Baśnie i waśnie rodzinne.pdf

• Dawno temu pewien człowiek z rodziną wyruszył w drogę. Wędrowali wiele dni, by dotrzeć

w jedno miejsce. Doszli do podnóża olbrzymiej góry. Nie można było jej obejść, ani

przekroczyć, była zbyt stroma i wysoka, by ją pokonać. Ojciec postanowił, że wykopią tunel.

Wraz z synem zabrał się do pracy. Pracowali wiele lat, w tym czasie syn ożenił się i

dochował własnego potomstwa. Pewnego dnia powiedział: ojcze, jesteś już stary, a ja też

nie mam sił. Nie damy rady tej górze, umrzemy zanim przekopiemy się na drugą stronę. To

nie ma znaczenia, mój synu - odparł ojciec. Gdy ja umrę, ty będziesz pracował dalej, potem

twoje dzieci, i dzieci ich dzieci, a pewnego dnia zwyciężymy i pójdziemy dalej swoją drogą.

Mityczny stwór

Rodzina jest całością większą niż suma części, żywym organizmem, który posiada określone

potrzeby, by trwać i rozwijać się. To, co istotne z perspektywy rodziny jako całości bywa sprzeczne

z tym, co ważne, wygodne i przyjemne dla jej członków. Rodzina jest tworem długowiecznym,

dwadzieścia lat z jej perspektywy jest chwilą, a życie jednej osoby, jej radości i rozpacze tylko

drobnymi epizodami. Czas i przestrzeń są dla rodzinny czymś innym niż dla osoby. Inny jest także

świat w którym żyje, okoliczności , którym musi sprostać, jej problemy, relacje, cele można

zrozumieć wyłącznie z jej perspektywy. Rodzina była już, kiedy pojawiliśmy się na świecie i

prawdopodobnie pozostanie, kiedy nas nie będzie. Nie da się ostatecznie określić przestrzeni, jaką

zajmuje. Jej członkowie są w nieustannym ruchu, żyją w różnych miejscach, jedni się pojawiają,

inni odchodzą. Trudno do końca powiedzieć, kto właściwie należy do rodziny, a kto nie. To się

intuicyjnie czuje. Talmud mówi "nie każdy bliski jest bliski, nie każdy daleki - daleki"; urzędy

twierdzą, że szwagier to nie rodzina.

Zdaniem Arnolda Mindella - twórcy psychologii zorientowanej na proces - rodzina przypomina

"pole" czyli obszar występowania niewidzialnych sił (np. pole magnetyczne, elektryczne). O

istnieniu "pola" przekonujemy się obserwując, w jaki sposób działa ono na przedmioty pozostające

w jego zasięgu. Tak jak magnes układa rozsypane opiłki żelaza w pewien wzór, tak pole rodziny

organizuje jej rzeczywistość: pojawiają się nowe osoby, pod jego wpływem kształtują się i

rozwijają, niektórzy pozostają w tym polu nawet po śmierci. Jest wiele rodzin, w których jakaś

dawno już nieżyjąca prababcia lub pradziadek dalej dyktuje normy i wzorce zachowania. Ona

nigdy by na to nie pozwoliła... Masz być lekarzem, tak jak twój pradziadek... Czasami dzieje się to

w mniej świadomy sposób: określone wartości, sposoby zachowania, nawyki przejmują kolejne

osoby w rodzinie. Jednym ze sposobów pracy z osobami, które utraciły kogoś bliskiego, jest pomoc

w przejęciu przez nich samych roli w rodzinie, którą pełniła zmarła osoba. Jeżeli bardzo długo nie

możemy poradzić sobie ze stratą bliskiej osoby w rodzinie, być może warto pomyśleć, co odeszło

wraz nią, jaka jakość, jakie marzenie. Czasami nie tęsknimy tylko do zmarłej osoby, ale także do

tego, co sobą reprezentowała. Odnalezienie w sobie brakującej jakości może przynieść ukojenie.

W pracy z procesem stosujemy często metaforę postaci mitycznej, personifikującej pole rodziny.

Prosimy naszych klientów, by wyobrazili sobie i narysowali swoją rodzinę jako jeden organizm.

Pojawiają się stwory różnych maści, rozmiarów i właściwości. Prosimy o stworzenie baśni o

narysowanej postaci, jaki jest świat, w którym żyje, z kim walczy, z kim się przyjaźni, co lubi, jakie

ma kłopoty i radości. Właśnie ta postać staje się naszym klientem kiedy pracujemy z rodziną.

Staramy się dociec, co zatrzymuje jej rozwój. Przyczyna problemu może tkwić na zewnątrz - bywa,

że dobrze funkcjonująca rodzina zaczyna mieć kłopoty, ponieważ zmienia się świat wokół niej , a

ona pozostaje niezmienna. Kłopoty mogą być także spowodowane przez jednego z jej członków.

Poszczególne osoby w rodzinie traktujemy jako wewnętrzne figury w jej życiu psychicznym. Każda

z osób niesie inne jakości potrzebne całości. Ktoś jest częścią rodziny "odpowiedzialną" za ciepło i

wsparcie, ktoś inny za wymagania i rozwój. Jeżeli jakaś część całości jest zbyt słabo lub zbyt

mocno reprezentowana, cała rodzina na tym cierpi. Wyobraźmy sobie rodzinę, w której "rządzi"

bardzo dominująca matka. Wymaga pracy i posłuszeństwa. Ojciec - ciepły i życzliwy nie jest w

stanie wnieść tej jakości do rodziny w wystarczającym stopniu. Istnieją dwa rozwiązania tej

sytuacji: wesprzeć ojca, nauczyć go w jaki sposób może przeciwstawić się sile matki lub znaleźć

sposób, by to właśnie ona dokonała zmiany w sobie, złagodniała, co automatycznie umożliwi ojcu i

reprezentowanej przez niego jakości na pełniejsze zaistnienie w polu rodziny. Jak widzimy

wewnętrzna przemiana którejkolwiek z osób wpływa na sytuację i atmosferę w całej rodzinie.

Wymiar myślenia o rodzinie jako całości jest szczególnie obecny, gdy nadchodzi świąteczny czas,

podczas ślubów, pogrzebów i narodzin. Spotykamy wtedy krewnych bliższych i dalszych.

Rozpoczynają się rozmowy o tym, co nas łączy, kim byli nasi pradziadkowie. I nagle odkrywamy,

że historia prababci jest tak podobna do naszej własnej. Na rodzinnych spotkaniach gorąco bywa od

plotek o tym, jak prowadzi się wujek lub ciotka Krysia. Rodzina stara się w ten sposób poznać sama

siebie. Określa jakie zachowania są pożądane i akceptowane i jakich należy się wystrzegać. W ten

sposób buduje swoją tożsamość, określa charakter i wyznacza kierunek w jakim zamierza podążać.

Równocześnie szuka sposobów rozwiązywania problemów, wypracowuje sposoby reagowania w

niesprzyjających okolicznościach. Stara się też wspierać poszczególnych członków rodziny,

rozważa kto i co mógłby dla kogo zrobić...

Chwila zakorzeniona w wieczności

Rodzina jako całość funkcjonuje na innym niż osoba poziomie rzeczywistości. Trudno jest określić

jej granice w czasie i przestrzeni. Funkcjonuje zarówno w teraźniejszości zajmując się konkretnymi,

bieżącymi sprawami, rozwiązując konflikty pomiędzy poszczególnymi osobami jak też w wymiarze

mitycznym. Od zarania dziejów w każdej rodzinie powtarzają się podobne motywy, zmieniają się

czasy, ludzie, dekoracje ale wciąż gramy te same role, odnajdujemy coraz to nowe aspekty tego

samego problemu. Te dwa poziomy rzeczywistości są ze sobą połączone, bywa, że nie jest możliwe

rozwiązanie konkretnego problemu bez uświadomienia sobie, że jego źródłem jest mit, który

próbuje rozegrać się wśród członków rodziny. Wykroczenie poza mit jest możliwe, gdy świadomie

podejmiemy swoją rolę i doprowadzimy ją do końca. Tylko wtedy mamy jakikolwiek wpływ na to

w jaki sposób zakończy się historia, w której i tak bierzemy udział. Przykładem niech będzie bardzo

sympatyczne małżeństwo, pełne dobrej woli i wzajemnej miłości. Przyszli po pomoc, bo tym co im

przeszkadzało w szczęśliwym pożyciu, były nieustające nieporozumienia związane z wysokością

zarobków męża, brakiem pracy żony (ona jeszcze studiuje). Sprzeczki pojawiały się nagle i

niespodziewanie, były dla obojga dosyć niezrozumiałe, obydwoje nie wiedzieli "co w nich wtedy

wstępuje". Ona - mimo, że na co dzień kocha go bez względu na to, ile zarabia - czuła się

zirytowana jego niezaradnością, miała też poczucie, że nie dba o nią należycie - być może wcale jej

nie kocha. On - chociaż zaakceptował fakt, że żona ma skończyć studia - był wściekły, że cały

wysiłek zapewnienia bytu rodzinie spoczywa na jego barkach, a ona "tylko czyta i czyta" - zupełnie

o niego nie dba, może już go nie kocha?. Sytuację pogarszał fakt, że dobrze sytuowany tata żony

pomagał im finansowo, ale dosyć lekceważąco odnosił się do zięcia. Gdy poprosiliśmy obydwoje o

poszukanie mitu albo baśni oddającej ich sytuację zgodnie opowiedzieli historię księżniczki, która

nic nie robiąc czeka na księcia, który ma spełnić oczekiwania jej i jej tatusia - króla. Gdy sprawdzi

się zabijając smoka, udowodni, że nadaje się na męża - otrzyma rękę królewny i połowę królestwa

na dokładkę.

Ona nie chce być księżniczką, on księciem, tata zapewne nie wie, że bywa królem. Rozwiązaniem

problemów tej rodziny okazało się świadome wejście każdej z osób w role, które i tak były obecne

w ich relacji. Okazało się, że gdy żona weszła w rolę wymagającej księżniczki, zaczęła myśleć nie

tylko o chwili bieżącej, ale o przyszłości, dzieciach i tym jak zapewnić im odpowiednie warunki. Z

tej perspektywy to, ile zarabia mąż, okazało się istotną sprawą. Wcześniej jakoś o tym nie

rozmawiali odurzeni miłością. Gdy mąż wszedł w rolę księcia, który zabija smoka poczuł, że

dotyka swojej siły, zapytany, jaki potwór stoi na jego drodze odkrył, że potworem jest firma, w

której pracuje, panujące tam układy, atmosfera z którą nie całkiem sobie nie radzi i postanowił go

pokonać tzn. wzmocnić swoją pozycję poprzez udowodnienie własnych kompetencji. Zaproszony

do zabawy tata odkrył, że aby nie czuć się wykorzystywanym, potrzebuje jasno określić zakres i

zasady udzielanej pomocy.

Z perspektywy jednostki

Każdy z nas ma inną rodzinę. To subiektywne doznanie. Jak w odbiciu w lustrze - w zależności od

miejsca, w jakim się znajdujemy, perspektywy, z jakiej patrzymy - każdy zobaczy w nim coś

innego, inne osoby będą w centralnym miejscu, inne problemy wysuną się na pierwszy plan.

Patrząc w lustro widzimy siebie pośród innych - widzimy osoby, które naśladujemy, które nas

wspierają, które kochamy i czujemy się przez nich kochani, ale także i takie, z którymi walczymy,

nienawidzimy ich, czujemy się ograniczeni i zniewoleni. Obraz rodziny z naszej jednostkowej

perspektywy, choć dość stabilny, zmienia się z czasem, osoby zajmujące centralne pozycje

przesuwają się na dalszy plan, ich miejsce zajmuje ktoś inny... Pojawiają się nowe osoby, mężowie,

żony, dzieci, szwagrowie... To, co dzieje się w rodzinie, dzieje się wobec nas, jest informacją dla

nas i o nas, jest okazją by stawać się sobą, dookreślać granice, pokonywać ograniczenia. Niektóre

osoby w rodzinie są wzorcem do naśladowania, inne konfrontują nas z trudnościami zmuszając do

dookreślenia i obrony własnego stanowiska lub zmiany przekonań. Konflikty, w które jesteśmy

zaangażowani, są odbiciem naszych wewnętrznych problemów.

