3. ANOREKSJA I BULIMIA A JAKOŚĆ ŻYCIA KOBIETY
3.1. Życie kobiety z anoreksją
3.2. Życie kobiety z bulimią
4. KONTROWERSJE I CO DALEJ?
ZAKOŃCZENIE I WNIOSKI
BIBLIOGRAFIA
ANEKS
Jadłowstręt psychiczny i żarłoczność psychiczna odciskają piętno na organizmie kobiety i jak rzadko które choroby, absorbują codzienne jej życie. W rozdziale tym przyjrzymy się życiu kobiety z anoreksją i bulimią.
Anorektyczka żyje w panicznym lęku przed utyciem. Pomimo tego, że jest bardzo wychudzona, nie widzi swej chudości, a wręcz przeciwnie uważa, że jej ciało jest olbrzymich rozmiarów. Ideałem dla niej jest ciało wręcz niematerialne, bez tłuszczu, a nawet mięśni. Kobiece kształty wręcz budzą jej odrazę, odrzuca tym samym seksualność swego ciała. By tak wyglądać poddaje swe ciało wielu katuszom, takim jak długotrwałe marsze, lodowate kąpiele i wyczerpujące ćwiczenia fizyczne. To zadawanie sobie cierpień jest związane z poczuciem zdyscyplinowania i chęci podporządkowania ciała swojej woli.
Anorektyczka owładnięta obsesyjną myślą o jedzeniu zbiera i czyta książki i artykuły dotyczące żywienia, stosowania różnych diet i wagi ciała. Wykonuje wiele faktycznych i udawanych zabiegów związanych z jedzeniem. Często bierze na siebie przygotowanie posiłków, co pozwala jej kontrolować ilość i jakość przyjmowanego jedzenia. Chętnie zmywa po posiłkach, chcąc odwrócić uwagą od tego, że sama nie je. Odżywianie chorej przybiera dziwne formy. Zjada często bardzo małe porcje nabiału, suszone owoce i słodycze, które to produkty według niej nie wytwarzają odchodów. Zakazuje sobie normalnych posiłków, gdyż uważa, że pokarm ten zanieczyszcza organizm. Gdy zostaje zmuszana do normalnego jedzenia, to albo otwarcie się sprzeciwia, albo stosuje różne wybiegi: manipuluje sztućcami, nic nie jedząc lub wypluwa każdy kęs po kryjomu. Jeśli otoczenie wymusza na niej przytycie, wtedy oszukuje, pijąc duże ilości wody, a nawet napełnia kieszenie ciężkimi przedmiotami.
Ograniczanie jedzenia, szczupłość, która przeradza się w wygłodzenie, odbijają się bardzo na wyglądzie zewnętrznym. Chora ma wychudzone policzki, które tak jak oczy wręcz się zapadają, włosy stają się suche i coraz rzadsze, a paznokcie prążkowane i łamliwe. Nie tylko włosy, ale cała skóra staje się sucha i łuskowata, natomiast na ciele i twarzy zaczynają pojawiać się miękkie i skręcone włosy. Niektóre kobiety mają kłopoty z zębami, szczególnie te, które prowokują wymioty, a które to przez swą kwaśność niszczą szkliwo. Zęby zaczynają się kruszyć, mówi się o nich, że wyglądają jak „wygryzione przez mole”. Twarz anorektyczki przybiera postać „twarzy wiewiórki”, co jest spowodowane obrzękiem gruczołów ślinowych, w wyniku którego następuje mocne odstawanie uszu od głowy i wtedy twarz w okolicy kości policzkowych wygląda pucołowato.
Większość zmian fizycznych i psychicznych związanych z chorobą jest zależna od zmian biochemicznych. Podstawowym zaburzeniem biochemicznym jest odwodnienie, które spowodowane jest nadużywaniem leków moczopędnych i przeczyszczających oraz intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi. Odwodnienie i prowokowanie wymiotów mogą z kolei wywołać zasadowicę metaboliczną, która może wpływać na funkcjonowanie połączeń nerwowo-mięśniowych, chora wtedy szybko się męczy, odczuwa mrowienie w dłoniach i stopach, a także kłopotliwe dla niej drżenie rąk. W cięższych przypadkach zmiany metaboliczne mogą spowodować zaburzenia w pracy serca, a nawet jego niewydolność. By zaoszczędzić jak najwięcej energii, organizm zwalnia pracę serca nawet do 40 uderzeń na minutę, z kolei ostre ćwiczenia fizyczne przyspieszają akcję serca, ciśnienie krwi jest niskie, obie te zmiany prowadzą często do zawrotów głowy i omdleń. Pozbywanie się tłuszczu powoduje, że chora cierpi na hipoglikemię, czyli niski poziom cukru we krwi oraz na hipotermię, czyli obniżenie temperatury ciała. Częste odczuwanie zimna sprawia, że musi się ubierać bardzo grubo. Zmiany biochemiczne i brak pokarmu mogą powodować rozciągnięcie się jelit, co daje uczucie wzdęcia i nasila zaparcia. Może to sprawić, że kobieta będzie te symptomy kojarzyła z przybieraniem na wadze, co wywoła u niej panikę i spowoduje jeszcze silniejsze odchudzanie.
Jednym z zaburzeń fizycznych związanych z anoreksją, a mającym w konsekwencji wielki wpływ na jakość życia kobiety są problemy z miesiączkowaniem. Spadek wagi i związane z tym zaburzenia hormonalne sprawiają, że miesiączka zanika. Kobieta jest zadowolona, gdyż jest to dla niej wygodne, a poza tym zaprzecza seksualności, na czym jej zależy. Jeśli brak miesiączki trwa dłużej niż pół roku, wtedy kobieta powinna przyjmować doustne środki antykoncepcyjne lub hormony dla kobiet po menopauzie, gdyż zaburzenia hormonalne, a konkretnie brak estrogenów powoduje osłabienie struktury kości i zwiększa możliwość zachorowania na osteoporozę i łamanie kości.
Kobieta, która w trakcie choroby jest aktywna seksualnie, mimo braku miesiączki musi zabezpieczać się przed ciążą. Istniały bowiem przypadki zachodzenia w ciążę mimo braku miesiączki. Ciąża dla kobiety, która właśnie jest leczona lub dopiero, co wyleczona z jadłowstrętu, jest wyzwaniem. Kobiety różnie reagują na ten stan. Wiele z nich myśli, że podczas ciąży i opieki nad dzieckiem będą mniej zaabsorbowane myślą o jedzeniu i że będą grube. Jeśli bardzo pragną ciąży, może to skłonić je do przytycia i równocześnie do próby wyleczenia się z choroby. Są też takie, które denerwują się, że z powodu ciąży nie będą mogły kontrolować wagi. Te anorektyczki podczas ciąży nie zmieniają swych nawyków. Jeśli jednak dodatkowo stosują leki moczopędne i przeczyszczające oraz prowokują wymioty, wtedy istnieje duże prawdopodobieństwo powikłań w czasie ciąży i urodzenia dziecka z niedowagą. Często więc taka kobieta musi spędzać czas ciąży w szpitalu. Rzadko zdarza się, że karmi piersią, gdyż uważa, że kobieta karmiąca wolniej traci kilogramy zyskane w czasie ciąży. Postawa nie rezygnująca z wcześniejszych przyzwyczajeń może też spowodować, że kobieta będzie skupiała uwagę na wadze swego dziecka i jego sylwetce, co z kolei może wpływać na sposób zachowania się dziecka.
W porównaniu z kobietami, które nigdy nie chorowały na zaburzenia odżywiania, chore na anoreksję po wyleczeniu, dwa razy częściej żyją samotnie i nie wychodzą za mąż. Jeśli jednak zawrą związek małżeński, okazuje się, że dwukrotnie częściej pozostają niepłodne. Przyczyną niepłodności jest wtedy brak owulacji. Jeśli kobiety decydują się na leczenie, wtedy często leki stosowane dla wywołania jajeczkowania, mogą powodować zbyt duże powiększenie się jajników (zespół nadwrażliwości jajników), co może prowadzić do bólów brzucha, obecności płynu w jamie otrzewnej, spadku ciśnienia tętniczego krwi, a nawet zaburzeń krzepnięcia krwi, które zagrażają życiu. Po jakimś czasie jajniki wracają do swoich rozmiarów, ale bywa tak, że zmiany nie ustępują i wtedy konieczna jest operacja.
Jadłowstręt wywiera również olbrzymi wpływ na psychikę kobiety. Oddziałuje na myśli, uczucia i zachowania. Podczas okresu głodu pojawiają się zmiany osobowości. Typowe objawy to rozdrażnienie albo apatia, które spowodowane są tym, że organizm zużył zapasy tłuszczu, łącznie z tymi, które znajdują się w mózgu. Kobieta staje się krnąbrna, nie przyznaje się do choroby, nie chce się leczyć. Często zachowuje się nieracjonalnie i ulega gwałtownym zmianom nastroju. Objawy te różnią się w zależności od dnia czy tygodnia. Początek choroby to euforia, która spowodowana jest tym, że młoda kobieta cieszy się z tego, że nareszcie coś od niej zależy i ma na to wpływ. Później euforia przechodzi w strach, gdyż mimo chudnięcia kobieta coraz bardziej boi się, czy tylko nie je za dużo. Kolejnym objawem psychologicznym anoreksji jest lekceważenie sygnałów wysyłanych przez organizm. Choć odczuwa ogromną ochotę na jedzenie, nie przyznaje się do tego, jak również do tego, że jest jej zimno, nawet gdy ma na sobie kilka swetrów i rękawiczki. Chora wykazuje nadmierną aktywność, ciągle musi działać, nie potrafi odpoczywać. To powoduje bezsenność, a także bardzo wczesne wstawanie. Innym objawem psychologicznym choroby jest obsesja na punkcie porządku. Anorektyczka codziennie zapisuje wagę i ilość przyswojonych kalorii, rodzaj ćwiczeń fizycznych i czas, jaki im poświęca. Jeśli jest to kobieta ucząca się, wzrastają jej wymagania co do nauki, sporządza notatki ze swoich notatek, nauka pochłania ją zupełnie. Jak wynika z badań (Stany Zjednoczone 1990) u chorych na anoreksję występuje dziwne zaburzenie, jest nim tendencja do kradzieży drobnych przedmiotów z wystaw w domach towarowych, jednak przyczyna tego zjawiska nie jest znana.
Na koniec nie można nie wspomnieć o problemach rodzinnych, jakie pojawiają się dosyć często w życiu zamężnej kobiety, a które grożą rozpadem jej małżeństwa lub separacją. Są one spowodowane chorobą i chęcią wyjścia z niej. Kobieta może mieć poczucie, że nie będzie mogła wyzdrowieć pozostając w obecnym związku. Jest to bardziej prawdopodobne, jeśli wyjdzie ona za mąż już po zachorowaniu na jadłowstręt psychiczny. Dlaczego tak się dzieje? Otóż kobieta kojarzy początkowe zainteresowanie męża własną osobą z tym, że miała szczupłą sylwetkę, była delikatna i od niego zależna, a przy tym mająca poważny problem. Będzie sądziła, że takiej właśnie kobiety szukał, by się nią opiekować. Przeczuwa, że gdy wyzdrowieje i stanie się mniej od niego zależna, on może czuć się źle w tym związku. Taka sytuacja może więc być przyczyną rozpadu małżeństwa, albo może spowodować, że kobieta zrezygnuje z leczenia.
Typowa bulimiczka jest najczęściej zadbana i robi wrażenie pewnej siebie. Jej waga jest zbliżona do normalnej. Jednak za tymi pozorami ukryta jest kobieta, która ma ogromne problemy i której życie to nieustanne zajęcia związane z chorobą.
W przeciwieństwie do anoreksji, bulimia nie powoduje radykalnych zmian w wyglądzie zewnętrznym. Rodzina i przyjaciele mogą długo nie zdawać sobie sprawy z choroby, gdyż często jest ona ukrywana przez kobietę. Napady żarłoczności charakterystyczne dla tej choroby najczęściej odbywają się w samotności.
Jak dochodzi do tych napadów? Kryzys bulimiczny, jakim są napady żarłoczności może być spowodowany jakimkolwiek najmniejszym zakłóceniem porządku, np. przedwczesną miesiączką, przemęczeniem, stresem zawodowym, silnym wzruszeniem. Jednak przyczyną wystąpienia napadu może też być odczuwanie nudy i pustki, albo głód spowodowany przez długotrwałe ograniczenia, lub po prostu odczuwanie przyjemności płynącej z jedzenia, która w stanie niepokoju przynosi ulgę.
Co stanowi pożywienie w trakcie ataku żarłoczności? W przeciwieństwie do anorektyczek podczas ataków bulimicznych chore zjadają produkty zaliczane do kategorii „zakazanych”, czyli tych najbardziej kalorycznych, np. ciastka, czekoladę, chleb, pizzę, pasztety, sery, wędlinę. Obliczono, że przeciętna kaloryczność tego jedzenia często wynosi 3500 kalorii, ale może też przekraczać 10 000. Jeśli bulimiczka chce opierać się tym kryzysom, wtedy stara się nie trzymać jedzenia w domu. Jednak gdy dojdzie do ataku, jest w stanie jeść prosto z puszki, nawet produkty częściowo jeszcze zamrożone, nie dopieczone, czy wręcz surowe, całe opakowanie majonezu i keczupu, jedzenie dla niemowląt. Nie rzadko potrafi wyjadać resztki odszukane w śmietniku.
Jak olbrzymie ilości pokarmów potrafi zjeść kobieta chora na bulimię, niech świadczy przytoczony niżej spis ukazujący pokarmy spożyte w trakcie objadania się w ciągu ośmiu godzin:
„3 bochenki chleba, 4 funty ziemniaków (frytek), 1 słoik miodu, 1 słoik sardeli z chlebem, 1 funt płatków owsianych, 2 funty mąki (jako naleśniki), 1 funt makaronu, 2 budynie w proszku, 120g orzeszków, 2 funty cukru, 1 pudełko chrupek kukurydzianych,1½ funta margaryny, ½ litra oleju (do smażenia), 2 litry mleka w proszku, 1 puszkę mleka skondensowanego (z owsianką i jako napój), 4 funty lodów,
1 funt kiełbasek (lub sznycli), 1 ½ funta cebuli, 12 jajek (w koktajlach, w jajecznicy), 1 funt lukrecji, 2 duże czekolady, 1 funt suszonych fig, 2 opakowania słodyczy, 6 batoników muesli, zestaw ciastek z kremem (do 12) zjedzonych podczas robienia zakupów, 1 funt rodzynek (z chlebem lub w owsiance), resztki znalezione w lodówce, 1 butelka napoju pomarańczowego.” Chcąc przeliczyć to na gramy (1 funt = 453, 59g).
Nie można więc się dziwić, że z powodu poczucia winy po takim napadzie, bulimiczka często popada w przygnębienie i rozpacz, po czym prowokuje wymioty, stosuje środki przeczyszczające, nakłada na siebie ograniczenia w jedzeniu i stosuje podobnie, jak anorektyczka forsowne ćwiczenia fizyczne.
Choć na pozór chora wygląda na zdrową, to jednak lekarz, trener, czy najbliższy członek rodziny może zaobserwować pewne widoczne zmiany w jej wyglądzie. Należą do nich objawy wskazujące na częste prowokowanie wymiotów, a więc opuchnięcia twarzy i policzków, spowodowane obrzękiem gruczołów ślinowych, rany na przełyku, przepuklina, blizny na grzbiecie dłoni. Zęby podobnie jak u anorektyczek wyglądają jak „wygryzione przez mole”, mają zniszczone szkliwo po zewnętrznej stronie, wszystko to w wyniku działania kwasów żołądkowych. Dentysta ponadto zauważa liczne zmiany próchnicze, ubytki i poważne schorzenia dziąseł.
Chore na żarłoczność psychiczną, które nałogowo prowokują wymioty wykształciły różne ich sposoby: uciskają żołądek, wkładają trzonek łyżki, pomagają sobie palcami, piją duże ilości kawy, słoną wodę i wreszcie stosują zakupione w aptece środki wymiotne. Czynność wymiotowania jest powtarzana wielokrotnie, aby mieć pewność, że cała zwartość żołądka została usunięta. Niektóre z nich stosują tak zwane „markery”, są nimi jabłko o czerwonej skórce, sałata lub lukrecja, które są rozpoznawane w wymiotowanej treści. W większości przypadków wymioty trwają od pięciu minut do pół godziny.
Bulimia, a szczególnie związane z nią częste wymioty prowadzą w efekcie do poważnych powikłań. Są nimi odwodnienie i brak równowagi elektrolitycznej. Te zaburzenia mogą dalej doprowadzić do zaburzeń w pracy serca, a w konsekwencji nawet do śmierci. Działania organizmu mające na celu zrekompensowanie odwodnienia mogą spowodować zmiany w pracy nerek, czego rezultatem jest zaburzenie równowagi elektrolitycznej. To w konsekwencji doprowadza do tego, że nerki nie są zdolne do koncentracji moczu. Te same zaburzenia są przyczyną zmęczenia, skurczy mięśni, uczucia zdrętwienia, a także ataków epilepsji. Istnieją też przypadki, w których dochodzi do paraliżu i arytmii serca, kończących się śmiercią. Stosowanie surowej diety, nadużywanie środków przeczyszczających oraz wymioty narażają chore na powstanie kamicy nerkowej. U chorych na bulimię podobnie, jak u anorektyczek występuje hipoglikemia, czyli niski poziom cukru, który zwiększa zapotrzebowanie na słodkości. Objawem zewnętrznym hipoglikemii jest blada cera, skłonność do pocenia się a także duże rozchwianie emocjonalne lub nawet ataki padaczki. U wielu bulimiczek może wystąpić samoczynne zwracanie jedzenia. Ta nader uciążliwa dolegliwość jest spowodowana odwróconą perystaltyką układu pokarmowego. Doprowadza to w konsekwencji do tego, że kobieta nie może utrzymać pożywienia w żołądku dłużej niż kilka minut. Jest to bardzo niewygodne i uciążliwe w kontaktach towarzyskich, w których podawane są posiłki. Sporym niebezpieczeństwem dla chorej jest nadużywanie przez nią farmakologicznych środków przeczyszczających. Przyzwyczajenie się do nich sprawia, że przestają w końcu działać, a więc zamiast dwóch lub trzech pigułek, zażywają nawet do dwustu dziennie, a wszystko to przez świadomość, że dają one „poczucie smukłości” lub „płaskiego brzucha”.
Podobnie jak anorektyczki, kobiety chore na bulimię mają problemy z miesiączkowaniem. U około 40% kobiet miesiączka występuje nieregularnie, a u 20% dochodzi do wtórnego braku miesiączki. W przypadku anoreksji zbyt niska waga ciała jest jedną z przyczyn zahamowania miesiączki, a u bulimiczek prawdopodobnymi przyczynami są: zły sposób odżywiania, złe sposoby redukcji wagi ciała oraz wysoki poziom cholesterolu, który obniża się zawsze przed powrotem miesiączki. Leczenie hormonalne w takim przypadku nie odnosi skutków. Niepotrzebne jest leczenie tych zaburzeń ze strony układu płciowego. Kłopoty z miesiączką mijają, gdy chora zaprzestaje stosowania niebezpiecznych metod, jakimi są przerywana głodówka, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, wymiotowanie, nadużywanie środków moczopędnych i przeczyszczających. Podobnie jak chora na anoreksję, bulimiczka powinna stosować doustne środki antykoncepcyjne, jeśli prowadzi aktywne życie seksualne. Po pierwsze, chronią ją przed niechcianą ciążą, do której może dojść nawet przy braku miesiączki, po drugie, są ochroną kości przed kruchością i łamliwością.
Bulimia może być przyczyną kłopotów z zajściem w ciążę. Podobnie jak w jadłowstręcie psychicznym przyczyną niepłodności jest stały brak jajeczkowania. Potrzebne staje się wtedy przyjmowanie leków prowokujących owulację, które mogą powodować komplikacje związane z jajnikami. Tak jak anorektyczki, kobiety z bulimią powinny unikać ciąży, gdyż jest ona zagrożona ryzykiem poronienia lub przedwczesnego porodu. Jeśli dojdzie już do ciąży i do porodu, bulimiczka jest narażona znacznie bardziej niż inne kobiety chore na depresję poporodową, wymaga wtedy fachowej pomocy psychologa, a także dodatkowego wsparcia najbliższych. Niektóre matki nie chcą karmić dzieci piersią, uważając, że wpłynie to źle na ich wygląd, inne natomiast wierzą, że karmienie spowoduje utratę wagi.
Bulimia ma również wpływ na stosunki rodzinne chorej. W przypadku kobiety, która wyszła za mąż w czasie choroby, szansa na utrzymanie małżeństwa jest znikoma, dwa razy częściej dochodzi u nich do rozwodów. Większa szansa na to, że małżeństwo chorej przetrwa, jest wtedy, kiedy zawarcie małżeństwa nastąpiło przed chorobą lub po chorobie. Bulimiczka może mieć trudności w nawiązaniu właściwej więzi ze swoim dzieckiem. Podczas napadu bulimicznego, często pozostawia dziecko w oddzielnym pokoju, aby jej nie przeszkadzało i nie reaguje wtedy na jego płacz. W późniejszym czasie, gdy kobieta wyleczy się z żarłoczności, ma tendencję do zwracania przesadnej uwagi na wygląd i wagę dziecka, a to z pewnością nie wpływa dobrze na jego rozwój. Jeśli kobieta, mająca dziecko w wieku szkolnym, nadal cierpi na aktywną postać żarłoczności psychicznej, może nie chcieć posyłać dziecka do szkoły, a także włączać się w działania rodziców, gdyż uważa, że chce wychowywać je w inny sposób. Prawda jest też taka, że kobieta wstydzi się bardzo swego wyglądu i nie chce ruszać się z domu, lub nawet nie może, bo akurat jest w depresji przed atakiem, albo właśnie objada się lub jest w depresji po ataku...
spodpowieki