Wydawnictwu FRANZ STEINER VERI~AG ze Stuttgartu dzi�kujemy za nieodp�atne udost�pnienie nam prawa do wydania niniejszej ksi��ki. Wydawnictwo Pozna�skie HISTORIA SPO�ECZNA STARO�YTNEGO RZYMU GEZA ALF~LDY HISTORIA SPO�ECZNA STARO�YTNEGO RZYMU Przek�ad ANNA GIERLI�SKA Do druku poda� LESZEK MROZEWICZ Wydawnictwo Pozna�skie am Tytu� orygina�u: Geza Alftildy, R�mische Sozialgeschichte. . 3., Voellig ueberarbeitete Auflage. Franz Steiner Verlag GmbH, Wiesbaden 1984 (Wissenschaftliche Paperbacks 8. Sozial- und Wirtschaftsgeschichte. Herausgegeben von Hans Pohl). Franz Steiner Veriag GmbH, Wiesbaden 1984 Copyright for the Polish translation by Wydawnictwo Pozna�skie sp. z o.o., Pozna� 1998 Projekt ok�adki: Jacek Pietrzy�ski Redaktor techniczny: Jacek Grze�kowiak Redakcja naukowa wydania polskiego: Leszek Mrozewicz Przy cytowaniu dzie� autor�w antycznych wykorzystano istniej�ce w literaturze polskiej przek�ady. Fragmenty kilku tekst�w, specjalnie dla potrzeb niniejszej ksi��ki, z j�zyk�w greckiego i �aci�skiego prze�o�y�: Witold Maciejewski Plany miasta Rzymu i mapy wykona�: Ludwik Fija� Indeks, korekta: Waldemar Dejnega Spis tre�ci S�owo wst�pne (Leszek Mrozewicz) l9 Przedmowa do wydania polskiego / 11 Przedmowa do trzeciego wydania niemieckiego / 13 Przedmowa do pierwszego wydania niemieckiego / 15 1. Spo�ecze�stwo wczesnego Rzymu / 19 Podstawy i pocz�tki wczesnorzymskiego porz�dku spo�ecznego / 19 Struktura archaicznego spo�ecze�stwa Rzymu /23 Walka stan�w w okresie wczesnorzymskim /32 2. Spo�ecze�stwo rzymskie od pocz�tku ekspansji do drugiej wojny punickiej /42 Rozpad archaicznej struktury spo�ecznej: ugoda stan�w i ekspansja /42 Ustr�j spo�eczny Rzymu w III wieku p.n.e. /53 3. Zmiany strukturalne w II wieku p.n.e. /68 Przes�anki i charakterystyka og�lna /68 Warstwy wy�sze /71 Warstwy ni�sze, Italikowie, ludno�� prowincji /80 Ku kryzysowi /90 4. Kryzys republiki a spo�ecze�stwo rzymskie /98 Konflikty spo�eczne w Rzymie u schy�ku republiki /98 Powstania niewolnik�w, mieszka�c�w prowicji oraz Italik�w / 100 G��wne konflikty okresu p�norepublika�skiego i ich uwarunkowania spo�eczne / 108 Skutki kryzysu a spo�ecze�stwo rzymskie / 122 8 5. Ustr�j spo�eczny Rzymu w okresie pryncypatu / 133 Stare i nowe przes�anki / 133 Warstwy spo�eczne / 146 Stan senatorski / 158 Inne stany i warstwy wy�sze / 166 Ni�sze warstwy ludno�ci miejskiej / 179 Ni�sze warstwy ludno�ci wiejskiej / 190 Struktura stanowo-warstwowa i jej skutki / 195 6. Kryzys Imperium Rzymskiego a przemiany struktury spo�ecznej /209 Kryzys Imperium Romanum a spo�ecze�stwo rzymskie /209 Przemiany w warstwach wy�szych /216 Proces przemian spo�ecznych w �onie warstw ni�szych /228 Zmiany strukturalne / 232 7. Spo�ecze�stwo p�nego Rzymu /243 Przes�anki i charakterystyka og�lna /243 Warstwy wy�sze /251 Warstwy ni�sze /262 Spo�ecze�stwo p�norzymskie a rozpad Impe�um Romanum /271 Uwagi uzupe�niaj�ce /284 Przypisy /289 Wykaz wa�niejszych prac prof. Gezy Alftildyego /323 Indeks os�b /325 S�owo wst�pne Historia spo�eczna staro�ytnego Rzymu Gezy Alf�ldyego, prze- �o�ona na wi�kszo�� j�zyk�w zachodnioeuropejskich, w tym na tak dla nas egzotyczne, jak portugalski i nowogrecki, zrobi�a karier� �wia- tow�. W RFN ukaza�a si� trzykrotnie, co ju� jest ewenementem. Powszechnie czytana, tak przez naukowc�w, jak i niefachow- c�w, wywiera zasadniczy wp�yw na kszta�towanie si� naszego wi- zerunku spo�ecze�stwa rzymskiego - od jego pocz�tk�w (VIII - VI w. p.n.e.) po upadek (V w. n.e.). Jej oddzia�ywanie w tym wzgl�dzie por�wna� mo�emy, bez cienia przesady, z rezonansem, jaki swego czasu sta� si� udzia�em g�o�nej Historii rzymskiej (R�mische Ge- schichte) Teodora Mommsena. Dlatego te� ukazanie si� tej pracy w j�zyku polskim (a jest to pierwsza jej edycja w krajach Europy �rodkowowschodniej!) przywita� nale�y z najwy�szym uznaniem. Szczeg�lnie, �e auto- rem jej jest wybitny specjalista, uczony ciesz�cy si� olbrzymim autorytetem na ca�ym �wiecie, wyznaczaj�cy - je�li idzie o Rzym cesarski - g��wne kierunki bada� i ich metod�, skupiaj�cy wo- k� siebie liczne grono uczonych, rzesze student�w. Do Heidel- bergu w Niemczech, gdzie mieszka i pracuje, przyje�d�aj� ucze- ni z ca�ego �wiata, aby go obserwowa�, z nim wsp�pracowa� i korzysta� z jego osobowo�ci. Geza Alf�ldy jest z pochodzenia W�grem. Urodzi� si� w roku 1935 w Budapeszcie, gdzie sp�dzi� m�odo�� i odby� studia na tam- tejszym Uniwersytecie. Studiowa� archeologi�, filologi� klasyczn� i prahistori�. Tu si� doktoryzowa� i habilitowa�. W roku 1965 opu- �ci� W�gry i osiedli� si� - ze statusem uciekiniera politycznego - w Republice Federalnej Niemiec. 10 W Niemczech Zachodnich Geza Alf�ldy zrobi� b�yskotliw� karier�. Zatrudniony pocz�tkowo w Rheinisches Landesmuseum w Bonn, ju� w 1965 roku rozpocz�� wyk�ady na Uniwersytecie Bo�skim. W 1970 roku obj�� stanowisko profesora zwyczajnego (ordina�us) na Uniwersytecie w Bochum, a w 1975 na Uniwersytecie w Heidel- bergu: najstarszej i ciesz�cej si� s�aw� jednej z najlepszych uczelni niemieckich. W mi�dzyczasie ( 1973/ 1974) jako temporary member przebywa� w Institute for Advanced Study w Princeton (USA), co w �wiecie nauki uwa�ane jest za szczeg�lne wyr�nienie. W 1986 roku G. Alf�ldy otrzyma� bardzo cenion�, presti�ow� nagrod� Niemieckiego Towarzystwa Bada� (Deutsche Forschungs- gemeinschaft), im. Gottfrieda Leibniza, przyznawan� najwybitniej- szym uczonym za szczeg�lne osi�gni�cia. Jest cz�onkiem wielu mi�dzynarodowych towarzystw naukowych i akademii nauk, dok- torem honoris causa Uniwersytet�w w Barcelonie ( 1988), Peczu ( 1992), Budapeszcie ( 1992) i w Lyonie ( 1997). Jest zagranicznym cz�onkiem Polskiej Akademii Umiej�tno�ci w Krakowie (od 1996). Napisa� kilkana�cie monografii i niezliczon� ilo�� rozpraw, ar- tyku��w, not dyskusyjnych i recenzji. Ka�da z jego ksi��ek stawa- �a si� wydarzeniem naukowym, wywo�ywa�a �arliwe dyskusje. Jest niekwestionowanym autorytetem na polu epigrafiki i prozopografii rzymskiej, jednym z gor�cych zwolennik�w traktowania onoma- styki jako �r�d�a historycznego, z jednoczesnym wykorzystywa- niem tych dziedzin wiedzy do strukturalnego badania dziej�w - przez pryzmat "historii spo�ecznej", tj. przemian dokonuj�cych si� w poszczeg�lnych grupach spo�ecze�stwa rzymskiego, zar�wno je- go elit, jak i "do��w", mobilno�ci spo�ecznej, awansu spo�ecznego i politycznego, spo�ecznej i politycznej roli okre�lonych grup zawo- dowych etc. Jest przeciwnikiem marksistowskich koncepcji poj- mowania dziej�w i spo�ecze�stwa. Historia spo�eczna staro�ytnego Rzymu, napisana z niezwyk�� pasj�, prezentuje w przyst�pnej formie naukowe pogl�dy G. Alf�l- dyego. Na gruncie polskim wype�nia ona wyra�n� luk� w pi�- miennictwie dotycz�cym staro�ytnego Rzymu*. Oznacza zarazem kontakt polskiego czytelnika - a ksi��ka adresowana jest do sze- rokiego odbiorcy - z nauk� �wiatow� na jej najwy�szym poziomie. Leszek Mrozewicz * Zob. T. �oposzko, Historia spo�eczna republika�skiego Rzymu, Warszawa 1987; tenie, Zarys dziej�w spo�ecznych Cesarstwa Rzymskiego, Lublin 1989. W obu pracach zestawiona jest obszerna literatura przedmiotu, tak�e polskoj�zyczna. Przedmowa do pierwszego wydania niemieckiego ( 1975) Niniejsza ksi��ka przeznaczona jest w pierwszym rz�dzie dla czytelnik�w zajmuj�cych si� studiami nad staro�ytno�ci�, his- tori� og�ln� oraz naukami spo�ecznymi. Jej zasadniczym celem jest wprowadzenie ich w najwa�niejsze problemy rzymskiej histo- rii spo�ecznej. Takie sformu�owanie celu usprawiedliwia pewne uog�lnienia i powt�rzenia, cytowanie jedynie wybranych �r�de� ja- ko ilustratywnych przyk�ad�w, a ponadto niezbyt rozbudowany aparat bibliograficzny, w kt�rym pierwsze�stwo dano literaturze najnowszej (kt�ra nie jest bynajmniej r�wnocze�nie literatur� najlepsz�, mo�na w niej jednak znale�� wskaz�wki, co do pi�- miennictwa starszego). Stosownie do swego celu ksi��ka zawie- ra bardzo wiele fakt�w doskonale znanych fachowcom, cz�sto znacznie lepiej ni� samemu autorowi. W�asny wysi�ek autora skoncentrowa� si� g��wnie na tym, by fakty te w ramach monografii zebra� i historycznie sklasyfikowa� na podstawie sp�jnej koncepcji historii spo�ecze�stwa rzymskiego. Poza tym wykorzystano rezultaty w�asnych bada� autora, g��wnie w od- niesieniu do rozdzia��w dotycz�cych okresu wczesnego Cesar- stwa. Dlatego te� mam nadziej�, �e niniejsza ksi��ka nie tylko b�dzie s�u�y� jako pomoc dydaktyczna, lecz stanie si� r�wnie� inspiracj� do dalszych dyskusji na temat charakterystycznych # Wymieni� tu nale�y przede wszystkim prace P. Garnsey'a (przyp. I 11 ), T. P. Wismana (54), P. A. Brunta (22), E. Badiana (58), P.R.C. Weavera (150), J. H. W. G. Liebeschuetza (225), R. Duncan-Jones'a (99), R. MacMullena (99), R. Teja'ego (204), a ponadto znakomit� syntez� podstaw antycznej ekonomii M. I. Finley'a ( 109). 16 cech spo�ecze�stwa rzymskiego w poszczeg�lnych epokach i ca�ej rzymskiej historii. Uzasadnione jest wszak�e pytanie o to, w jakim stopniu uda si� jej rzeczywi�cie cel sw�j osi�gn��. "Obiektywne" trudno�ci przy jej pisaniu nie polega�y bynajmniej na braku �r�de� do historii sto- sunk�w spo�ecznych antyku. Og�lnie rzecz bior�c grecko-rzymskie �r�d�a antyczne dotycz�ce zagadnie� spo�eczno-historycznych nie s� bynajmniej - wbrew niezmiernie rozpowszechnionemu przeko- naniu, i� jest odwrotnie - bardziej sk�pe ni� te, kt�re odnosz� si� do innych centralnych problem�w historycznych. O tym, jak� wie- dz� o spo�ecze�stwie rzymskim �r�d�a te przynosz�, �wiadczy nie tylko klasyczna rozprawa M. Roztowcewa o spo�ecze�stwie i gos- podarce rzymskiej w okresie Cesarstwa, lecz r�wnie� liczne znako- mite monografie z samych tylko ostatnich pi�ciu lat.' Mimo to nie napisano dotychczas syntetycznej rzymskiej historii spo�ecznej. Podczas gdy autor og�lnej, konwencjonalnej rzymskiej historii ma do swe...
bogg