W rodzinie naszej klientki od wielu lat istnieje konflikt pomiędzy jej braćmi. Jeden jest zaradnym

człowiekiem, biznesmenem, mocno stąpającym po ziemi. Często i chętnie wygłasza niepochlebne

opinie o nieudacznikach życiowych pracujących za zapomogę. Drugi jest pedagogiem, polonistą,

idealistą zarabiającym niewielkie pieniądze w państwowej szkole, szczyci się tym kim jest i jaki

jest gardząc ludźmi sprzedającymi duszę firmom, żyjącym w dostatku, gdy dzieci w Afryce

umierają z głodu. Kłócą się o wszystko i przy każdej okazji. Każde święta kończą się awanturą.

Nasza klientka, która jest mocno związana zarówno z jednym jak i drugim bratem, musi dwa razy

urządzać imieniny. Przejmuje się sytuacją, nie śpi po nocach i bezskutecznie próbuje zażegnać

istniejący konflikt. Kiedy zapytaliśmy w jaki sposób jej samej dotyczy ta sprawa przyznała, że w

sobie samej także nie jest w stanie rozwiązać tego problemu. Czuje wyrzuty sumienia, gdy

wyjeżdża na wakacje za granicę, myśli o biednych dzieciach, z drugiej strony złości się na siebie za

to, że nie jest w stanie postawić się szefowi i zażądać podwyżki. Gdy rozwiązała konflikt w sobie

przestała, tak bardzo angażować się w sprawy swoich braci, co bardzo ucieszyło jej męża.

Praca na poziomie indywidualnym koncentruje się głównie wokół tożsamości danej osoby, tego co

ową tożsamość tworzy i tego co ją zakłóca. W pierwszych latach naszego życia jesteśmy całkowicie

zależni od rodziny: mama, tata, bacie, dziadkowie i ciocie mówią nam co jest dobre, a co jest złe,

ładne i brzydkie, jak trzeba się zachowywać, co mówić. Na tej podstawie budujemy sobie obraz

świata i siebie samych. Z czasem, stajemy się coraz silniejsi i bardziej niezależni, zaczynamy

dostrzegać inne wartości, inne osoby stają się dla nas znaczące. Przez kilka lat dziadek był

najwspanialszy i najmądrzejszy na świecie, wnuczek starał się naśladować każdy jego gest. W

pewnym momencie zauważa, że wujek - który zawsze kłóci się z dziadkiem - też jest fajny. Jest

zupełnie inny, ale też fajny. I taki mądry. To trochę zakłóca dotychczasowy obraz świata wnuczka,

jego własną tożsamość i to, jaki on sam chciałby być. Zaczyna budować inny obraz siebie samego.

Oddziela się trochę od dziadka, zaczyna wybierać pomiędzy różnymi sprzecznymi wartościami,

buduje własny świat. Różne jakości reprezentowane przez członków rodziny z czasem stają się

punktem odniesienia dla identyfikacji dziecka. Jedne jakości są przyjmowane jako własne, inne

odrzucane. W ten sposób kształtuje się zrąb tożsamości, z czasem rozwijany i weryfikowany.

Role w rodzinie - jak je podejmować, co z nich czerpać i kiedy

z nich rezygnować

W ciągu naszego życia mamy szansę podjąć i przekroczyć wszelkie możliwe w rodzinie role.

Rozpoczynamy od dziecka, które wnosi w pole rodziny baśnie, sny i marzenia. Dzieci sprawiają, że

czarownice, smoki i krasnoludki istnieją. Razem z nimi czytamy bajki, wzruszamy się losem

Kopciuszka, śpiewamy razem z Krasnalami: hej ho, hej ho... Dzieci mają kontakt z wymiarem

rzeczywistości, gdzie wszystko jest możliwe, nie ma ograniczeń. Podobnie jak sny, konfrontują nas

z tym, czego pragniemy, przypominają o tym, z czego zrezygnowaliśmy, do czego tęsknimy, a

boimy się sięgnąć po te jakości. Przypominają o nieskrępowanej radości, uskrzydlonej fantazji.

Z czasem dziecko dorasta i zaczyna określać, kim jest, na bazie wzorców, które uznaje i takich, z

którymi się mierzy. Wykracza zazwyczaj poza wyznaczone przez rodzinę granice, bada nowe

terytoria, wyrusza na wyprawy. W tym miejscu napotyka na mniejszy bądź większy sprzeciw, musi

podejmować walkę o swoje marzenia, weryfikować je z rzeczywistością, przegrywać i zwyciężać.

W czasie tych potyczek zyskuje siłę i niezależność ale też nabiera pokory, szuka kompromisów,

zawiera układy. Potem człowiek sam staje się dorosłym członkiem rodziny, odnajduje w niej swoje

miejsce i siłę, przychodzą na świat dzieci. Na tym etapie staje po stronie spraw materialnych i

bytowych, buduje dom i zapewnia pożywienie, on jest teraz kimś, kto ma zapewnić stabilność,

bezpieczeństwo. Czuje niepokój, gdy jego dzieci zaczynają swoje wyprawy w nieznane... Nie leć

tak blisko słońca synu - krzyczy Dedal do Ikara - bo jego promienie roztopią wosk twoich skrzydeł .

Być rodzicem, to podarować swojemu dziecku skrzydła i z lękiem patrzeć, jak coraz wyżej odlatuje

ku słońcu. Przeżywać jego upadki i radować się z jego bezpiecznych lądowań. W końcu stajemy się

dziadkiem, babcią. Starszym, w znaczeniu, jakie temu słowu nadają Indianie, ceniący mądrość

płynącą z doświadczenia. Dzięki niej potrafimy docenić zarówno sny i marzenia, walkę i

przekraczanie ograniczeń, potrzebę stabilności i bezpieczeństwa, konflikt pomiędzy tymi rolami.

Z każdą rolą związane są pewne przywileje, ale także określone ograniczenia. Dziecko ma

zapewnioną opiekę i utrzymanie, nie ma zbyt wielu obowiązków, ale nie może o sobie decydować i

podejmować własnych wyborów. Musi pytać o zgodę. Nastolatek walczy o ideały i przeciwstawia

się autorytetom. Żyje na wysokich obrotach, eksperymentuje, ale równie często jak sukcesy

spotykają go porażki. Jest wolny, ale niestabilny. Poczucie bezpieczeństwa rzadko bywa jego

udziałem. Osoba dorosła ma już pozycję i niezależność ale czuje ciężar odpowiedzialności na

swoich barkach... Czasami stajemy się więźniem jakiejś roli, pozostajemy zbyt długo w jednym

miejscu. To, co do jakiegoś momentu jest dla nas najlepsze, z czasem staje się pułapką, więzieniem.

Staramy się odnaleźć powody, które zatrzymują nas w jakimś miejscu, nie pozwalają iść dalej,

doświadczać nowych jakości. Przejście z jednej roli do innej związane jest z bólem rozstania, i

koniecznością poradzenia sobie z tym bólem, podjęcia nowych wyzwań, nauczenia się nowych

sposobów funkcjonowania, przekazania władzy w inne ręce. Choć jest to nieuniknione, nie jest

łatwe, ale konieczne nie tylko z punktu widzenia rozwoju jednostki. Dzięki temu rodzina rozwija

się jako całość.

Na dobre i na złe, czyli co trzeba poświęcić i dlaczego warto

Dla terapeuty pracującego z procesem rodzina jest jak rzeka, która przepływa przez różne krainy,

by w końcu dopłynąć do morza. Na tej drodze natrafia na swoje progi i wyzwania, którym próbuje

sprostać. My i inni członkowie rodziny jesteśmy tylko jej przejawem, urzeczywistnieniem w

określonym czasie. Widzimy i współtworzymy tylko jej fragment, który pojawia się i znika. Po nas

przychodzą następne pokolenia.

Proces ten działa w dwie strony. W pewnym stopniu rodzina determinuje nasze życie. Nie zawsze

licząc się z nami, rozumiejąc nasze pragnienia i potrzeby wymusza na nas pewne zachowania,

decyzje, kierunek rozwoju. Jest to powszechne doświadczenie w różnych momentach życia.

Przyjście na świat rodzeństwa i konieczność zmiany swoich przyzwyczajeń, śmierć lub odejście

jednego z rodziców, oczekiwania rodziców lub innych starszych członków rodziny co do wyboru

przyjaciół, stylu życia, kierunku studiów, zawodu lub partnera życiowego, rezygnacja ze swoich

ambicji zawodowych i "poświęcenie się" rodzinie, wychowaniu dziecka lub opiece nad kimś

starszym to tylko nieliczne przykłady. To rodzi bunt, bywa trudne, bolesne, pochłania wiele

wysiłku, potu, emocji. Z drugiej strony rodzina użycza swojej zbiorowej, ponadjednostkowej siły i

oparcia. Mierzymy się z tą siłą, walcząc z nią, uczymy się o sobie i swojej sile, z czasem w walce

zaczynamy coraz lepiej rozumieć perspektywę przeciwnika. Przeciwnik staje się sprzymierzeńcem i

zamiast walczyć z jego siłą uczymy się z niej korzystać.

Jakże często słyszymy, nie tylko w gabinetach psychologów, wypowiedzi podobne do tej: Przez

całe życie starałam się być inna niż moja matka. Zachowywałam się inaczej, ubierałam, szukałam

takich facetów, którzy jej by się nie podobali... a teraz jestem dokładnie taka sama. To było

silniejsze ode mnie nie sposób od tego uciec. I wiesz co zaczynam ją rozumieć. Po prostu kobiety w

naszej rodzinie już takie są.

Zaczynamy wtedy rozumieć swój totem, swój herb, swoje zawołanie, naturę swojej rodziny,

wspólną jakość, która łączy jej członków. Widzimy przenikającą je siłę, która pomaga nam mierzyć

się ze światem. Siła rodziny przestaje nas ograniczać, przeciwnie, dzieli się z nami swoim

potencjałem. W tym miejscu zaczynamy pielęgnować jej zwyczaje, dbać o pamięć przodków oraz

właściwy, zgodny z tradycją, sposób odprawiania rytuałów.

W pracy z rodziną jako postacią mityczną interesuje nas historia rodziny, ważne wydarzenia z jej

życia, obyczaje, tradycje, dziwne przypadki, dramaty, tajemnice i anegdoty. Staramy się poczuć,

jaka panuje w rodzinie atmosfera. Co wyczuwamy przebywając w obecności członków rodziny?

Czy sytuacja jest napięta, czy raczej panuje zgoda i wzajemna troska? Atmosfera pokazuje, czy

rodzina jest jednorodna, czy podzielona i skłócona. Wokół jakich spraw i trudności powstają linie

podziału? Jakie zagadnienia wydają się być szczególnie istotne dla procesu rodziny? Kiedy uda

nam się wyodrębnić kluczowe zagadnienia staramy się poznać opinie różnych członków rodziny w

danej sprawie. Próbujemy zaobserwować, jakie tendencje czy postawy próbują dojść do głosu, ale

spychane są w rodzinie na margines. Obserwujemy, jakie propozycje przyjmowane są chętnie, z

radością lub ulgą, jakie zaś budzą niechęć, wrogość, kontrowersje.

Tradycja i ewolucja

Rodzina, jak każdy żywy organizm, stara się przetrwać jak najdłużej, szuka sposobów

funkcjonowania w rzeczywistości. Jak uczy jednak historia rodziny dinozaurów, zbyt dokładne

przystosowanie do panujących warunków bywa niebezpieczne. Dlatego, poza pielęgnowaniem i

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: