wiedzy o rzeczywistości i o sobie samym, drogami do niej wiodącymi, jak też całokształtem tej wiedzy, jej sprawdzalnością, prawdziwością i użytecznością
b) Dwa aspekty poznania: metodologiczny (racjonalizm, empiryzm) i psychologiczny ...
mucia2311