Filodemos z Gadary.pdf

Filodemos z Gadary

Filodemos z Gadary ( gr . Φιλόδημος Philodemos , ur. ok. 110 p.n.e. – zm. ok. 39 p.n.e.) – grecki p oeta i filozof ze

szkoły epikurejskiej. Przez ponad 30 lat mieszkał w Italii , gdzie założył własną szkołę, opartą na naukach Epikur a.

Filodemos zajmował się wieloma dziedzinami ( logiką , teologią , retoryką , muzyką, poetyką, etyką, historią filozofii) .

Był autorem m.in. ponad 30 epigramów o raz traktatów O muzyce i O utworach poetyckich . Jego prace pisane w

języku greckim c harakteryzowały się elegancją formy a jego poglądy wpływały na rzymską teorię i krytykę

literatury. Wiele jego dzieł zaginęło w starożytności, lecz niektóre odnaleziono w XVIII wieku i są one

pieczołowicie rekonstruowane.

Biografia

Filodemos pochodził z Gadary ( obecnie Umm Qais w Jordanii ). Posługiwał się bardzo dobrze greką , nie wiadomo

jednak czy jego rodzice byli Grekami czy zhellenizowanymi Syryjczykami. Nieznana jest też data jego przybycia do

Aten . Wiadomo, że był uczniem Zenona z Sydonu , który wówczas stał na czele " Ogrodu" (szkoły filozoficznej

założonej przez Epikur a). Być może Filodemos odwiedził też Rodos i sycylijską Himerę, gdzie miał nawiązać

kontakty z tamtejszymi epikurejczykami.

Około roku 74/ 73 p.n.e. [1] przybył na Półwysep Apeniński, gdzie poznał Lucjusza Kalpurniusza Pizona , który został

później jego patronem, uczniem i przyjacielem [2] .

Filodemos podróżował po Italii i studiował epikurejskie księgi m.in. w Bajach ( Baiae ), Puteoli, Kumach ( Cumae ),

Pauzylipie ( Pausilypon ) i Herkulanum ( Herculanum ) i sam szerzył poglądy Epikura, zarówno w swoich traktatach

jak i w czasie rozmów z uczniami. Dokładna data i okoliczności jego śmierci nie są znane [3] .

Dzieła

W latach 1752- 1754 w Herkulanum, zniszczonym przez wybuch Wezuwiusz a w 79 n .e., odnaleziono ruiny tzw.

Willi Papirusów ( Villa dei Papiri ), należącej do Pizona, gdzie natrafiono wśród wielu zwęglonych papirusowych

zwojów, stanowiących jego bibliotekę, także na prace jego duchowego mistrza i przewodnika – Filodemosa.

Znajdowało się ich tam ok. 30 i przybliżały one nauki Epikura . Zwoje, które zostały bardzo zniszczone, są obecnie

żmudnie rekonstruowane i tłumaczone w ramach Philodemus Project. W 2001 roku ukazał się w języku angielskim

pierwszy tom w tłumaczeniu Richarda Janko [4] . W przygotowaniu są kolejne tomy [5] .

Logika

Problematyce logicznej poświęcone było dzieło O sposobach znakowania (Περὶ σημείων καὶ σημειώσεων Perí

semeíon kaí semeióseon ), które omawiało kolejne stadia postępowania zmierzające do poznania rzeczy niejawnych,

czyli niepodpadających pod zmysły, poprzez poznanie rzeczy jawnych, które są zmysłom dostępne.

Teologia

Kwestie kosmologiczne Filodemos poruszył w dziełach teologicznych, m.in. O bogach (Περὶ θεῶν Perí theón ) i O

pobożności (Περὶ εὐσεβείας Perí eusebeías ). W pierwszym z nich zwalczał stoickie wyobrażenie bóstwa jako

wszechogarniającej mocy przenikającej świat, przeciwstawiając mu epikurejską k oncepcję bogów nieingerujących w

ziemskie sprawy, nieczułych na losy człowieka i jego stosunek do nich. W drugim natomiast krytykował tradycyjne

wyobrażenia bogów spotykane w mitologii i poezji i przedstawiał epikurejski punkt widzenia, który mimo że

zaprzeczał istnieniu bezpośredniego związku między światem bogów a światem ludzi to jednak zalecał oddawanie

czci bogom, ze względu na podziw dla cech boskich, szczególnie wewnętrznego spokoju ( ataraksji) .

Filodemos z Gadary

Etyka i moralność

Jego dzieła, wykorzystujące diatryby , były wykładem przedstawiającym epikurejskie zasady życia szczęśliwego.

Zachowały się urywki pism etycznych Filodemosa: O gniewie (Περὶ ὀργῆς Perí orgés ), O zazdrości (Περὶ φθόνου

Perí phthónu ), O szaleństwie (Περὶ μανίας Perí manías ), O miłości (Περὶ ἔρωτος Perí érotos ), O wolności słowa

(Περὶ παρρησίας Perí parresías ), O pochlebstwie (Περὶ κολακείας Perí kolakeías ), O dobrym władcy według

Homera (Περὶ τοῦ καθ' Ὅμηρον ἀγαθοῦ βασιλέως Perí tú kath' Hómeron agathú basiléos ), O zuchwalstwie (Περὶ

ὑπερηφανίας Perí hyperephanías ), O chciwości (Περὶ φιλαργυρίας Perí philargyrías ), O gospodarowaniu (Περὶ

οἰκονομίας Perí oikonomías ), O bogactwie (Περὶ πλούτου Perí plútu ), O śmierci (Περὶ θανάτου Perí thanátu ), O

radości z cudzego nieszczęścia (Περὶ ἐπιχαιρεκακίας Perí epichairekakías ) a także fragmenty dialogów O

małżeństwie (Περὶ γάμου Perí gámu ).

Historia filozofii

Dzieje filozofii p rzedstawił Filodemos w Historii filozofii (Τῶν φιλοσόφων σύνταξις Tón philosóphon sýntaksis ),

poświęconej poszczególnym szkołom filozoficznym i ich przedstawicielom. Napisał biografię Epikur a – O Epikurze

(Περὶ Ἐπικούρου Perí Epikúru ), a także pracę O poglądach stoików (Περὶ τῶν στωϊκῶν Perí tón stoikón ), w której

dyskutował z sądami stoickimi .

Sztuka

Sztuce p oświęcił Filodemos traktaty O muzyce (Περὶ μουσικῆς Perí musikés ), O utworach poetyckich (Περὶ

ποιημάτων Perí poiemáton ) i O sztuce wymowy (Περὶ ῥητορικῆς Perí rhetorikés ), gdzie skupił swą uwagę na

rozważaniu wywoływania przeżyć estetycznych u odbiorców, natomiast nie zajmował się funkcjami

utylitarno-dydaktycznymi sztuki.

Muzyka

Dzieło O muzyce składa się z księgi I, przedstawiającej poglądy innych filozofów (platońską, perypatetycką i stoicką

koncepcję sztuki muzycznej) i ksiąg II-IV, w których Filodemos polemizował z nimi. Dzieło nie zachowało się w

całości do naszych czasów i na podstawie oznaczeń zostawionych przez skrybę przypuszcza się, że liczyło 152

kolumny (całość lub tylko sama księga IV, tu zdania badaczy są podzielone [6] ).

Filodemos poprzez termin muzyka (μουσική musiké ) rozumiał jedynie warstwę muzyczną, a nie jak krytykowani

przezeń filozofowie sztukę poetycko-muzyczną, a za muzyków uważał jedynie kompozytorów melodii

przeznaczonych do wykonania na instrumencie i nie zaliczał do nich poetów, układających słowa. Jego zdaniem

muzyka miała dostarczać przyjemnych wrażeń słuchowych, nie zaś wychowywać i przyczyniać do doskonałości

(ἀρετή areté ) w każdej sferze życia. Filodemos odrzucał możliwość intelektualnego pojmowania muzyki oraz teorię

ethosu ( według której muzyka ma znaczący wpływ na sferę emocjonalną i etyczną człowieka).

Poetyka

Traktat O utworach poetyckich jest wciąż odtwarzany przez badaczy, jako że zachował się w wielu bardzo

zniszczonych fragmentach. Dzieło składało się prawdopodobnie z pięciu ksiąg (niewykluczona jest ich większa

ilość). Filodemos stosował powszechnie znany wówczas podział [7] na trzy sfery zainteresowań badacza poetyki:

ποίημα poíema (badanie składników wypowiedzi poetyckiej oraz techniki artystycznego ukształtowania różnych jej

odmian), ποίησις poíesis (badanie warstwy treściowej utworu jako nośnika informacji, idei i emocji) i ποιητής

poietés (analiza natury i zakresu kompetencji autora-poety).

Filodemos, podobnie jak w przypadku muzyki, sprzeciwiał się powszechnemu wówczas przekonaniu o dominacji

funkcji dydaktyczno-etycznych poezji nad funkcją estetyczną. Jego zdaniem dzieło poetyckie powinno zachwycać

czytelnika, przedstawiać treści w sposób możliwie atrakcyjny i harmonijny, nie musi być użyteczne, ale ma być

piękne. Uważał, że należy łącznie traktować treści i formę jako nawzajem uzupełniające się składniki dzieła.

Filodemos z Gadary

Znaczne fragmenty pracy były polemiką z poglądami innych filozofów. Zachowane szczątki zwojów przedstawiają

krytykę stoickiej teorii eufonii, wedle której utwory winne być przede wszystkim oceniane pod względem brzmienia

układu głosek, słów i wyrażeń. Zajmował się prawdopodobnie także genologicznymi poglądami stoików odnośnie

gatunków literackich. Zwalczał przedstawiciela szkoły platońskiej Heraklejdesa z Pontu, oceniającego utwory pod

względem użyteczności oraz przedstawicieli szkoły perypatetyckiej: Praksyfanesa z Miletu i Demetriosa z

Bizancjum , których kryteria oceny utworu poetyckiego można było zastosować także dla wypowiedzi zapisanych

prozą. Neoptolemosa z Parion skrytykował zaś za oddzielanie stylistycznych składników utworu od treści i uznanie

twórcy-poety za odrębną kategorię badawczą (jego zdaniem wszystkie trzy kategorie są nierozdzielne). Rozważał też

pojęcie dobrego utworu i dobrego poety.

Epigramy

Filodemos znany był z twórczości epigramaty cznej – V księga Antologii Palatyńskiej [8] przedstawia 37 utworów

jego autorstwa.

Tematyka epigramów bywa niekiedy śmiała, nie brak w nich zmysłowości, a nawet scen uznawanych za lubieżne.

Widoczna jest duża znajomość kultury hellenistycznej oraz gustu odbiorców. Są one bardzo dopracowane pod

względem treści, kompozycji i stylu i wysoko cenione zarówno w starożytności jak i obecnie.

Marcello Gigante, wyróżnił w życiu Filodemosa 3 okresy: gadareński, ateński i italski, przypisując im poszczególne

utwory epigramatyczne. Do pierwszego, kiedy Filodemos nie był jeszcze epikurejczykiem, zaliczył większość

erotykó w oraz wiersze, w których poeta deklarował chęć zakończenia swawolnego żywota i zamierzał się zająć

ważniejszymi sprawami, do drugiego utwór-modlitwę o pomyślne wiatry dla autora podróżującego do Pireus u drogą

morską, do trzeciego pozostałe utwory, w których widoczne jest piętno epikureizmu, niektóre utwory o tematyce

miłosnej jak i drobne epigramy pisane dla zabawy. Większość badaczy odrzuca jednak klucz autobiograficzny,

uważając utwory Filodemosa za zbiór opowieści człowieka dzielącego się swymi przeżyciami i refleksjami

literackimi zdobytymi w różnych okresach życia.

Zobacz też

• epikureizm

Bibliografia

• Krystyna Bartol, Filodemos z Gadary – Literat z Ogrodu Epikura [w:] Filodemos O muzyce, O utworach

poetyckich, Epigramy , Prószyński i S-ka, 2002, ISBN 83-7255-134-0

Przypisy

[1] Encyklopedia WIEM podaje rok ok. 80 p.n.e. (http:/ / portalwiedzy. onet. pl/ 58735,haslo. html).

[2] Pizon stał się wrogiem Cyceron a, oskarżającego go o folgowanie żądzom ( voluptas ) i bycie sybarytą . Z tego tylko względu miał przystąpić

do epikurejczyków. Filodemos miał być niejako odpowiedzialny za niedochowanie czystości doktryny Epikura przez swego ucznia i

towarzysza. Cyceron jednak nie jest obiektywnym źródłem (zarzuty wobec Pizona bazowały na osobistych pobudkach) a o samym

Filodemosie Cyceron wyrażał się z uznaniem, podkreślając jego umiejętności poetyckie: tworzy utwory tak dowcipne, tak kunsztowne, tak

eleganckie, że doskonalej już nie można .

[3] Zmarł prawdopodobnie po 44 p.n.e. a na pewno nie żył już po 23 p.n.e. , gdyż Strabon p isał o nim wtedy w czasie przeszłym.

[4] Tytuł pracy: Philodemus: On Poems, Book 1 , Oxford University Press 2001, ISBN 0-19-815041-5, ISBN 978-0-19-815041-1. (http:/ / www.

oup. com/ uk/ catalogue/ ?ci=9780198150411)

[5] On Poems V, On Rhetoric I-II, On Rhetoric III.

[6] Zdaniem Annemarie Neubecker zachowane 39 kolumn księgi IV oraz 20 kolumn z początku tej księgi wskazują, że liczyła ona ok. 60

kolumn a przedstawione w niej szczegółowo poglądy stoika Diogenesa z Babilonu, wykluczają równie szerokie opisy we wcześniejszych

księgach. Gioia M. Rispoli w oparciu analizę techniczną (w przybliżeniu jeden zwój to jedna księga) szacuje natomiast łączną liczbę kolumn

na około 452.

Filodemos z Gadary

[7] Zapewne zastosowany po raz pierwszy przez Andromenides a i rozpowszechniony przez Neoptolemosa z Parion w dziele O sztuce poetyckiej

(Περὶ ποιητικῆς Perí poietikés ).

[8] Była to antologia z redagowana w X wiek u na podstawie wcześniejszych antologii przez Konstantyna Kefalasa i zachowana w bibliotece

Palatynatu w Heidelbergu .

Linki zewnętrzne

• Wybór epigramów Filodemosa w przekładzie i z komentarzem Krystyny Bartol (http:/ / www. wiw. pl/

biblioteka/ o_muzyce_filodemos/ epigramy. asp)

• The Philodemus Project (http:/ / www. humnet. ucla. edu/ humnet/ classics/ philodemus/ philhome. htm) ( ang. )

Źródła i autorzy artykułu

Filodemos z Gadary Źródło : http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=25093056 Autorzy : Abraham, Cancre, Cyon, Duży Bartek, Gdarin, LA2, Masti, Nowis, PMG, Syrop

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported

http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: