Demokracja przedstawicielska.doc

1.      Demokracja przedstawicielska, znaczenie i rola prawnoustrojowych wyborów w systemie rządów przedstawicielskich:
1.1Demokracja – pojęcie, kryteria ustrojowe demokracji i koncepcje doktrynalno-ustrojowe - Demokracja, ludowładztwo, termin określający rodzaj rządów, w którym władza należy do ogółu obywateli danego państwa (greckie demos – lud, kratos – władza).
Kryteria: Wedle współczesnych kryteriów[6], za państwa stricte demokratyczne uznawane być mogątylko te, których ustrój opiera się formalnie i realnie na:

·         dostępności sfery polityki dla wszystkich bez ograniczeń ze względów klasowych, rasowych, majątkowych, religijnych;

·         możności wybierania na stanowiska publiczne i swobodzie dostępu do tych stanowisk, czy jakichkolwiek innych (poza wyrokiem sądowym pozbawiającym praw publicznych;

·         suwerenności narodu (ludu) oznaczającej, że władza zwierzchnia, niezbywalna i niepodzielna, należy do zbiorowości społecznej żyjącej w granicach państwa;

·         zasadzie reprezentacji – utożsamionej z delegowaniem uprawnień władczych na przedstawicieli obieralnych przez naród w wyborach powszechnych i działających pod jego kontrolą;

·         uznaniu wyborów za główne źródło prawomocności władzy i konieczności cyklicznego potwierdzania legitymacji władzy w wyborach powszechnych;

·         możności zrzeszania się w partie polityczne i wyboru między alternatywnymi ofertami piastunów władzy państwowej;

·         odpowiedzialności rządzących przed rządzonymi – tworzeniu wyspecjalizowanych instytucji kontroli władzy mających w założeniu zapobiegać jej nadużyciom;

·         podziale władz – wyrażającym ideę ograniczania rządu poprzez wzajemne kontrolowanie się ośrodków władzy oraz przez działalność zorganizowanej opozycji politycznej;

·         wolności przekonań i wypowiedzi;

·         instytucjonalnej ochronie praw obywatelskich – wyrażającej się w stwarzaniu formalnych zabezpieczeń obywateli przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy w ich sprawy prywatne oraz

·         prawie własności prywatnej i swobodzie przedsiębiorczości wedle reguł gospodarki rynkowej.

1.2 Demokracja przedstawicielska jako forma ustrojowa realizacji władzy Narodu:
Demokracja pośrednia (przedstawicielska) to rodzaj demokracji, gdzie decyzje podejmują przedstawiciele społeczeństwa wybrani w wyborach. Model ten jest zastosowany w większości państw demokratycznych, m.in. w Polsce.

1.3 Prawo wybierania suwerena a idea rządu przedstawicielskiego -

2.1 Pojęcie wyborów- proces, w którym obywatele wybierają spośród zgłoszonych kandydatów swoich przedstawicieli do organów władzy. Jest to podstawowy mechanizm demokracji. Wybory są też powszechnie przyjętym sposobem doboru organów władzy w mniejszych zbiorowościach – we wszelkiego rodzaju stowarzyszeniach, spółkach, komisjach, partiach itp. Podstawową metodą dokonywania wyborów jest głosowanie. W Polsce ustawa określająca sposób przeprowadzania konkretnych wyborów nazywane jest albo ordynacją wyborczą, albo ustawą o wyborze np. Prezydenta RP.

2.2Typologia Funkcji ustrojowych wyborów:

·         kreacyjna- kształtowanie składu przedstawicielskiego poprzez wybieranie przez suwerena (wyborców) preferencji polit. i wybór i wybór miedzy alternatywnymi rozwiązaniami na zasadzie swoistej rywalizacji

·         polityczno- programowa- wyrażanie przez wyborców poparcia dla programu polit., do identyfikacji woli wyborców

·         legitymująca- jądro konstrukcji systemu wyborczego; wybory są najlepszą metodą              legitymowania władzy sposób demokratyczny; obejmuje 2              elementy:

1.      legitymacja personelu

2.      legitymacja programu polit. /parlament może sprawować władzę tylko w takim zakresie, jaki w drodze wyborów dostał prawna legitymację od suwerena/

o       kontrolną- ocena rządzących, czy sprawują władzę zgodnie z tym, co mówili

4.1 Pojęcie systemu wyborczego – zespół reguł określających charakter i przebieg procesu, w którym preferencje obywateli zostają zamienione w głosy, a następnie przetworzone w decyzje dotyczące wyboru reprezentantów w organach przedstawicielskich. Istotę systemu wyborczego stanowi proces umożliwiający wyrażenie preferencji wyborczych w postaci glosowania oraz przetransponowanie głosów obywateli oddanych na kandydatów w uzyskane przez nich mandaty.( czyli procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie liczby oddanych głosów na poszczególne partie w uzyskane przez nie mandaty).

4.2 Podstawowe klasyfikacje systemów wyborczych –

1. System wyborczy większościowy – mandat lub mandaty otrzymuje tylko zwycięski kandydat lub ugrupowanie polityczne. Dominuje tu zasada ,,Zwycięzca bierze wszystko”. Przy wyborach ogólnokrajowych okręgi wyborcze są z reguły jednomandatowe, zaś w wyborach niższego szczebla może być obsadzany więcej niż 1 mandat.

o       System większości względnej – W wyborach zwycięża ten kandydat który zgromadził w danym okręgu wyborczym więcej ważnych głosów niż każdy inny kandydat czyli do uzyskania mandatu może wystarczyć większość zwykła. Od 1991 roku zwykłą większością głosów wybiera się senat RP oraz przeprowadza się wybory lokalne w gminach poniżej 40 000mieszkańców .

Większość bezwzględna powyżej 50% względna poniżej 50% w. W przypadku tym można głosować ,,taktycznie” tzn. nie widząc szans na zwycięstwo swojego kandydata, wybiera kandydata który jest mu bliższy ze względów politycznych, Lub głosuje ,, negatywnie” oddaje glos aby nie dopuścić do zwycięstwa niechcianego kandydata.

o       System większości bezwzględnej – Wymogiem uzyskania mandatu jest zdobycie 50%+1. Głosowanie najczęściej przeprowadza się w dwóch turach.

o       System dwuetapowych wyborów – Są dwie tury wyborcze w pierwszej turze trzeba być wybrany bezwzględną większością głosów, i co najmniej 25% liczby wyborców. Do drugiej tury przechodzą os co uzyskały co najmniej 12,5% głosów. do zwycięstwa wystarczy większość względna przy poparciu 25% elektoratu.

o       System głosu alternatywnego – ( po mojemu) mając listę stawiamy numerki w kolejności który kandydat nam się podoba . wygrywa kandydat który otrzymał większość bezwzględną.

2. System wyborczy proporcjonalny – ( liczba zdobytych głosów musi odpowiadać liczbie uzyskanych mandatów). wybory proporcjonalne odbywają się jedynie do ciał kolegialnych. okręgi wyborcze są wielomandatowe od 2 mandatów do okręgu narodowego z którego wybierani są wszyscy członkowie parlamentu.

o       System reprezentacji proporcjonalnej według list – Dzielimy na:

·         System uporządkowanej listy bez możliwości wyboru – Wyborcy głosują na jedną z list a listy łączone są na szczeblu ogólnokrajowym. Nie mają tu zatem możliwości wyboru indywidualnego kandydata.

·         System uporządkowanej listy z pojedynczym fakultatywnym głosem – wyborca może glosować na konkretnego kandydata z list lub glosować na listę.

·         System nieuporządkowanej listy z jednym głosem – wyborca glosuje na indywidualnego kandydata z listy a jego glos liczony jest również dla partii.

·         System nieuporządkowanej listy ze skumulowanym głosem – ( znany pod nazwą –spersonalizowenej reprezentacji proporcjonalnej) Wyborca ma możliwość skumulowania głosów ale może również stworzyć własną listę i to nie tylko w obrębie 1 listy wyborczej ale poprzez zestawienie kandydatów z kilku różnych list wyborczych czyli ,, panachage”

o       System pojedynczego głosu przechodniego – Wyborca nie głosuje na listę partyjną ale na określonego kandydata. Głosy przelicza się wedle wzoru H. R. Droopa

3. System wyborczy mieszany – połączenie 2 poprzednich

o       System dwóch głosów dla każdego wyborcy – każdy wyborca ma dwa głosy ,, Pierwszy „ oddaje na kandydata figurującego imiennie na liście wyborczej ustalonej dla każdego okręgu wyborczego ,, Drugi „ oddaje na jedną z list partyjnych zgłoszonych w danym kraju związkowym . ( Zwany jest też ; proporcjonalno-większościowy)

o       System pojedynczego głosu nieprzechodniego ( zwany też systemem półproporcjonalnym) jeden głos jeden kandydat

o       System list blokowych

5.1 Pojęcie prawa wyborczego – termin ten oznacza prawo obywatela do udziału w wyborach ( uprawnienie do głosowania) czyli ogół norm prawnych regulujących proces wyborów i ustalania ich wyników. Wyróżnia się czynne i bierne prawo wyborcze.

* Czynne prawo wyborcze – oznacza uprawnienie do głosowania. W państwach demokratycznych jest najczęściej uzależnione od posiadania obywatelstwa danego państwa oraz osiągnięcia odpowiedniego wieku. Prawa do wybierania nie maja osoby pozbawione praw publicznych oraz ubezwłasnowolnione.

* Bierne prawo wyborcze to uprawnienie do kandydowania w wyborach . Granica ( cezus) wieku jest najczęściej wyższa niż czynnego prawa wyborczego ( np. 35 lat w wyborach prezydenckich RP) 30 lat w przypadku kandydowania na senatora. Stosowne są także inne ograniczenia np. konieczność zamieszkania na danym terytorium przez określony czas ( domicyl) lub wpłacenie odpowiedniej kaucji.

5.2 Źródła prawa wyborczego - W Polsce ustawy określające zasady i tryb przeprowadzania wyborów noszą tradycyjną nazwę ordynacji wyborczych.
Źródła prawa wyborczego:

- Konstytucja
· Ustawa z 12 kwietnia 2001r. „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczpospolitej Polskiej
· Ustawa z 27 września 1990r. o wyborze Prezydenta RP
· Ustawa z 16 lipca 1998r. „Ordynacja wyborcza do rad gmina, rad powiatów i sejmików województw.

-Ustawa z dnia 23 stycznia 2004r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego.

5.3 Funkcje i znaczenie prawa wyborczego – wybory wypełniają w demokracji kilka istotnych funkcji;

·         przeniesienie przez społeczeństwo na swoich przedstawicieli prawa decydowania w jego imieniu

·         wybór i selekcja elit politycznych mających sprawować władzę państwową

·         kontrola nad władzą wykonawczą

możliwość refleksji społeczeństwa nad rzeczywistością polityczną społeczną i ekonomiczną kraju poprzez selekcję programów wyborczych.

Wybory przeprowadza się aby;

·         elektorat mógł wybrać swoich przedstawicieli

·         potwierdzić lub zmienić rządy

·         legitymizować rząd

5.4 Zasady prawa wyborczego – Są zespołem podstawowych decyzji politycznych, które w istocie przesądzają o ogólnym charakterze wyborów. Zasady te można określić jako historycznie ukształtowane fundamentalne założenia dotyczące bezpośrednio uprawnień obywateli i odpowiadających im zadań organów władzy publicznej w postępowaniu wyborczym. Zasady prawa wyborczego tworzą katalog następujących zasad :

·         powszechności – w przeciwieństwie do ograniczeń tworzonych przez różnego rodzaju cenzusy

·         równości – w przeciwieństwie do jakiegokolwiek uprzywilejowania jedynych, kosztem dyskryminacji drugich

·         bezpośredniości – w przeciwieństwie do pośredniości wyborów, gdzie wyborcy wybierają elektorów, ci zaś decydują o obsadzie organu przedstawicielskiego

·         tajności głosowania – w przeciwieństwie do wyborów jawnych, dających możliwość zapoznania się z treścią oddanego przez wyborcę głosu

·         wolności – w przeciwieństwie do przymusowości uczestniczenia w wyborach

6.2 Konstytucyjna regulacja zasad prawa wyborczego

1. Zasada powszechności- wszyscy obywatele dorośli i zdolni do podejmowania decyzji sprawach publicznych dopuszczeni są do udziału w wyborach (korpus wyborczy); historycznie- ograniczenia cenzusowe np. wiek, płeć, domicyl, wykształcenie, wyznanie.

Zasada powszechności – określa krąg osób którym przysługują uprawnienia wyborcze. Podkreśla fakt kto jest podmiotem praw  wyborczych oraz komu te prawa są przynależne.

1a) w sensie pozytywnym –prawo do czynnego i biernego prawa wyborczego jest gwarantowane każdemu wyborcy.

1b) W sensie negatywnym – zasada powszechności wprowadza zakaz pozbawiania lub ograniczania tego prawa.

Istota zasady powszechności tkwi w elektoracie ( wyborcach)

·         elektorat faktyczny – ogół głosujących

·         elektorat prawny – ogół obywateli którym przysługuje prawo wybierania.

Cenzus wyborcy

* majątku

* wykształcenia – niegdyś w Polsce czynne prawo wyborcze przysługiwało obywatelowi powyżej 30 roku życia ; z tytułu wykształcenia, zasług, zaufania

* płci

* rasy- pozbawiał praw wyborczych os. o innym kolorze skóry , obcych etnicznie

* zamieszkania – określany jako domicyl w Polsce domicyl ograniczał bierne prawo wyborcze obywatelom polskim stale zamieszkującym na terenie RP co najmniej od 5 lat. Konstytucja z 97r, nie zawiera domicylu.

* wieku – osiągnięcie pełnoletniości. W Polsce czynne prawo wyborcze przyznane jest wszystkim obywatelom którzy w dniu glosowania ukończyli 18 lat.

* obywatelstwa – polega na przyznaniu  danej osobie obywatelstwa poprzez danie osobie praw wyborczych 

Wyłączenie z grona wyborców ;

a)      osób pozbawionych praw publicznych ( utrata czynnego i biernego prawa wyborczego) prawomocnym orzecznictwem sądu lub praw wyborczych

b)     ubezwłasnowolnionych prawomocnym orzecznictwem sądu

Pozbawienie praw publicznych – następuje w przypadku skazania za zbrodnię zasługującą na szczególne potępienie. Osoba traci to prawo wraz z momentem uprawomocnienia się orzeczenia czyli kiedy wyrok zapadnie w drugiej instancji lub kiedy upłynie termin wniesienia apelacji.

Pozbawienie praw wyborczych – może być w Polsce orzeczone tylko przez Trybunał Stanu. T.S. może pozbawić prawa wyborczego w całości lub tylko je ograniczyć.

Ubezwłasnowolnienie ( częściowe , całkowite)

2. Zasada równości - znaczenie formalne (przyznanie każdemu wyborcy w wyborach do tego samego organu jednakowej liczby głosów ŕ przeciwieństwo głosowania pluralnego czy wielokrotnego; znaczenie materialne- „siła” głosu każdego wyborcy jest jednakowa.

Zasada równości – jest to jedna z podstawowych reguł prawnych stanowi fundament do kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego, tolerancyjnego względem wszelkiej odrębności

a)      równość wobec prawa – odnosi się do obywateli RP jak i cudzoziemców czy bezpaństwowców

·         równość wobec prawa

·         prawo do równego traktowania przez wł. publiczne

·         zakaz dyskryminacji

b)     Równość w znaczeniu formalnym oznacza przyznanie każdemu wyborcy do określonego organu jakiejkolwiek liczby głosów oraz umożliwienie uczestnictwa w wyborach na takich samych zasadach

c)      nierówność w znaczeniu formalnym może przybierać formy

·         systemu głosów wielokrotnych – ( pluralne)więcej niż 1 głos

·         ...