Dotyk_w_rozwoju_dziecka.pdf

TEMAT NUMERU

ANETA GICZEWSKA

mgr rehabilitacji ruchowej,

pedagog specjalny

www.acentrum.com.pl

Dotyk jest

nie tylko

przyjemnością

samą w sobie,

jest nam

niezbędny

do życia,

do dobrego

samopoczucia

fizycznego

i psychicznego.

niejszych i największych

zmysłów, w jakie wyposa-

żyła nas natura. Obok

układu przedsionkowego

jest najszybciej rozwijającym się zmy-

słem, gdyż powstaje już w ósmym ty-

godniu życia płodowego.

Podczas tysięcy wykonywanych

każdego dnia czynności receptory

umieszczone na naszej skórze odbiera-

ją wrażenia dotyku, ucisku, temperatu-

ry i wibracji, przesyłają je do odpo-

wiednich pól kory mózgowej, gdzie są

przetwarzane i integrowane, aby osta-

tecznie dać nam wyobrażenia o nas sa-

mych i o otaczającym nas świecie.

Dotyk

Henry Head wyróżnił dwa ro-

dzaje doznań dotykowych:

dotyk protopatyczny (pier-

wotny, obronny) – informuje nas na

bardzo podstawowym poziomie, że

w ogóle zostaliśmy dotknięci, spełnia

funkcję ochronną (informuje o zagro-

żeniu lub jego braku),

dotyk epikrytyczny (różnicu-

jący, dyskryminujący) – pozwala na

dokładne różnicowanie czuciowe (np.

w którym miejscu zostaliśmy dotknię-

ci), daje też precyzyjną informację do-

tykową (np. o przedmiocie, którym

manipulujemy).

Ze zmysłem dotyku ściśle związany

jest zmysł propriocepcji, czyli czucia

głębokiego, oraz kinestezji, czyli czucia

ruchu. Ich receptory znajdują się

w tkankach okalających stawy oraz

w mięśniach. Dostarczają nam wrażeń

o ułożeniu poszczególnych części ciała,

o ich ruchu względem siebie, o grani-

cach naszego ciała, jego pozycji i ruchu

w przestrzeni. Propriocepcja umożli-

wia nam wykonywanie płynnych i pre-

cyzyjnych ruchów, koordynację i rów-

nowagę.

Większość z nas na co dzień nie

zdaje sobie sprawy z tego, jak bardzo

w rozwoju

i życiu dziecka

ważny i potrzebny jest dotyk w naszym

życiu. Jednak w wielu sytuacjach intu-

icyjnie dotykamy siebie i naszych naj-

bliższych, np. kiedy coś nas boli, zrani-

my się lub źle się czujemy. Liczne

badania naukowe wykazały, że dotyk

jest nie tylko przyjemnością samą w so-

bie, jest nam po prostu niezbędny do

życia i dobrego samopoczucia fizyczne-

go i psychicznego. Odgrywa nieocenio-

ną rolę w medycynie – łagodzi depresje

i lęki, działa bardzo pozytywnie w sytu-

acji, gdy należy uśmierzyć ból.

Dotyk najbliższej osoby gwarantu-

je zaspokojenie podstawowej, funda-

mentalnej potrzeby od chwili naro-

dzin aż do śmierci – potrzeby miłości

i bezpieczeństwa. Nawet wiele tysięcy

napisanych znaków nie jest w stanie

wyjaśnić, jak bezcennym darem dla

człowieczeństwa jest dotyk, możli-

wość jego dawania i odbierania.

ROLA DOTYKU

W ROZWOJU DZIECKA

Dotyk jest najlepiej rozwiniętym

zmysłem u niemowląt. Za jego pośred-

nictwem odbierają aż 80% bodźców

z otoczenia i w ten sposób poznają

świat. Niemowlęta uwielbiają być gła-

skane, tulone i dotykane. Jeśli rodzice

zaspokajają te potrzeby, to dzieci są

bardziej pogodne i radosne. Eksperci

twierdzą, że delikatny dotyk i masaż

ma cenny wpływ na zdrowie, rozwój

i wzrost. Czuły dotyk nie tylko uspoka-

ja niemowlęta, ale także poprawia

przebieg wielu procesów fizjologicz-

nych i usprawnia działanie większości

układów, między innymi odpornościo-

marzec/kwiecień 2007 P RZYJACIEL

D otyk to jeden z najważ-

DOTYK TEMAT NUMERU

ZMYSŁ

PRIOPERCEPCJI

WPŁYWA NA:

JAK DOTYK

WPŁYWA NA

FUNKCJONOWANIE

stymulującym układ nerwowy poprzez

przyspieszenie synaptogenezy, czyli

dojrzewania neuronów i rozbudowę

połączeń między nimi. Wiemy obecnie,

że nasz mózg zawiera wiele miliardów

komórek nerwowych, które za pośred-

nictwem wypustek zwanych aksonami

i dendrytami tworzą między sobą licz-

ne połączenia, czyli tzw. sieć połączeń

neuronalnych. Sprawność działania

takiej sieci w większym stopniu zależy

od liczby połączeń między nimi niż od

liczby komórek je tworzących. Matka,

dotykając dziecko, powoduje, że tych

połączeń tworzy się więcej, a włókna

nerwowe szybciej pokrywają się osłon-

ką mielinową, czyli substancją tłusz-

czową, która pełni funkcję ochronną

i odżywczą, a także ułatwia przewo-

dzenie impulsów nerwowych. Włókno

zmielinizowane przewodzi impuls bio-

elektryczny prawie pięć razy szybciej niż

włókna niezmielinizowane. Naukowcy

uważają, że pomiędzy 3. a 7. rokiem ży-

cia mielinizacji ulegają najważniejsze

struktury mózgu. Jest to okres bardzo

intensywnego rozwoju psychomoto-

rycznego dziecka. W tym czasie kształ-

tują się relacje dziecka z otoczeniem,

ma miejsce intensywny rozwój sfery

poznawczej i emocjonalnej, rozwija

tworzenie schematu ciała

i percepcję położenia wszystkich części

ciała (somatognozja),

adekwatny obraz ciała

i bezpieczeństwo emocjonalne

(świadomość ciała w przestrzeni,

w odniesieniu do innych obiektów,

pewność swojego ciała, odpowiednie

„czucie go”)

stabilizację posturalną , czyli

wytworzenie odruchów prostowania

i równowagi, które służą prawidłowej

motoryce i przyczyniają się do

przeciwdziałania sile grawitacji

poruszanie poszczególnymi

częściami ciała bez kontroli wzroku

płynne i swobodne wykonywanie

skoordynowanych ruchów

percepcję położenia narządów

jamy ustnej podczas mówienia,

prawidłowe ruchy mimiczne i modulację

głosu

tworzenie prawidłowej

lateralizacji

kontrolę i planowanie ruchu

(z zakresu dużej i małej motoryki)

stopniowanie ruchu , czyli

dozowanie siły, z jaką należy wykonać

ruch (inaczej traktujemy piórko, inaczej

filiżankę, a inaczej ciężką walizkę)

odpowiedni tonus mięśniowy

(wspólnie z układem przedsionkowym)

spełnia funkcję ochronną

daje informacje o ciele

i pomaga w kształtowaniu

schematu ciała

odgrywa rolę w planowaniu

ruchu

pomaga w kształtowaniu

percepcji wzrokowej (daje

informację o tym, co

widzimy, o cechach

przedmiotu i jego relacji do

otoczenia)

wpływa na rozwój

umiejętności manualnych

wpływa na bezpieczeństwo

emocjonalne

wpływa na funkcjonowanie

społeczne

DOTYK DRUGIEGO CZŁOWIEKA TO GEST

SYMPATII I CIEPŁA, KTÓRY DAJE BARDZO WIELE,

A TAK NIEWIELE KOSZTUJE.

i doskonali się sprawność ruchowa

oraz mowa. Tak więc w wieku przed-

szkolnym niezwykle ważne jest zapew-

nienie dziecku bogatego sensorycznie

środowiska zewnętrznego oraz umoż-

liwienie mu różnorodnej aktywności

potrzebnej do prawidłowego rozwoju.

Większość rodziców instynktownie za-

spokaja tę ogromną potrzebę kontaktu

fizycznego, bliskości i aktywności po-

przez różnego rodzaju zabawy i tzw.

wspólne baraszkowanie – wspinanie

się na dorosłych, jeżdżenie na ich ple-

cach, turlanie, kołysanie i przeciskanie

się przez tunele utworzone z ich ciał.

Wspaniałą formą kontaktu fizycznego

jest także wzięcie dziecka na kolana

podczas czytania mu książeczek, ma-

sażyki wykonywane na plecach lub

przytulenie i ukołysanie przed snem.

Dzieci uwielbiają takie zabawy, ponie-

waż poza bliskością i kontaktem niosą

ze sobą dużą dawkę pozytywnych emo-

cji. Często same inicjują takie aktyw-

ności, ponieważ intuicyjnie czują, ja-

kich wrażeń zmysłowych i form ruchu

w danej chwili im potrzeba. Ważne jest

tylko, aby rodzice i nauczyciele prawi-

dłowo odczytywali takie sygnały i wła-

ściwie na nie reagowali.

Ta potrzeba bliskości fizycznej wca-

le nie zmniejsza się w miarę wzrostu

wego, oddechowego i krążenia. Dzieci

częściej dotykane i przytulane także

szybciej przybierają na wadze, co jest

szczególnie ważne u wcześniaków.

Można powiedzieć, że dotyk to po-

karm dla mózgu!!! Jest on bodźcem

P RZYJACIEL marzec/kwiecień 2007

TEMAT NUMERU DOTYK

dziecka, o czym powinni pamiętać ro-

dzice dorastających dzieci. Czuły do-

tyk i przytulenie może zastąpić wiele

słów i bywa najlepszym sposobem na

rozładowanie nagromadzonych na-

pięć. Dotyk fizyczny jest jednym z naj-

silniejszych języków miłości. Jeden

czuły gest jest równoznaczny z okrzy-

uczuć wobec najbliższych. Dziecko

uczy się ufności i pogodnego nastawie-

nia do świata, co z czasem procentuje.

Łatwiej nawiązuje ono kontakty z ró-

wieśnikami, tworzy związki oparte na

zdrowych zasadach dawania i brania.

Umie szukać i dawać oparcie w przyjaź-

ni i miłości. Natomiast w życiu doro-

talach i poddawane są różnym zabie-

gom medycznym powodującym ból

i cierpienie, kojarzy dotyk drugiej oso-

by jako coś bardzo nieprzyjemnego

i bolesnego. Ich złe doświadczenia

z dotykiem mogą spowodować całko-

wite unikanie kontaktu fizycznego

i bliskości nawet najbliższych osób.

Szczególnie w takich przypadkach

ważne jest, aby stworzyć odpowiednie

warunki i dostarczyć dziecku optymal-

ną ilość pozytywnych wrażeń dotyko-

wych, tak aby zapewnić mu poczucie

bezpieczeństwa i miłości.

W dorosłym życiu niestety zbyt

rzadko obdarowujemy się dotykiem.

Zabiegani i zapracowani zapomina-

my, że czasami wystarczy serdeczny

uścisk dłoni, by zmienić emocje swoje

lub drugiej osoby. Gdy dotykamy, ko-

munikujemy drugiej osobie, że jest

nam bliska, ważna dla nas. Warto też

pamiętać o ludziach starszych, scho-

rowanych, niepełnosprawnych, które

często cierpią w samotności. Dla nich

NIE BÓJMY SIĘ DOTYKAĆ NASZYCH DZIECI.

CIESZMY SIĘ TYM KONTAKTEM, ZDAJĄC

SOBIE JEDNOCZEŚNIE SPRAWĘ,

ŻE PRZYSZŁOŚĆ NASZYCH DZIECI ZALEŻY

OD NAS I LEŻY W NASZYCH RĘKACH.

kiem: „Kocham Cię!”. Kiedy posługuje-

my się nim w naturalny i czuły sposób,

dajemy dziecku poczucie bezpieczeń-

stwa i wpływamy na jego rozwój emo-

cjonalny i społeczny. Kochający rodzic,

przytulając dziecko, przekazuje mu

swoje emocje i w ten sposób uczy je, że

dotyk jest naturalną formą wyrażania

słym, kiedy założy własną rodzinę, po-

trafi w naturalny sposób okazywać

czułość swoim dzieciom.

Dotyk jest bardzo ważny podczas

choroby dziecka, kiedy cierpi ono fi-

zycznie lub emocjonalnie, kiedy czuje

się zmęczone lub smutne. Większość

dzieci, które często przebywają w szpi-

DOTYK TEMAT NUMERU

dotyk drugiego człowieka to gest sym-

patii i ciepła, który daje bardzo wiele,

a tak niewiele kosztuje.

W ostatnim czasie wiele mówi się

o tzw. złym dotyku. Nagłośniona w me-

diach akcja, że „zły dotyk boli przez ca-

łe życie”, powoduje, że dotyk drugiego

człowieka zaczyna być negatywnie ro-

zumiany, kojarzony z lękiem, bólem

i krzywdą. Doprowadza to do wręcz pa-

radoksalnych sytuacji, kiedy rodzice bo-

ją się dotykać swoich dzieci, obawiając

się, że ich dotyk zostanie opacznie zro-

zumiany, że zostaną posądzeni o mole-

stowanie seksualne. Być może dzieje się

tak, bo tego „dobrego” dotyku jest coraz

mniej. Zbyt mało się mówi i pisze o ko-

rzyściach płynących z bliskości rodzi-

ców i dzieci, zarówno w tym najwcze-

śniejszym okresie, jak też w okresie

dojrzewania i wreszcie w dorosłym ży-

ciu. Rodzice muszą zdawać sobie spra-

wę z tego, jak bardzo potrzebny jest ich

dotyk do prawidłowego rozwoju dziec-

ka i jednocześnie, jakie skutki może

przynieść jego brak. Uważam, że media

powinny takie właśnie akcje propago-

wać. Podawać przede wszystkim infor-

macje, że dotyk jest dobry, potrzebny

i zaspokaja najważniejsze życiowe po-

trzeby. Dlatego nie bójmy się dotykać

naszych dzieci. Cieszmy się tym kontak-

tem, zdając sobie jednocześnie sprawę,

że przyszłość naszych dzieci zależy od

nas i leży w naszych rękach.

STYMULACJA SYSTEMU

TAKTYLNEGO

Jest to jedna z metod stymulacji

dotykowej (taktylnej) przeznaczona

zarówno dla dzieci, jak i dorosłych.

Stanowi zbiór łatwych i przyjemnych

ćwiczeń mających na celu dostarcze-

nie kontrolowanej ilości bodźców sen-

sorycznych, w szczególności dotyko-

wych i proprioceptywnych w taki

sposób, by wywołać odpowiednie re-

akcje adaptacyjne, poprawiające inte-

grację tych bodźców.

Stymulacja taktylna powstała z my-

ślą o rodzicach, którzy chcieli wzmoc-

nić i wydłużyć swój kontakt z dziec-

kiem, dostarczając mu jednocześnie

ważnych bodźców stymulujących

układ nerwowy. Jako metoda tera-

peutyczna i neurofizjologiczna zale-

cana jest w rehabilitacji dzieci z róż-

nymi wyzwaniami rozwojowymi, od

DOTYK ŁAGODZI DEPRESJE I LĘKI,

DZIAŁA BARDZO POZYTYWNIE W SYTUACJI,

GDY NALEŻY UŚMIERZYĆ BÓL.

mikrouszkodzeń centralnego układu

nerwowego po poważne dysfunkcje

neurologiczne i zaburzenia procesów

integracji sensorycznej. Stosowana jest

także w pedagogice i psychologii jako

terapia wspierająca wszechstronny roz-

wój dziecka. Jest chętnie wykorzystywa-

na przez nauczycieli w przedszkolach

i ośrodkach opiekuńczo-terapeutycz-

nych, pedagogów i logopedów jako

sposób nawiązania kontaktu z dziec-

kiem, rozluźnienia i rozładowania na-

pięć oraz jako wstęp czy wprowadzenie

do dalszej pracy.

Proponowany w tej metodzie ze-

staw ćwiczeń i technik może być wy-

korzystywany w całości jako odrębna

jednostka terapeutyczna lub też stano-

wić uzupełnienie innych metod tera-

peutycznych i usprawniających. Wów-

czas terapeuta może wykonywać tylko

wybrane elementy stymulacji, zaczy-

nając od tych, które dziecko akceptuje

i dobrze toleruje, a następnie stopnio-

wo zwiększać ilość i intensywność do-

starczanych bodźców dotykowych, do-

stosowując je do indywidualnych

potrzeb dziecka.

P RZYJACIEL marzec/kwiecień 2007

TEMAT NUMERU DOTYK

ANDRZEJ SZULC

Dobry

a następnie płód przebywa

w objęciach ciepłego, stabil-

nego i najczęściej bezpiecz-

nego, a także czułego, doty-

ku matki. Dotykiem tym jest bliskość

wynikająca z przebywania dziecka

w jej ciele, w otoczeniu ciepłych i ży-

ciodajnych wód płodowych.

Kolejnym etapem jest poród, a po

nim magiczne godziny, w których mi-

łosny dotyk matki otworzy drzwi do

stworzenia więzi pomiędzy nią a nie-

mowlęciem. Właśnie ta więź posłuży

temu, by w ciągu najbliższych trzech

lat dziecko mogło stworzyć sobie ob-

raz siebie i świata, a zarazem opisać

mapę możliwości swojego życia. Ma-

pę, według której planu rozegra się

w przyszłości całe jego życie, chyba że

ogromnym wysiłkiem, w życiu doro-

słym, narysuje ją jeszcze raz przy po-

mocy psychoterapii.

Powyższa hipoteza, jak i wiele in-

nych zaprezentowanych w tym artyku-

le, to moje osobiste przemyślenia,

w które głęboko wierzę. U ich podstaw

leży praktyczna nauka moich nauczy-

cieli psychoterapii, piętnastoletnia

praktyka, w której spotykałem się

z ludźmi, zwracającymi się do mnie

o pomoc oraz literatura. Szczególną

rolę odegrały tutaj książki Witusa Dre-

schera, niemieckiego zoologa i psycho-

loga, które zafascynowały mnie swoją

głębią, prostotą i intuicyjną oczywisto-

ścią i na których oparłem zamysł napi-

sania tego artykułu.

W 1974 r. pewien amerykański gi-

nekolog przeprowadził poruszający

eksperyment. Zgłosiła się do niego mło-

da kobieta w ostatnich tygodniach cią-

ży i zdecydowanie oznajmiła, iż po po-

rodzie nie chce zatrzymać dziecka.

W zwyczaju szpitali i klinik ginekolo-

gicznych jest, iż w podobnych przypad-

kach odbiera się biologicznej matce

dziecko tak szybko, żeby nie mogła go

nawet zobaczyć, i możliwie najszybciej

przekazuje się je przybranym rodzi-

com. Ten lekarz postąpił inaczej, zaraz

po porodzie powiedział, że z przekaza-

niem dziecka będą problemy i trzeba

wstrzymać się tylko przez kilka dni

i czy w związku z tym mogłaby przez te

kilka dni zaopiekować się dzieckiem.

dotyk

matki

Dla rodzących się niemowląt, istot ludzkich, ale też

wszystkich zwierząt ssących na całej kuli ziemskiej

istnieje jedno wspólne obowiązujące prawo: bliskość

i dotyk fizyczny matki lub najbliższego opiekuna

oznacza życie, a jego brak oznacza śmierć.

Matka zgodziła się, a niemowlę (co ni-

gdy nie było w zwyczaju ówczesnych

klinik) leżało nagie obok niej na łóżku;

matka mogła dotykać je, głaskać, zaglą-

dać głęboko w oczy. Czwartego dnia le-

karz wszedł do pokoju, przynosząc

matce oczekiwaną nowinę: „Mamy ro-

dziców zastępczych dla Pani dziecka,

zechce mi je Pani zatem oddać”. Mat-

ka, która jeszcze cztery dni temu

oświadczała, że nienawidzi swojego

jeszcze nienarodzonego dziecka i że je-

żeli nie zostanie od niej odebrane, zabi-

je je, powiedziała: „Niech Pan się nie

waży tknąć mojego dziecka, Panie Pro-

fesorze. To jest mój synek i żadna siła

na świecie mi go nie odbierze”.

Ten przeprowadzony w naturze

eksperyment dobitnie potwierdza hi-

potezę: dotyk niemowlęcia i jego bli-

skość w pierwszych dniach po urodze-

niu przemienia świat uczuciowy

kobiety, w miejsce niechęci i nienawi-

ści pojawia się bezgraniczna miłość

do dziecka.

Dotyku fizycznego matki i bliskości

jej ciała pozbawione są wcześniaki,

które zaraz po urodzeniu muszą być

położone w inkubatorze; odżywiane

przez plastikowe sondy, zaopatrzone

w aparaty do sztucznego oddychania,

w cieplarkach, które utrzymują stałą,

przyjazną ciału noworodka tempera-

turę, pozostają tam przez kilka tygo-

dni, w trakcie, których matka nie ma

żadnej okazji do dotykania swojego

dziecka i do pieszczoty. Rezultaty tej

sytuacji zbadało dwóch uczonych uni-

wersytetu w Cleveland – Prof. Klaus

H. Marshall i Prof. John H. Kennel.

39% wszystkich dzieci bezlitośnie

maltretowanych przez swoich rodzi-

ców było wcześniakami trzymanymi

w pierwszych tygodniach życia w in-

kubatorach. Większości tych niemow-

ląt w przyszłości sądzone jest również,

że ze względu na brak stworzenia wię-

zi miłosnej z matką w pierwszych ty-

godniach życia w dorosłym życiu będą

miały duże kłopoty z rozpoznaniem

kogoś, kto by mógł je pokochać całym

sercem, a także z pokochaniem part-

nera, z którym znajdą się w związku.

W tym miejscu warto sobie zadać

bardzo ważne pytanie: czy te cudowne

godziny i tygodnie bliskości matki

z nowo urodzonym dzieckiem, w któ-

rym jej „dobry dotyk” tworzy między

obojgiem więź miłosną, która stanie

się sposobem nawiązywania więzi jed-

marzec/kwiecień 2007 P RZYJACIEL

P rzez około 256 dni zarodek,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: