Cele dydaktyczne są niby mapy drogowe: pomagają nauczycielowi i jego uczniom zorientować się, dokąd zmierzają i w którym momencie znaleźli się w danym miejscu. Niektóre cele są proste, łatwe do sformułowania i zrozumienia, inne są bardziej złożone. Z tego powodu do pisania celów dydaktycznych można przystąpić wówczas, gdy zna się taksonomię celów kształcenia.Cele operacyjne lekcji - taksonomia celów kształcenia.Cele operacyjne lekcji - taksonomia celów kształcenia.TAKSONOMIA - jest dyscypliną naukową o teoretycznych podstawach systematyki, a więc o zasadach i metodach stosowanych w celu klasyfikowania, opisywania i nazywania jednostek systematycznych.Termin "taksonomia", w ostatnich latach coraz częściej używany do klasyfikacji celów kształcenia i wychowania oraz klasyfikacji zdolności i uzdolnień.Nauczyciele są przeświadczeni, że opracowanie właściwych celów lekcji i ich realizacja ma w praktyce szkolnej doniosłe znaczenie. Przeświadczenie to wynika z faktu przekonania się, że źle sformułowane cele lekcji są najprostrzą i najczęstszą przyczyną niepowodzeń uczniów.Jeżeli nauczyciele sami nie uświadomią sobie, (przynajmniej z grubsza), celów lekcji to nie będą w pełni świadomi wyników jakie mają osiągnąć z przedmiotu, którego uczą i co mają robić każdego dnia. Dlatego nauczyciele zastanawiają się często, w jaki sposób wykorzystać wrodzone i nabyte skłonności, jak kształtować nawyki, jak rozwijać zainteresowania, aby osiągnąć pożądane zmiany w zakresie intelektu i osobowości uczniów. Codzienna praktyka przekonała nauczycieli, że uczenie się uczniów bez dokładnego sprecyzowania im celów lekcji jest "kupowaniem rzeczy w ciemno".W 1962 roku Robert Mager opublikował książkę pt: "Przygotowanie celów dydaktycznych", która zapoczątkowała dyskusję nad najkorzystniejszą formą wyrażania celów kształcenia. Celom ogólnym, które nazwał "celami mglistymi" przeciwstawił "cele klarowne", czyli cele jasno opisujące oczekiwane zachowania ucznia.Mager w wymienionej książce napisł bardzo ważne zdanie: "gdy nie jesteś pewien dokąd zmierzasz, łatwo wylądujesz gdzieś indziej - nawt się o tym nie dowiesz".Cele ogólne wskazują kierunki działania. Mają charakter ciągły, są długookresowe. Występują w programach opiekuńczych szkół i innych placówek oświatowo - wychowawczych. Aby celom ogólnym - ciągłym nadać "siłę rozpędu", należy wyodrębnić z nich zadania, czyli cele szczegółowe (operacyjne).Zasadnicza różnica między ciągłymi celami ogólnymi, a celami operacyjnymi polega na tym, że te ostatnie są mierzalne.Operacjonalizacja celów nauczania jest zamianą celu ogólnego w odpowiadającą mu wiązkę celów operacyjnych.
CEL OGÓLNYTAKSONOMIA CELÓWD - Cele wymagające problemowego stosowania wiadomości.C - Cele wymagające typowego stosowania wiadomości.B - Cele wymagające wyjaśniania.A - Cele wymagające zapamiętania.Operacyjny cel kształcenia wyrażony jest opisem zachowania jakie ma przejawiać uczący się po ukończeniu nauki, czyli cel operacyjny określa zachowanie końcowe uczącego się, czyli informuje o tym co uczeń musi umieć na zakończenie lekcji, a czego nie umiał przed jej rozpoczęciem.Operacyjny cel winien być:
· JEDNOZNACZNY - wyraża to wszystko, co uczący się potrafi zrobić dla wykazania, że "wie".
· WYKONALNY - to, co uczący się powinien robić musi być wykonalne w określonym czasie i w dostępnych warunkach.
· LOGICZNY - cel powinien być logicznie sprecyzowany.
· OBSERWOWALNY - jeżeli nie znamy sposobu obserwowania postępu w osiąganiu celu, to nie jest możliwe stwierdzenie, czy cel został osiągnięty.
· MIERZALNY - cel musi określać wystarczający poziom wykonawstwa ze strony uczącego się.
Cel operacyjny winien zawierać następujące elementy:
· DZIAŁANIE - jest opisem działania, które ma być wykonane i wyrażone za pomocą czasownika w stronie czynnej (np. Uczeń: nazwie..., rozpozna..., zastosuje..., naszkicuje..., obliczy..., skoczy...).
· TREŚĆ - wyraża przedmiot, temat lub materiał, w stosunku do którego działanie ma być wykonane.
· WARUNEK - jest opisem okoliczności, w jakich działanie ma mieć miejsce.
· KRYTERIUM - akceptowany poziom wykonania czynności (lub mniejszy próg) uznany za wystarczający. Należy dążyć do tego, aby kryteria były jednoznaczny i umożliwiały obiektywną ocenę wykonania działania.
Operacyjne cele kształcenia możemy osiągnąć w kilku poziomach (według B. Niemierki).
1. WYMAGANIA PODSTAWOWE - obejmują wiadomości i umiejętności, które są:
o stosunkowo łatwe do opanowania,
o najpewniejsze naukowo,
o całkowicie niezbędne w dalszej nauce,
o bezpośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym i ewentualnej pracy zawodowej,
o spełnienie wymagań podstawowych przez ucznia upoważnia go do oceny dostatecznej.
2. WYMAGANIA ROZSZERZAJĄCE - obejmują wiadomości i umiejętności, które są:
o umiarkowanie trudne do opanowania,
o w pewnym stopniu hipotetyczne
o przydatne, ale nie niezbędne w dalszej nauce,
o pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym i ewentualnej pracy zawodowej,
Wymagania podstawowe i rozszerzające stanowią łącznie wymagania rozszerzające. Ich spełnienie uprawnia ucznia do oceny dobrej.
3. WYMAGANIA DOPEŁNIAJĄCE - obejmują wiadomośi i umiejętności, które sa twórcze naukowo:
o wyspecjalizowane ponad potrzeby głównego kierunku dalszej nauki szkolnej,
o z dala od bezpośredniej użyteczności w życiu pozaszkolnym i ewentualnej pracy zawodowej,
o stanowią rozwinięcie wymagań rozszerzających i mogą wykraczać poza opublikowany program nauczania przez wykorzystanie okazyjnych źródeł wiedzy
Wymagania rozszerzone i dopełniające łącznie stanowią wymagania pełne. Ich spełnienie uprawnia do oceny bardzo dobrej.
Nauczyciele twierdzą, że najwięcej trudności sprawia im sformułowanie odpowiedzi na pytanie - co uczeń musi umieć? (wymagania podstawowe), znacznie mniej trudności mają przy sformułowaniu odpowiedzi na pytanie - co uczeń powinien umieć? (wymagania rozszerzające) i na pytanie - co uczeń może umieć? (wymagania dopełniające).Taksonomiczna operacjonalizacja celów kształcenia zapewnia korzyści ponieważ:
1. Stanowi jedno z najlepiej opracowanych metod efektywnego planowania procesu dydaktyczno - wychowawczego.
2. Stymuluje do precyzyjnego myślenia o prosesie kształcenia w kategoriach zachowań i zadań.
3. Stwarza podstawę do obiektywnego poznawania, kontroli, analizy i oceny wyników kształcenia.
4. Ułatwia właściwy dobór i układ treści, metod, form i środków dydaktycznych.
5. Jest dobrą procedurą projektowania dydaktycznego.
6. Umożliwia dydaktyczną realizację zadań edukacyjnych.
7. Opiera się na jasnych, zrozumiałych dla ucznia zadaniach.
Problem formułowania operacyjnych celów kształcenia, planowanie pracy dydaktycznej przez nauczyciela i opracowanie wymogów związanych z ocenianiem uczniów jest ważną dziedziną działalności dydaktycznej.
michuczy