sandhi1.pdf

Mała książeczka o sandhi (wersja 0.9)

Tabela fonemów sanskryckich

samogłoski

Część pierwsza - samogłoski i wisarga

l̥ l̥ ̄ (*)

proste:

a ā

i ī

u ū

r̥ r̥̄

złożone (dyftongi):

spółgłoski

zwarte

legenda:

gardłowe

gh ṅ

V (duża litera V) - „dowolna samogłoska” (od ang. vowel - samogłoska)

C (duża litera C) - „dowolna spółgłoska” (od ang. consonant - spółgłoska)

Cdź - „spółgłoska dźwięczna”

Cb - „spółgłoska bezdźwięczna”

palatalne

cerebralne

ṭ

ṭh ḍ

ḍh ṇ

zębowe

nagłos - pierwszy dźwięk wyrazu

wygłos - ostatni dźwięk wyrazu

wygłos absolutny - na końcu zdania/ frazy.

śródgłos - głoski w środku wyrazu

wargowe

płynne (półsamogłoski)

spiranty

ṣ

gardłowa

dźwięki dodatkowe:

anuswara (unosowienie po samogłosce)

ṃ

wisarga (przydech po samogłosce)

ḥ

Iloczas - samogłoski mogą mieć długość jednej matry (krótkie) lub dwu

matr (długie). Dyftongi są zawsze długie, także e i o , które pochodzą ze

starszych dwugłosek ei i ou .

* Długie l̥ ̄ w praktyce nie występuje, krótkie tylko w jednym rdzeniu kl̥p .

Spółgłoski zwarte ułożone są wg porządku: 2 bezdźwięczne - 3

dźwięczne; bez przydechu - z przydechem - nosówka (też dźwięczna).

Półsamogłoski są zawsze dźwięczne. Spiranty zawsze bezdźwięczne.

Stopniowanie samogłosek

● wygłosowe proste przed inną samogłoską osłabiają się do

odpowiednich półsamogłosek:

i/ī + V  yV

kusumān i + ā kāśe  kusuman yā kāśe „kwiaty na niebie”

lakṣm ī + u pakrāmati  lakṣm yu pakrāmati „szczęście się zbliża”

prat i (przedrostek) + a kṣa (temat)  prat y akṣa „przed oczyma;

bezpośredni”

osłabione

̥ r̥ ̄

proste / słabe

i ī

u ū

l̥

wyższe / guṇa

u/ū + V  vV

hr̥ dayeṣ u + ī hāḥ  manuṣyeṣ vī hāḥ „w sercach pragnienia”

madh u (temat) + a ka (przyrostek)  madh va ka „pszczoła”

najwyższe / vr̥ ddhi ā

au ār āl

Sandhi samogłosek opiera się na ich wzajemnych związkach;

samogłoski mogą się osłabiać (przechodzić na stopień niższy) lub

wzmacniać (przechodzić na stopień wyższy). Ostateczne osłabienie to utrata

zgłoskotwórczości i zamiana na odpowiednią półsamogłoskę.

Stopień wyższy określa się jako dołączenie samogłoski a do stopnia

niższego (czyli: e=a+i; ai=a+e=ā+i; o=a+u; au=a+o=ā+u )

r̥ /r̥̄ + V  rV (w praktyce tylko wewnątrzwyrazowo)

pit r̥ (temat) + a rjita (temat)  pit ra rjita „uzyskany od ojca”

wzmocnienie wewnątrzwyrazowe :

● samogłoska rdzeniowa przy tworzeniu wyrazów/form pochodnych:

√v a d „mówić” : v a dana „mowa”; v ā da „stwierdzenie, nauka”

√c i t „myśleć”: c i tta „myśl, świadomość”; c e tas „umysł”; c ai tanya

„świadomość”

√b u dh „rozpoznać”: b u ddha „przebudzony”; b o dhi „rozpoznanie”;

b au dha „buddyjski”

√k r̥ „robić”: k r̥ ta „zrobiony”; k ar man „czyn”; k ār ya „obowiązek”

√k l ̥ p „formować”; k l ̥ pti „przygotowanie”; k al pa „odpowiedni”; k āl pa

„rytuał”.

Sandhi samogłoskowe

samogłoski proste

● dwie jednakowe (niezależnie od ich długości) łączą się w jedną długą:

wewnątrz wyrazu:

dev a (temat) + a ḥ (końcówka N.pl.m.)  dev ā ḥ „bogowie”

par i (przedrostek) + √ ī kṣ (rdzeń)  √par ī kṣ „obserwować”

s u (przedrostek) + u kta (temat)  s ū kta „dobrze powiedziany”

między wyrazami:

variṇ ā + a kṣalat  variṇ ā kṣalat „wodą umył”

tath ā + ā gata  tath ā gata „w ten sposób przybył”

vasat i + i ha  vasat ī ha „mieszka tutaj”

namas i + ī śvarāya  namas ī śvarāya „kłaniasz się bogu”

dhen ū + u ḍḍīyataḥ  dhen ū ḍḍīyataḥ „dwie krowy wzlatują”

● na styku tematu i końcówki lub dwóch tematów (tj. w złożeniach):

vad a (temat) + ī t (końcówka 3sg.opt.P)  vad e t „mówiłby”

mah ā + r ̥ ṣi  mah ar ṣi „wielki mędrzec”

mah ā + ī śvara  mah e śvara „wielki bóg”

kath a + u paniṣad  kath o paniṣad „upaniszada Katha”

wyjątek:

cecha imperfektu a (tzw. augment) w połączeniu z nagłosową

samogłoską rdzenia daje vr̥ ddhi, a nie guṇę:

a (augment) + i ccha (temat, od √iṣ)  ai cchat „pragnął”

a (augment) + u ñcha (temat, od √uñch)  au ñchat „zbierał”

wzmocnienie międzywyrazowe :

a/ā + V  wzmocnienie o jeden stopień

a/ā + au  au

apiṃṣṭ a + au ṣadham  apiṃṣt au ṣadham „rozdrobnił zioła”

dwugłoski

● przed inną samogłoską rozkładają się na proste, następnie druga albo

przechodzi w półsamogłoskę, albo wypada, zostawiając hiatus (rozziew):

e + V (≠a)  (a+i) + V  a V

krodh e + u dañcita  krodh a u dañcita „w gniewie rzucony”

y e + ā gacchanti  y a ā gacchanti „którzy przychodzą”

a/ā + i/ī  e

ten a + i tihāsena  ten e tihāsena „tą historią”

s ā + i cchati  s e cchati „ona pragnie”

tasy a + ī hā  tasy e hā „jego pragnienie”

bāl ā + ī kṣate  bāl e kṣate „dziewczyna patrzy”

wyjątek: e + a  e’

t e + a vasthitāḥ  t e’ vasthitāḥ „ci ustawieni”

ai + V  (ā+i) + V  āyV / ā V

tasm ai + a kṣipam  tasm ā a kṣipam / tasm āya kṣipam „jemu

rzuciłem”

tasy ai + u pagacchati  tasy ā u pagacchati / tasy āyu pagacchati „do niej

podchodzi”

a/ā + u/ ū  o

balen a + u greṇa  balen o greṇa „siłą straszną”

dr̥ṣṭv ā + u bhayam  dr̥ṣṭv o bhayam „zobaczywszy obydwa”

kany ā + u ñchati  kany o ñchati „dziewczyna zbiera”

gatv ā + ū rdhvam  gatv o rdhvam „poszedłszy w górę”

o + V  (a+u) + V  ā V

(brak przykładów, bo brak pierwotnego o w wygłosie; wtórne - zob. część o

wisardze)

a/ā + r̥ /r̥ ̄  ar

mam a + r̥ ṇam  mam ar ṇam „mój dług”

pratibh ā + r̥ ṣeḥ  pratibh ar ṣeḥ „intuicja wieszcza”

au + V  (ā+u) + V  āvV

gaj au + u jjīvataḥ  gaj āvu jjīvataḥ „dwa słonie ożywają”

t au + a vasthitau  t āva vasthitau „ci dwaj ustawieni”

a/ā + e  ai

tasy a + e ḍaḥ  tasy ai ḍaḥ „jego owca”

labdhv ā + e dhām  labdhv ai dhām „osiągnąwszy bogactwo”

a/ā + o  au

bhakṣ a + o danam  bhakṣ au danam „jedz owsiankę!”

bhakṣitv ā + o jati  bhakṣitv au jati „zjadłszy mężnieje”

a/ā + ai  ai

alabhat a + ai śvaryam  alabhat ai śvaryam „zdobył moc”

przed dźwięcznymi (także samogłoskami)

Wisarga

W zasadzie wisarga jest dźwiękiem wtórnym, powstałym z

wygłosowych s i r . Różnica w genezie (czy z s , czy z r ) ważna jest w

niewielu sytuacjach, zazwyczaj sandhi wisargi przebiega tak samo,

niezależnie od jej pochodzenia. W dodatku najczęściej pochodzi z s ;

pierwotne -r mają tylko dwa przysłówki: punar ( punaḥ ) „znowu” i prātar

( prātaḥ ) „rankiem”, wtórnie także nieliczne końcówki odmiany: -ur ( uḥ ) w

3pl.impf.P. dla czasowników 3 klasy oraz -ur ( uḥ ) w Abl.G.sg.

rzeczowników na -r̥ . Dlatego potraktujemy wisargę jak jednorodną i

pierwotną, różnice (między -s a -r ) zaznaczając jako przypadki szczególne.

● wisarga po samogłosce innej niż a,ā przechodzi w r

phal aiḥ + j īvāmi  phal airj īvāmi „owocami żyję”

senay oḥ + u bhay oḥ + m adhye  senay oru bhay orm adhye „pomiędzy

obiema armiami”

agn iḥ + ā gacchati  agn irā gacchati „ogień przychodzi”

adhvary uḥ + y ajati  adhvary ury ajati „kapłan przeprowadza ofiarę”

wyjątek: przed r wisarga wypada, i jeśli samogłoska przed nią jest

krótka, to się wydłuża:

pun aḥ + r amate  pun ā r amate „znów się raduje”

bhumipat iḥ + r ājati  bhumipat ī r ājati „władca rządzi”

● wisarga po a :

przed dźwięczną spółgłoską przechodzi w o

buddh aḥ + h asati  buddh o h asati „przebudzony uśmiecha się”

aray aḥ + dh ūryante  aray o dh ūryante „wrogowie zabijają”

ācarat aḥ + y ogam  ācarat o y ogam „oni dwaj praktykują jogę”

pīḍit aḥ + bh ayena  pīḍit o bh ayena „znękany strachem”

mūḍh aḥ + m anyate  mūḍh o m anyate „głupiec sądzi”

Sandhi międzywyrazowe wisargi

przed bezdźwięcznymi

● przed gardłową ( k, kh ) i wargową ( p, ph ) zostaje bez zmian:

nr̥ pa ḥ + kh ādati  nr̥ pa ḥ kh ādati „król je”

hastai ḥ + p ibati  hasta iḥ p ibati „rękami pije”

● przed spirantami może zostać lub upodobnić się (tylko wisarga z s ):

vadata ḥ + ś iṣyāya  vadata ḥ ś iṣyāya / vadata śś iṣyāya „[oni dwaj]

mówią do ucznia”)

tayo ḥ + s ūktayoḥ  tayo ḥ s ūktayoḥ / tayo ss ūktayoḥ „tych dwóch

hymnów”

przed nagłosowym a przechodzi w o , natomiast nagłos wypada:

nr̥ p aḥ a rthayate  nr̥ p o’ rthayate „król wymaga”

apostrof w transkrypcji stoi za awagrahę; specjalny niemy znak dewanagari,

ale :

(punar) puna ḥ + ś rutaḥ  puna ḥ ś rutaḥ „znów usłyszany”

zaznaczający wypadnięcie: n&pae=wRyte

● przed palatalną ( c, ch ), cerebralną ( ṭ, ṭh ) i zębową ( t, th ) przechodzi w

odpowiedni spirant:

guru ḥ + c a  guru śc a „i mistrz”

(prātar) prāta ḥ + ṭ iṭṭibhakāḥ  prāta ṣṭ iṭṭibhakāḥ „rankiem

długoszpony” (ptaki takie)

(mātur) mātu ḥ + t r̥ṣṇā  mātu st r̥ṣṇā „matki pragnienie”

przed samogłoską inną niż a wisarga wypada, zostaje rozziew:

bak aḥ + ā ha  bak a ā ha „czapla powiedziała”

vr̥ k aḥ + u vāca  vr̥ k a u vāca „wilk powiedział”

puruṣ aḥ + i cchati  puruṣ a i cchati „człowiek pragnie”

● wisarga po ā przed dźwięczną wypada:

dev āḥ + ī kṣante  dev ā ī kṣante „bogowie patrzą”

kany āḥ + n r̥ tyante  kany ā n r̥ tyante „dziewczęta tańczą”

janak āḥ + g aṇayanti  janak ā g aṇayanti „ojcowie liczą”

du s tarka „błędne rozumowanie”

du s tarkya „trudny do zrozumienia”

du s tara „trudny do przejścia, niepokonany” ( tara od √tr̥̄ „przekraczać”)

- przechodzi w wisargę przed spirantami:

ni ḥ śaṅka „wolny od strachu, nieustraszony” ( śaṅka od √śaṅk „bać się”)

* ni ḥ ṣaṅga „bez przywiązania, nierozproszony, skoncentrowany” ( ṣaṅga

od √sañj „przylegać, przywiązywać się, być czemuś oddanym”)

ni ḥ saṃśaya „niewątpliwy, pewny” ( saṃśaya od sam+√śī „wahać się,

wątpić”)

du ḥ śikṣita „źle wychowany, bezczelny” ( śikṣita od √śikṣ „studiować, uczyć

się”)

du ḥ śrava „nieprzyjemny do słuchania, hałas, kakofonia” ( śrava od √śru

„słyszeć”)

* du ḥ ṣupta „źle śpiący, mający koszmary senne” ( ṣupta od √svap „spać”)

du ḥ strī „zła kobieta” ( strī , f. „kobieta”)

ale: wisarga pochodząca z r przechodzi w r przed każdą dźwięczną, także

samogłoską, nawet jeśli sama jest po a :

(punar) pun aḥ + g acchati  pun arg acchati „znowu idzie”

pun aḥ + ā gacchati  pun arā gacchati „znowu przychodzi”

(prātar) prāt aḥ + a gacchat  prāt ara gacchat „rankiem poszedł”

wyjątek:

w formach zaimkowych saḥ i eṣaḥ (N.sg.m. od tad i etad ) wisarga

zachowuje się regularnie tylko przed a :

s aḥ + a tra  s o’ tra „on tutaj”

we wszystkich innych sytuacjach po prostu wypada:

* formy z nagłosowym ṣ- drugiego elementu są wynikiem sandhi;

pierwotne s- cerebralizuje się po samogłosce innej niż a . Jednak tutaj

cerebralizacja nie zachodzi zawsze; są także liczne formy z zachowanym s-

(widoczne w przykładach). Scerebralizowane formy są zazwyczaj starsze.

s aḥ + g acchati  sa gacchati „on idzie”

eṣ aḥ + c orayati  eṣa corayati “ten kradnie”

s aḥ + i cchati  sa icchati “ten pragnie”

etc.

- przed bezdźwięczną palatalną przechodzi w ś :

ni ś cetas „bez świadomości, oszalały” ( cetas od √cit „myśleć”)

ni ś chandas „nieznający Wed” ( chandas „hymn wedyjski”)

√du ś car „zachowywać się źle, niewłaściwie” (√ car „poruszać się”)

Sandhi wewnątrzwyrazowe wisargi

To kwestia głównie dwóch przedrostków, tworzących nomina złożone:

nis- (bez-) i dus- („zły, niewłaściwy”, „trudny, ciężki”). Wygłosowe -s tych

przedrostków:

- przed bezdźwięczną gardłową, cerebralną i wargową przechodzi w ṣ :

ni ṣ kampa „nie trzęsący się, nieruchomy” ( kampa od √kamp „drżeć”)

ni ṣ phala „bezowocny, próżny, bezużyteczny”

du ṣ karman „zły czyn, przewina, grzech”

du ṣ pūra „trudny do zaspokojenia, nienasycony” ( pūra od √pr̥̄ „napełniać”)

- pozostaje bez zmiany przed zębową bezdźwięczną:

ni s tarkya „niewyobrażalny, nie do pomyślenia” ( tarkya od tarka , m.

„logika, rozumowanie”)

ni s tr̥ṣṇa „wyzbyty pragnień” (od tr̥ṣṇā, f. „pragnienie”)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: