wrodzona stopa końsko- szpotawa.pdf

Wrodzona stopa końsko-szpotawa:

leczenie metodą Ponsetiego

Wydanie trzecie

Przedmowa

Ignacio Ponseti

Autorzy

Ignacio Ponseti

Jose Morcuende

Vincent Mosca

Shaique Pirani

Fred Dietz

John Herzenberg

Stuart Weinstein

Norgrove Penny

Michiel Steenbeek

Wydawca

Lynn Staheli

Tłumaczenie

Marek Napiontek

Spis treści

Spis treści � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �1

Przedmowa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �2

Autorzy � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3

Wstęp � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �4

Przeniesienie ścięgna mięśnia piszczelowego

przedniego � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �20

System oceny punktowej wg Piraniego � � � � � � � � � � �22

Najczęstsze błędy w postępowaniu leczniczym � � � �23

Publiczny system opieki zdrowotnej a leczenie � � � � �24

Postępowanie lecznicze

Naukowe podstawy leczenia � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �6

Omówienie metody Ponsetiego � � � � � � � � � � � � � � � � � �8

Szczegóły techniki � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �10

Technika zakładania opatrunku gipsowego � � � � � � � �12

Korekcja ustawienia końskiego � � � � � � � � � � � � � � � � �14

Atypowa lub złożona stopa końsko-szpotawa � � � � � �15

Stosowanie szyny � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �16

Możliwości stosowania szyny� � � � � � � � � � � � � � � � � � �18

Leczenie nawrotów zniekształcenia � � � � � � � � � � � � � �19

Informacje dla rodziców

Informacje ogólne � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �26

Instrukcja stosowania szyny � � � � � � � � � � � � � � � � � � �27

Najczęstsze pytania � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �28

Kontakty � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �29

Organizacja Global-HELP

Publikacje HELP � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �31

Przedmowa

Dr. Ignacio Ponseti opracowal metodę leczenia wrodzonej

stopy końsko-szpotawej, która jest niedroga i skuteczna.

Wieloletnie badania wykazują, że

stopy leczone metodą Ponsetiego

są silne, elastyczne i niebolesne.

Badania te potwierdzają również, że

metoda Ponsetiego jest najlepsza

niezależnie od krajów i kultur.

Wydaliśmy tę książkę jako

zwarty, podparty autorytetami, łatwo

przyswajalny przewodnik dla osób

zawodowo zajmujących się opieką

zdrowotną, aby nauczyć je leczenia

wrodzonej stopy końsko-szpotawej

metodą Ponsetiego. Książkę opra-

cowano w sposób dostępny, w kolo-

rach i na tyle szczegółowo, aby

pomóc chętnym w opanowaniu

metody�

Jest to trzecie wydanie tej książki.

Pierwsze, opublikowane w listo-

padzie 2003 r. zostało przełożone

na 4 języki, a 10000 wydrukow-

anych egzemplarzy rozprowadzono

w ponad 50 krajach.

W każdym nowym wydaniu skracamy niektóre fragmenty

dodając nowe przez co książka jest bardziej dopięta i aktualna.

Reorganizacja książki jest wynikiem przesyłanych nam sugestii

zarówno przez autorów jak i czytelników. Każdy z autorów był

zobligowany do podzielenia się swoim doświadczeniem. Trzecie

wydanie zostało przełożone na kilka dodatkowych języków dla

jeszcze szerszej dystrybucji.

Książka została wyprodukowana przez organizację Global-

HELP (HELP) organizację pożytku publicznego, która bezpłatnie

wytwarza i rozprowadza materiały na temat edukacji w opiece

zdrowotnej poprzez swoją stronę internetową www.global-help.

org.

Wsparcie finansowe dla wydrukowania tego trzeciego

wydania w języku angielskim zapewniła Susan Elliot

i Travis Burgeson. Pragniemy podziękować Dori Kelly za

bezinteresowną profesjonalną edycję tekstu oraz przygotow-

anie tłumaczenia przez Floret Khosa-Richardson, a także

przekazać podziękowania dla Jacka Fostera i McCallum Print

Group z Seattle za wysoką jakość druku.

Wydawca

Global-HELP Organization

Uwaga dla czytelnika

Olbrzymi wysiłek włożono dla sprawdzenia rzetelności infor-

macji zawartych w książce. Autorzy, redaktorzy i wydawcy nie

mogą akceptować prawnej odpowiedzialności za jakiekolwiek

błędy, uchybienia lub inne rzeczy powodujące określone konse-

kwencje. Nie dają również gwarancji co do rzeczy wyrażonych

lub ukrytych w odniesieniu do materiału zawartego w książce.

Odpowiedzialność za jakiekolwiek wykorzystanie informacji

zawartych w tej książce w poszczególnych sytuacjach ponosi

wyłącznie leczący.

Przekład

Prof. dr hab. med. Marek Napiontek, M.D., PhD, specjalista

w ortopedii i traumatologii, zajmujący się przede wszystkim

ortopedią dziecięcą oraz leczeniem wrodzonych i nabytych

zniekształceń stóp. Pracuje w Uniwersytecie Medycznym im.

K. Marcinkowskiego w Poznaniu. W Polsce rozpropagował

wiele metod leczenia operacyjnego wrodzonej stopy końsko-

szpotawej w tym całkowite uwolnienie podskokowe, a także

metodę Ponsetiego (2003 r.)

www.ortop.com.pl

www.global-help.org

Lynn Staheli, M.D.

Redaktor i producent, 2007.

www.global-help.org

Tłumacze

Autorzy

Ta książka została przetłumaczona na następujące

języki:

Ignacio Ponseti, M.D.

Dr. Ponseti rozwinał swoją metodę leczenia ponad 50

lat temu lecząc przy jej pomocy setki dzieci. Obecnie

jest emerytowanym profesorem University of Iowa

(U.S.). Przygotował schemat dla wydania tej książki,

a także napisał dwa rozdziały: Wstęp oraz Naukowe

podstawy leczenia.

chiński

Dr. Jack Cheng

Hong Kong, China

jackcheng@cuhk.edu.hk

Christian and Brian Trower

Guilin, China

trower@myrealbox.com

Jose A. Morcuende, M.D., PhD

Współpracownik Dr. Ponsetiego. Przygotował

tekst na temat leczenia, a także doradzał

w trakcie przygotowywania materiału do

produkcji.

francuski

Dr. Franck Launay

Marseille, France

franck.launay@mail.ap-hm.fr

Vincent Mosca, M.D.

Dr. Mosca przygotował rozdział dotyczący

inforamcji dla rodziców, a także przedstawił

technikę przeniesienia ścięgna mięśnia piszc-

zelowego przedniego.

włoski

Dr. Gaetano Pagnotta

Rome, Italy

pagnotta@opbg.net

polski

Prof. Marek Napiontek

Poznań, Poland

ortop@webmedia.pl

Shafique Pirani, M.D.

Główny współautor, doświadczony w leczeniu

metodą Ponsetiego. Dr. Pirani jest jednym z

pierwszych zwolenników i jednym z pierwszych

stosujących metodę w Kanadzie. Stworzył

skuteczny model dla zastosowania metody

Ponsetiego w krajach słabo rozwiniętych.

portugalski

Dr. Monica Paschoal Nogueira

Sao Paulo, Brazil

monipn@uol.com.br

Fred Dietz, M.D.

Współpracownik Dr. Ponsetiego. Dr. Dietz jest

współautorem obrazów oraz tekstu dotyczącego

części dotyczącej leczenia.

rosyjski

Jolanta Kavaliauskiene

Kaunas, Lithuania,

jokved@hotmail.com

John E. Herzenberg, M.D.

Jeden z pierwszych lekarzy, który zastosował

metodę Ponsetiego poza stanem Iowa. Dr.

Herzenberg zasłużył się tekstem i ilustrac-

jami w rozdziałach na temat leczenia szyną i

postępowaniem w nawrotach zniekształcenia.

hiszpański

Dr. Jose Morcuende

Iowa City, Iowa, U.S.A.

jose-morcuende@uiowa.edu

Stuart Weinstein, M.D.

Wieloletni współpracownik Dr. Ponsetiego i

jeden z pierwszych zwolenników leczenia jego

metodą. Dr. Weinstein wsparł książkę swoimi

radami�

turecki

Dr. Selim Yalcin

Istanbul, Turkey

selimyalcin@ultrav.net.

Norgrove Penny, M.D.

Dr. Penny jest głównym współautorem projektu

Uganda. Przyczyniał się do tworzenia systemów

opieki zdrowotnej w krajach rozwijających się.

Michiel Steenbeek

Jest ortotykiem i fizjoterapeutą, który opracował

szynę odwodzącą skonstruowaną przy pomocy

ogólnie dostępnych narzędzi i materiałów, co

sprawiło,że znalazła zastosowanie w krajach

rozwijających się.

Wstęp

any, zawierał liczne komórki i mógł być łatwo rozciągany. Przekonałem

się, zatem, że przemieszczona kość łódkowata, sześcienna, a także

piętowa mogą byż stopniowo odwodzone pod kością skokową bez

przecinania jakiegokolwiek z więzadeł stępu. Przy pomocy skopii

rentgenowskiej, odkryłem, że można w prosty sposób zreponować

częściowo lub całkowicie stopę bez potrzeby jej otwierania.

Na podstawie badań sekcyjnych prawidłowych stóp dziecięcych

i dorosłych jak również stóp końsko-szpotawych u noworodków w

pełni zrozumiałem mechanizm niezależnych ruchów kości stępu i

stwierdziłem, że wrodzoną stopę końsko-szpotawą można łatwo

skorygować. Huson w swoim doktoracie An Anatomical and Functional

Study of the Tarsal Joints, opublikowanym w 1961 r. w Leiden, w

Holandii, potwierdził mój sposób rozumienia anatomii funkcjonalnej

stopy�

Ocenia się, że ponad 100 tys. dzieci z wrodzoną stopa końsko-szpotawą

rodzi się każdego roku na świecie. Osiemdziesiąt procent przypadków

pochodzi z krajów rozwijających się. Większość z nich, albo nie

jest leczona lub jest źle leczona.

Przetrwała stopa końsko-szpotawa

powoduje olbrzymie perturbacje

fizyczne, społeczne, psychologic-

zne i finansowe nie tylko pacjentów,

ale także ich rodzin i społeczności.

W świecie, przetrwała stopa końsko-

szpotawa jest najpoważniejszą

fizyczną ułomnością spośród wrod-

zonych wad narządu ruchu.

W krajach rozwijających się wiele

dzieci jest poddawanych rozległym

operacjom chirurgicznym, często z

niepowodzeniami i powikłaniami.

Często wymagają reperacji.

Chociaż stopa po leczeniu opera-

cyjnym wygląda lepiej, to często jest

sztywna, o słabej sile mięśniowej i bolesna. Po osiągnięciu dojrzałości

narastają dolegliwości bólowe i często prowadzą do kalectwa.

Wrodzona stopa końsko-szpotawa u skądinąd zdrowego dziecka

może zostać wyleczona w ciągu 2 miesięcu lub wcześniej przy pomocy

naszej metody redresji i opatrunków gipsowych. Sprawdzono to na

wynikach naszych 35 lat obserwacji i potwierdzono w wielu ośrodkach

na świecie.

Metoda jest szczególnie użyteczna w krajach rozwijających się,

gdzie nie ma zbyt wielu ortopedów. Technika jest łatwa do przyswojenia

przez personel pomocniczy (fizjoterapeuci, pomocnicy lekarza ortope-

dy). Dobrze zorganizowany system opieki zdrowotnej jest potrzebny,

aby upewnić się, że rodzice przestrzegają instrukcji stosowania szyny

odwodzącej w celu zapobieżenia nawrotowi zniekształcenia.

Leczenie dzieci jest tanie i łatwe. Dobrze stosowana metoda

zmniejsza liczbę kalectw spowodowanych wrodzoną stopą końsko-

szpotawą.

Technika zakładania opatrunków gipsowych

Techniki zakładania opatrunków gipsowych nauczyłem się od Böhlera

i miałem okazję wykorzystać ją podczas wojny domowej w Hiszpani w

latach 1936-1939, podczas której leczyłem ponad 2000 złamań spow-

odowanych obrażeniami wojennymi domodelowanym opatrunkiem gip-

sowym. Dokładne i delikatne modelowanie opatrunku gipsowego ponad

nastawionym podwichnięciem kości stępu w stopie końsko-szpotawej

jest rzeczą podstawową podobnie jak modelowanie gipsu ponad dobrze

nastawionym złamaniem.

Korekcja wydrążenia

Wydrążenie lub inaczej wysokie sklepienie (łuk) stopy jest

charakterystyczną deformacją przodostopia połączoną z odwróceniem

(szpotawością) lub supinacją stępu. Jest ono wynikiem dużego zgięcia

podeszwowego I kości śródstopa, które powoduje pronację przodostopia

w stosunku do stępu. Hicks opisał to w latach pięćdziesiątych ubiegłego

wieku, jako „pronation twist”. Błędne rozumowanie chirurga, że pronac-

ja jest potrzebna dla korekcji zniekształcenia końsko-szpotawego,

powoduje dalszy powiększenie wydrążenia: zniekształcenie tym samym

powstania zniekształcenia jatrogennego. Kiedy rozumie się w pełni

anatomię funkcjonalną stopy, staje się jasne, że należy korygować

najpierw wydrążenie poprzez ustawienie przodostopia w supinacji, aby

dostosować je tym samym do ustawienia stępu.

Rozwój techniki

W połowie lat czterdziestych ubiegłego wieku oceniałem 22 chorych

chorych z wrodzoną stopą końsko-szpotawą leczonych operacyjnie w

1920 r. przez dobrego ortopedę Artura Steindlera. Stopy były sztywne,

słabe i bolesne.

Korekcja szpotawości, odwrócenia i przywiedzenia

Następnie należy korygować jednocześnie szpotawość, odwrócenie i

przywiedzenie stępu (rotację wewnętrzną w płaszczyźnie horyzontalnej,

przyp. tłum.), ponieważ stawy stępu znajduja się w ścisłej mechanicznej

współzależności (są zwarte) i nie mogą być korygowane etapami.

Skutek leczenia operacyjnego

W latach czterdziestych XX wieku wykonywaliśmy wiele uwolnień

tylno-przyśrodkowych i miałem okazję zobaczyć, że większość

najważniejszych więzadeł w obrębie stępu była trudna do uwolnienia,

aby poluzować staw podskokowy i stawy śródstopia na tyle, by stopa

mogła zostać odwiedziona (zderotowana, przyp. tłum.) pod kością

skokową. Operując zniekształcenia nawrotowe zauważałem w obrębie

stopy duże zbliznowacenia i sztywność w zmienionych anatomicznie

stawach. Mięsień piszczelowy tylni i długie zginacze palców wydłużone

podczas pierwszej operacji były spłaszczone i unieruchomione przez

zbliznowacenia. Po kilku latach takich doświadczeń doszedłem do

wniosku, że leczenie operacyjne jest złym podejściem do leczenia

wrodzonej stopy końsko-szpotawej.

Utrzymanie korekcji

Geny odpowiedzialne za zniekształcenie końsko-szpotawe są aktywne

poczynając od 12 - 20 tyg. życia płodowego, a zniekształcenie może

postępować do 3-5 r.ż.. Zniekształcenie pojawia się podczas bardzo

szybkiego okresu wzrostu stopy. (Taka przemijająca aktywność genów

pojawia się w wielu innych schorzeniach; jest np. obserwowana w roz-

wojowej dysplazji stawu biodrowego, skoliozie idiopatycznej, przykurczu

Dupuytrena i zmianach zwyrodnieniowych). W naszej technice korekcji

wrodzonej stopy końsko-szpotawej, powierzchnie stawowe zmieniają

swój kształt dopasowane do prawidłowej pozycji. Ważną rzeczą jest,

aby ostatni opatrunek gipsowy założyć w hiperkorekcji zniekształcenia:

70 stopni odwiedzenia (rotacji zewnętrzej w płaszczyźnie horyzontalnej

– przyp. tłum.) i 20 stopni zgięcia grzbietowego w stawie skokowo-

goleniowym.

Badania anatomiczne

Badania histopatologiczne więzadeł nieleczonej stopy końsko-szpotawej

uzyskane podczas operacji, a także od płodów i nowonarodzonych dzie-

ci wykazały, że obfity, młody kolagen, składnik więzadeł, był pofalow-

Z kolei kopiąc nogami unieruchomionymi w szynie odwodzącej

przez pełne 3 miesiące, niemowlę wzmacnia mięśnie strzałkowe i

mięśnie prostowniki stopy, które stanowią przeciwwagę dla działających

w stronę przeciwną mięśnia piszczelowego tylnego i trójgłowego łydki.

W przypadku ciągłego stosowania szyny przez 14-16 godzin dziennie

(podczas snu dziecka) do 3-4 roku życia, nawroty zniekształcenia są

rzadkie. W rzadkich przypadkach potrzebna jest transpozycja ścięgna

mięśnia piszczelowego przedniego na 3 kość klinowatą dla trwałego

zrównoważenia siły mięśniowej stopy.

1980 Laaveg SJ, Ponseti IV. “Long-term Results of Treat-

ment of Congenital Clubfoot.” Journal of Bone & Joint Surgery

62A(1):23–31.

1981 Brand RA, Laaveg SJ, Crowninshield RD, Ponseti IV.

“The Center of Pressure Path in Treated Clubfoot.” Clinical Or-

thopaedics and Related Research 160:43–47.

1981 Ponseti IV, El-Khoury GY, Ippolito E, Weinstein SL. “A

Radiographic Study of Skeletal Deformities in Treated Club-

foot.” Clinical Orthopaedics and Related Research 160:30–42.

1992 Ponseti IV. “Treatment of Congenital Clubfoot.” [Re-

view, 72 refs] Journal of Bone & Joint Surgery 74A(3):448–

454.

1994 Farsetti P, Weinstein SL, Ponseti IV. “The Long-term

Functional and Radiographic Outcomes of Untreated and Non-

Operatively Treated Metatarsus Adductus.” Journal of Bone &

Joint Surgery 76(2):257–265.

1995 Cooper DM, Dietz FR. “Treatment of Idiopathic Club-

foot: A Thirty-Year Follow-up Note.” Journal of Bone & Joint

Surgery 77(10):1477–1489.

1997 Ponseti IV. “Common Errors in the Treatment of Con-

genital Clubfoot.” International Orthopaedics 21(2):137–141.

1998 Ponseti IV. “Correction of the Talar Neck Angle in Con-

genital Clubfoot with Sequential Manipulation and Casting.”

Iowa Orthopaedic Journal 18:74–70.

2000 Ponseti IV. “Clubfoot Management.” [Editorial] Journal

of Pediatric Orthpedics 20(6):699–700.

2001 Pirani S, Zeznik L, Hodges D. “Magnetic Resonance Im-

aging Study of the Congenital Clubfoot Treated with the Ponseti

Method.” Journal of Pediatric Orthpedics 21(6):719–726.

2003 Ippolito E, Farsetti P, Caterini R, Tudisco C. “Long-

term Comparative Results in Patients with Congenital Clubfoot

Treated with Two Different Protocols.” Journal of Bone & Joint

Surgery 85A(7):1286–1294.

2003 Morcuende JA, Egbert M, Ponseti IV. The effect of the

internet in the treatment of congenital idiopathic clubfoot. Iowa

Orthop J 23:83-86.

2004 Morcuende JA, Dolan L, Dietz F, Ponseti IV. Radical

reduction in the rate of extensive corrective surgery for clubfoot

using the Ponseti method. Pediatrics 113:376-380.

2006 Radler C, Suda R, Manner HM, Grill F. Early results of

the Ponseti method for the treatment of idiopathic clubfoot. Z

Orthop Ihre Grengeb 144:80–86.

2006 Bor N, Herzenberg JE, Frick SL. Ponseti management of

clubfoot in older infants. Clin Ortho 443:224–228.

Opóźnienie w akceptacji techniki

Było pewnym rozczarowaniem, że mój pierwszy artykuł na temat

wrodzonej stopy końsko-szpotawej opublikowany w Journal of Bone

& Joint Surgery w marcu 1963 roku nie został zauważony. Nie został

uważnie przeczytany, a przede wszystkim zrozumiany. Mój artykuł

na temat wrodzonego przywiedzenia przodostopia opublikowany w

tym samym czasopiśmie czasopiśmie czerwcu 1966 r. został łatwo

przyswojony, prawdopodobnie, dlatego, że wada ta jest zniekształceniem

jednopłaszczyznowym. Podejście do leczenia zostało natychmiast

zaakceptowane, a ilustracje skopiowane w wielu podręcznikach.

Niewielu chirurgów ortopedycznych zapoznało się z moją techniką i

zaczęło ją stosować, bazując wyłącznie naszych długich obserwacji w

artykule z 1995 roku, opublikowanej przeze mnie rok później książce, a

także internetowych adresach stron utworzonych przez rodziców dzieci

z wrodzoną stopa końsko-szpotawą, które leczyłem. Zwracano mi

uwagę, że na początku nie dość silnie propagowałem metodę.

Przyczyna, dla której wrodzone zniekształcenie końsko-szpotawe

nie było właściwie rozumiane i tak źle leczone była względna. Wierzę,

że błędny kierunek wynikał z myślenia, że stawy stępu przemieszczają

się w kierunku sztywnej osi ruchu. Ortopedzi próbują korygować dużą

supinację związaną ze stopą końsko-szpotawą przez pronowanie

na siłę przodostopia. Powoduje to wzrost wydrążenia i przełamanie

śródstopia. To ostatnie jest spowodowane przez napór guzowatości

przedniej, przywiedzionej (zrotowanej do wewnątrz – przyp. tłum.) kości

piętowej skierowanej przeciw dolnej powierzchni głowy kości skokowej.

Stopa końsko-szpotawa jest łatwo korygowana, gdy funkcjonalna

anatomia stopy jest dobrze rozumiana. Stopa ustawiona w supinacji

jest odwodzona (derotowana – przyp. tłum.) pod kością skokową, a jed-

noczesnie zabezpieczona przed rotacją w stawie skokowo-goleniowym

przez przyłożenie i ucisk kciuka na bocznej powierzchni głowy kości

skokowej. Szpotawość, inwersja i przywiedzenie stępu zostają sko-

rygowane jednocześnie, ponieważ stawy stępu znajdują się w ścislej

mechanicznej współzależności i nie mogą być korygowane kolejno.

I. Ponseti, 2005

Piśmiennictwo

1963 Ponseti IV, Smoley EN. “Congenital Clubfoot: The

Results of Treatment.” Journal of Bone & Joint Surgery

45A(2):2261–2270.

1966 Ponseti IV, Becker JR. “Congenital Metatarsus Adduc-

tus: The Results of Treatment.” Journal of Bone & Joint Sur-

gery 43A(4):702–711.

1972 Campos J, Ponseti IV. “Observations on Pathogenesis

and Treatment of Congenital Clubfoot.” Clinical Orthopaedics

and Related Research 84:50–60.

1974 Ionasescu V, Maynard JA, Ponseti IV, Zellweger H. “The

Role of Collagen in the Pathogenesis of Idiopathic Clubfoot:

Biochemical and Electron Microscopic Correlations.” Helvet-

ica Paediatrica Acta 29(4):305–314.

1980 Ippolito E, Ponseti IV. “Congenital Clubfoot in the Hu-

man Fetus: A Histological Study.” Journal of Bone & Joint Sur-

gery 62A(1):8–22.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: