NOWELA
Tradycja gatunku na gruncie polskim sięga XVI-wiecznych przekładów i przeróbek włoskiej nowelistyki renesansowej, zwłaszcza fragmentów Dekameronu Boccaccia. W XVII w. repertuar ten wzbogacają motywy orientalne, parafrazy wzorców antycznych i zachodnioeuropejskich. W XVIII w. odnotować można tłumaczenie słynnego cyklu baśni perskich, indyjskich i arabskich Tysiąc nocy i jedna (1767—1769), a na początku XIX stulecia powstanie Rękopisu znalezionego w Saragossie (1803— 1815, tłum. polskie z franc. 1847) J. Potockiego – szkatułkową konstrukcję tej powieści współtworzyła struktura nowelistyczna.
W ukształtowaniu noweli XIX-wiecznej miały udział wzorce obce, choć pewną rolę zaczęły odgrywać odkrywane, a teraz cenione tradycje staropolskiej anegdoty, facecji i gawędy. Znane były w oryginale i w przekładach nowele takich autorów, jak: J. W. Goethe, H. Kleist, L. Tieck, L. Schefer, P. Heyse, A. von Arnim, C. Brentano, E. T. A. Hoffmann, E. A. Poe, Stendhal, P. Mćrimće, G. de Maupassant, A. Daudet. Wielu pisarzy polskich rozpoczynało swą twórczość od przekładów (np. W. Wolski debiutował w 1840 r. przekładem noweli Hoffmanna) lub równolegle z twórczością własną uprawiało tłumaczenia nowelistyki obcej. Na kształt gatunku poważny wpływ miała również refleksja teoretyczna, gruntowana wypowiedziami autorów zachodnich (Poe, Heyse, Tieck, P. Thorn) i polskich (Kraszewski, Orzeszkowa, Konopnicka, Prus). W 2. poł. wieku teorię noweli formułowano na marginesie rozlicznych recenzji i artykułów krytyczno-publicystycznych. Termin „nowela”, który powstał we Włoszech w czasach renesansu, pojawia się w Polsce dopiero w XIX w.; przedtem funkcjonowały określenia „historia” („historyja”) i „nowina”.
W XVIII w. nowele nazywano również „powieściami” (określenie to wspólne było wówczas dla bajki, anegdoty, powiastki, opowiadania, legendy i obocznie stosowane wobec romansu). W tej funkcji termin przetrwał w zasadzie do 1. poł. XIX w.: nowela J. Dzierzkowskiego Płacz i śmiech (1838) nosi podtytuł „Powieść z życia domowego”; podobnie R. Zmorskiego Nocleg w zameczku. Powieść (1854), to utwór o klasycznej budowie nowelistycznej. Jeszcze w L 70-tych W. Dzieduszycki opatrzył zbiór nowel tytułem Powieści Wschodu i Zachodu (1873), lecz wyraźnie erudycyjny charakter tej twórczości wskazuje na stylizacyjną funkcję użytego określenia „powieści”.
Termin „nowela” nie występuje jeszcze w Słowniku (1807— 1814) S. B. Lindego, pojawia się w Encyklopedii powszechnej (1865) S. Orgelbranda: „Nowella, zowie się w ogóle mała powieść czyli powiastka pisana prozą”. W wydaniu z 1901 r. hasło to brzmi: „Nowela, Nowella, nazywa się tak w ogóle mniejszych rozmiarów opowiadanie, w formie prozaicznej”. Słownik języka polskiego tzw. warszawski (t. 3, 1904) zawiera 8 haseł poświęconych noweli i wyrazom pochodnym (Noweletka, Nowelist, Nowelista, Nowelistyczny, Nowelistyka, Nowelka, Nowella) i określa znaczenie wyrazu następująco: „Nowela, Nowella, mniejszych rozmiarów opowiadanie w formie prozaicznej, powiastka, obrazek, szkic powieściowy”. Pomieszanie gatunkowo-terminologiczne, utrwalone za twórczością pisarzy przez słowniki i encyklopedie, było udziałem także wypowiedzi krytyczno-teoretycznych. A. G. Bem w Teorii poezji (1899) umieszczał następujący tytuł rozdziału: Nowela (Nowella) i inne odmiany powiastki obyczajowej. Termin „novella” pojawia się u M. Grabowskiego, a „nowella” u J. Korzeniowskiego.
„Nowela” pojawi się także w wypowiedzi Mickiewicza: „Nowele, z których Szekspir snuł swoje kroniki i tragedie, były tysiąc razy poetyczniejsze niż wszystkie historie i romanse.” Nazwa „nowela” utrwala się, ale inwencja pisarzy tworzy ponadto określenia mające walor quasi-nazw genologicznych: „pyłki”, drobnostki”, ,,drobiazgi”. Odmiany gatunkowe noweli. Wśród XIX-wiecznych gatunków prozatorskich „bliskich” noweli znajdujemy facecje, powiastki, anegdoty, opisy podróży, charaktery, gawędy, klechdy, opowiadania, obrazki, fizjologie, szkice powieściowe, ramoty, humoreski. Pokrewieństwo tych gatunków polega na wspólnej genezie form później wyspecjalizowanych lub na ich podobieństwie konstrukcyjno-strukturalnym (np. tematycznym, stylistycznym, kompozycyjnym itd.). Nowela jest jednak w XIX w. gatunkiem odrębnym, posiadającym wyrazistą tożsamość, mimo nie wyprecyzowanego jeszcze pojęcia genologicznego. Rekonstruując z pozycji współczesnej świadomości genologicznej założenia morfologiczne polskiej nowelistyki XIX-wiecznej, można – mimo ogromnej różnorodności budowy poszczególnych utworów – wskazać zespół wyróżników gatunkowych, konstytutywnych już wówczas dla gatunku nowelistycznego. Są to: 1) niewielki rozmiar, „krótkość” utworu narracyjnego; 2) zwartość akcji i fabuły, ograniczenie wątków drugoplanowych, przewaga motywów dynamicznych; 3) zamknięta kompozycja (często ograniczona ramą narracyjną); 4) dramatyczna budowa (linearna, kontrastowa lub gradacyjna) zakończona puentą, poprzedzoną punktem kulminacyjnym, niekiedy umieszczoną w tymże punkcie; 5) zarysowanie narratora sygnalizowanego w sposób pośredni lub bezpośredni.
Typologię noweli XIX-wiecznej można by zestawić z typologią ówczesnych odmian powieściowych (a nawet z niej wyprowadzać), jednak równoległość uzasadniona dla globalnego zestawienia obu gatunków zawodzi przy szczegółowym rozpatrywaniu współwystępowania odmian. Tak więc np. licznym odmianom XIX-wiecznej powieści historycznej nie towarzyszą równocześnie aż tak liczne realizacje noweli historycznej, choć zdarzają się utwory, w których odnajdujemy zarys tej odmiany gatunkowej, np. w stylizowanej na „wyjątek z rękopisu” noweli Guy du Faur (1834) D. Magnuszewskiego lub w jego Zemście panny Urszuli (1838), utworze opartym równocześnie na formie opowiadania i noweli, a także w twórczości A. Gorczyńskiego.
Struktura nowelistyczna, podobnie jak powieściowa, wykazywała dużą plastyczność i podatność na modyfikacje tematyczne i konstrukcyjne. Spotykamy W XIX-wiecznej polskiej nowelistyce kilkanaście odmian, m. in. fantastyczną, sensacyjną, psychologiczną, grozy, społecznoobyczajową, intrygi, kryminalną, filozoficzną, historyczną, fantastycznonaukową, środowiskową, tendencyjną, satyryczną, parabolę nowelistyczną, nowelę-reportaż, nowelę z kluczem i in.
Nowela fantastyczna, bujnie rozwijająca się w okresie romantyzmu, opierała się częściowo na wzorcach etnograficznych. Zainteresowania romantyków w tym względzie wyprzedził tom Wieczory Badeńskie, czyli powieści o strachach i upiorach (powst. 1793—1794, opubl. 1852) J. M. Ossolińskiego. przykłady typowo romantycznej noweli fantastycznej O proweniencji ludowej znajdujemy w zbiorze Szlachcic Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach (1844— 1846) J. rzczewskiego, miłowanego zbieracza legend i pieśni ludu.
W genezie tej odmiany nowelistycznej dużą rolę odegrała również inspiracja romantycznej „szkoły niemieckiej”, szczególnie E. T. A. Hoffmanna. Wpływ jego niesamowitej fantastyki widoczny jest w niemieckojęzycznej twórczości A. OnikoWskiego (Schrften, 1825—1834; Neue SchrĘften, 1829—1834). Inspiracje podobne wskazać można u J. B. ziekońskiegO (Spomnieflia i marzenia Bogdańskiego, 1848), a także w twórczości innych pisarzy z tzw. Cyganerii warszawskiej, np. W. Wolskiego i R. Zmorskiego. Pokrewieństwa z twórczością Hoffmanfla sprowadzają się najczęściej do przejęcia lub zbieżności niektórych motywów fabularnych, natomiast funkcja tych elementów odbiega znacznie od pierwowzoru. Ulegają one przewartościoWau zanegowaniu, odwróceniu (np. w Lekarzu magnetycznym. (1844) J. Dzierzkowskiego) lub parodystycznej transformacji (w twórczości L. Sztyrmera).
Odrębny nurt stanowi posępna fantastyczność spod znaku Poego, wyrażająca swoisty ład i logikę chaosu wydarzeń; utwory te odznaczają się kunsztowną kompozycją i ironicznym dystansem narratora wobec opisywanych wydarzeń (np. w 1. 70-tych nowatorskie nowele F.
W noweli grozy, spokrewnionej z nowelą sensacyjną, pojawiają się rekwizyty i tło (typowe dla Faleńskiego) romansu gotyckiego, a więc tajemnicze lochy, ponure zamczyska, ruiny, grobowce, tajemne przejścia, makabryczne sytuacje (tak jest w niektórych z Powieści Jadama (1838) A. GorczyńSkiego).
Nowela sensacyjna eksponuje przede wszystkim wątki i motywy frenetyczne: szaleństwo, nieokiełznane namiętności, zbrodnię, „ciemne i niezgłębione prawa natury”, nadto magnetyzm i hipnozę (niektóre nowele A. Grozy, J. ierzkowskiego, L. Sztyrmera, T. Tripplina).
Dość nieoczekiwane i chyba jedynie na gruncie literatury polskiej występujące jest powiązanie elementów grozy, sensacyjnych i z żywiołem gawędowym (np. Nie-bajki (1850) H. Rzewuskiego i Zapatan (1873) W. Łozińskiego).
Jedną z najbardziej niezwykłych nowel fantastycznonaukowych jest Niewidzialny (1881) S. jśniowskiego, oparta na pomyśle podobnym do słynnego utworu G. WelIsa Niewidzialny człowiek, powstałego 16 lat później. Motyw rozgrywki szachowej występuje w dwóch innych utworach tej odmiany gatunkowej: Gra w szachy (1852) K. Libelta oraz Szach i mat L. Niemojewskiego. Humorystycznie potraktowana problematyka fantastycznonaukowa pojawia się w Dziwnej historii (1887) Prusa.
W wielu nowelach xwiecznych istnieją różnorako motywowane elementy egzotyczne, szczególnie w wersji orientalnej. Nowele egzotyczne występują w wariantach: fantastycznym lub realistycznym (drugi z nich zbliżony jest do noweli podróżniczej). Są to m. in.: Obrazki macedońskie (1887), Z tajemnic Wschodu (1885) W. Koszczyca, niektóre nowele Sienkiewicza, Powieści Wschodu i Zachodu (1873) W. Dzieduszyckiego, W matni. Nowele jakuckie (1897) W. 5jroszewskieg0, autora Dna nędzy (ok. 1899), jednej z najlepszych nowel w literaturze polskiej.
Prekursorskie wobec odmiany noweli psychologicznej utwory L. Sztyrmera łączyły elementy fantastyczne, sensacyjne i parapsychologiczne z ironicznym, parodyjnym i groteskowym dystansem wobec rzeczywistości przedstawionej. Słynny Wtorek i piątek (1844) J. rzeniowSkicgO zawierał elementy obyczajowe, sensacyjne i psychologiczne. Dwa drobne utwory A. Bełcikowskiego Domowe ognisko (1885) i Stary kawaler (1885) były to nowele o problematyce moralnopsychologicznej. Problematyka ta dominuje również w wielu nowelach Konopnickiej (Mendel Gdański, 1890; Miłosierdzie gminy, 1891; Krysta, 1895), łącząc się z problematyką konfliktów społecznych i narodowościowych. W twórczości Orzeszkowej pogłębiona analiza psychologiczna i przenikliwość w konstruowaniu sylwetek bohaterów pojawia się dopiero w tomach Drobiazgi t (1888), Melancholicy (1896) i późniejszych. Nowele Prusa zawierają wyjątkowo celną i artystycznie doskonałą analizę psychiki dziecięcej (np. Przygoda Stasia, 1879; Katarynka, 1881; Antek, 1881).
Szczytowym osiągnięciem noweli psychologicznej jest Latarnik (1881) Sienkiewicza. Głęboki liryzm i realistyczny szczegół współbrzmią w noweli Chałat (1900) W. Gomulickiego. Do tej odmiany gatunkowej zaliczyć można Śmiertelnego wroga i List Ostoi, a także Siłaczkę (1891) Żeromskiego.
Nowela środowiskowa związana z nurtem biedermeierowskim zaowocowała tzw. nowelą salonową, uprawianą m. in. przez J. Korzeniowskiego, literatów Cyganerii warszawskiej, a potem S. Tabęcką-Chłędowską. Nowela środowiskowa miała również – wyszedłszy poza salon – swoje realistyczne i naturalistyczne realizacje; zbliżając się do społeczno-obyczajowej, satyrycznej i reportażowej wystąpiła m. in. w twórczości J. Blizińskiego, J. Lama, W. Gomulickiego, K. Junoszy-Szaniawskiego, A. Gruszeckiego, G. Zapolskiej i W. Kosiakiewicza. Nowelistyka pozytywistyczna i realistyczna to przede wszystkim różnego rodzaju nowele społeczno-obyczaowe (pisali je m. in. Orzeszkowa, Konopnicka, Prus, Sienkiewicz, Bałucki, Swiętochowski, Zeromski), które pojawiały się już wcześniej z domieszką fantastyki, opisu psychologicznego, ujęć alegorycznych. Również w szczytowym okresie rozwoju tej formy rzadko występuje ona w postaci czystej. Łączyła się bowiem z doraźną publicystyką, wchłaniając elementy tendencyjne (nowela z tezą), moralizatorskie, satyryczne, demaskatorskie. Odmianą, w której swoistej „intensyfikacji” podlegają reguły kompozycyjne gatunku, jest nowela intrygi. Cała budowa jest tu rygorystycznie podporządkowana tworzeniu napięcia zmierzającego do efektownej puenty; świat przedstawiony stanowi logiczną, wykonstruowaną całość (Bransoletka (1858> Norwida, także dwa utwory Prusa: Memento, 1875; Z legend dawnego Egiptu, 1887).
Wykonstruowana, a ponadto uschematyzowana fabuła charakterystyczna jest dla paraboli nowelistycznej (Ad leones (1881> i Tajemnica lorda Singelworth (1883> Norwida, niektóre nowele Prusa i Swiętochowskiego). W twórczości Norwida znajdujemy inne niezwykle rzadkie odmiany: nowelę filozoficzną (Cywilizacja, 1861) i historiozoficzną (Stygmat, 1883).
Nowela satyryczna, pojawiająca się ok. 1840 r., a zbliżona do noweli społeczno-obyczajowej i humoreski, reprezentowana jest przez utwory I. Chodźki (np. Samowar, 1837), Ramoty i ramotki literackie (1841) A. Wilkońskiego, młodzieńcze satyry społeczno-obyczajowe Kraszewskiego i jedną z paraboliczo-ironicznych nowel Norwida (Łaskawy opiekun czyli Bartłomiej Alfonsem, 1840), w czasach pozytywizmu przez J. Wieniawskiego (Jordana), najpełniej zaś przez twórczość J. Lama i J. Blizińskiego.
Odmiany gatunkowe noweli wzajemnie przenikały się w poszczególnych utworach. Mniej rozpoznanym zjawiskiem jest współwystępowanie w konkretnym utworze literackim kilku odrębnych struktur gatunkowych, a więc wspóltworzenia indywidualnej struktury gatunkowej utworu, w której na zasadzie instrumentacji rodzajowej pojawić się mogą równocześnie np. nowela, anegdota oraz elementy gawędowe. Taką strukturę ma utwór H. Rzewuskiego Ja gorę w tomie Nie-bajki (1850). Strukturę gatunkową Michałka (1880) Prusa współtworzą zespolone organicznie struktury opowiadania i wyrastającej zeń noweli, natomiast Anielki (1880) – noweli i powieści. W Naszej szkapie Konopnickiej opowiadanie współwystępuje z nowelą. Szkice (1887) A. Szymańskiego stanowią „syntezę” dziennika, reportażu, opowiadania i noweli. Zjawisko instrumentacji rodzajowej w nowelistyce XIX w. obejmuje też wpływy innorodzajowe: liryczne, dramatyczne, publicystyczne. Zróżnicowane warunki społeczno-polityczne, w jakich powstawała nowelistyka polska w kraju i na emigracji, nie wpłynęły zasadniczo na odmienność ukształtowania gatunkowego.
Zaznaczyły się natomiast w sferze ideologii, w stopniu uogólnienia intelektualnego, podejmowaniu treści uniwersalnych, doborze szczegółowej tematyki, np. osobliwości środowiskowo-socjologicznych.
Przymusy i prześladowania cenzuralne zaważyły też na ukształtowaniu odmian języka ezopowego w postaci słów-kryptografów, pozwalających na wprowadzenie problematyki patriotycznej (np. w Szkicach A. Szymańskiego) oraz strategii pisarskiej, polegającej na zmianie realiów fabularnych w zależności od okoliczności wydawniczych (np. w różnych wydaniach A... B... C... Orzeszkowej czy też noweli Sienkiewicza: Z pamiętnika warszawskiego korepetytora – Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, 1879).
Nowele publikowano najczęściej w prasie. Co prawda aktualność nie jest dla tego gatunku istotnym wymogiem percepcyjnym (poza odmianą noweli dydaktyczno-tendencyjnej), lecz druk w czasopiśmie stwarzał szansę wcześniejszego dotarcia utworu do czytelnika oraz zdyskontowania względnych ulg cenzuralnych (cenzura prasowa była bardziej liberalna od książkowej). Przemiany nowelistyki w XIX w. Wzorzec nowelistyczny, którego klasyczną postać, niejako „ponadczasowy” model narracyjny stworzył Boccaccio, nie mógł być powielony w zmienionych warunkach kulturowych. Sensualizm i intelektualizm, lekkość i dowcip Boccaccia były to wartości, które nie znalazły oddźwięku w romantycznej i pozytywistycznej koncepcji literatury i sztuki. Właściwie jedna tylko cecha „klasyczna” gatunku zostaje zachowana: charakter Moralistyka realizuje się poprzez dwie kategorie: typowość i tendencyjność. Dążenie do doraźnej aktualności społecznej nawet problematykę psychologiczną zamienia w tworzenie pozytywnych (lub negatywnych) wzorców osobowych (np. Dobra pani i A... B... C... <1888> Orzeszkowej). Nieliczne formy paraboliczne i moralitetowe przenoszą problematykę moralną na płaszczyznę alegorycznego uogólnienia.
Scjentystyczne nastawienie z pozoru eliminowało wszelkie tendencje moralistyczne z nowelistyki naturalistów, w istocie jednak korzystano tu z satyrycznych środków oddziaływania, takich jak karykatura, pamflet, hiperbola, które były spotęgowanym sposobem wywoływania efektów dydaktycznych; odmianę dydaktyzmu zintelektualizowanego, opartego na komizmie, grotesce, paradoksie, zawierają np. nowele G. Zapolskiej.
Poetyka romantyczna kształtowała się w nowelistyce niejako z równoczesnym ujawnieniem i demaskacją reguł w niej występujących. Ironiczna stylizacja i parodystyczne przetworzenie motywów romantycznych pojawia się już w 1. 40-tych np. w Uśmiechu szyderczym (1846) i Zemście pana Bolesława (1846) J. Dzierzkowskiego, w latach późniejszych – w „powiastce” Z bliska i z daleka (1853) F. Faleńskiego.
W 1. 60-tych ustała się pojęcie noweli jako gatunku realistycznego. Już w 1865 r. w Encyklopedii Orgelbranda zostaje sformułowane ograniczenie, zawężające strukturę nowelistyczną jedynie do utworów tworzonych w poetyce realistycznej: „Nowella równie jak romans i powieść opiera się na rzeczywistości [...]” ogranicza się na pojedynczych rysach i epizodach z życia najbliższej przeszłości i teraźniejszości czerpanych, choćby tylko prawdopodobnych, byle nie wkraczających w dziedzinę cudowności lub dziwactwa”. W definicji tej jeszcze jeden element jest charakterystyczny dla ówczesnej świadomości gatunkowej epoki: nowela zestawiona z powieścią i romansem dopiero na ich tle zyskuje własną autonomię, wyrażającą się w wycinkowym, epizodycznym ujmowaniu tej rzeczywistości, którą tamte formy przedstawiać mogły w całym panoramicznym skomplikowaniu.
Elementy społecznego programu pozytywistycznego, formułowanego w powiązaniu z autobiograficznymi przeżyciami, pojawiają się w debiucie nowelistycznym Orzeszkowej: w Obrazku z lat głodowych (1866) i w Początku powieści (1866) i wyrażają tendencje krytycznego, bezkompromisowego obnażania konfliktów społecznych oraz postulują zejście do „nizin społecznych”. Program ten powraca w jej nowelistyce tendencyjnej, zebranej w 3-tomowym cyklu Z różnych sfer (1879—1882).
Z programowych założeń „młodej” prasy pozytywistycznej wyrasta wczesna nowelistyka Sienkiewicza (Humoreski z teki Worszylly, 1872— 1873). Problematyka społeczna i polityczna zarazem pojawia się niemal w całej późniejszej twórczości nowelistycznej autora Szkiców węglem (1877), Janka muzykanta (1879) i Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1879).
Pierwsze utwory nowelistyczne Prusa, bardziej związane z tradycją dickensowską niż z pozytywistycznymi tendencjami programu „młodych”, kreują nowego realistycznego bohatera: ubogiego mieszkańca najbiedniejszych dzielnic Warszawy (Lokator poddasza, 1875; Sukienka balowa, 1876). Nowelistykę tendencyjną uprawiał również czołowy szermierz idei pozytywistycznych – A. Swiętochowski. Jego nowele, szczególnie z tomów O życie (1879) i Klemens Boruta (1880), wyróżniają się żywym udramatyzowaniem fabuły.
W twórczości nowelistycznej M. Bałuckiego elementy tendencyjnej krytyki społecznej łączą się z konwencjami prozy obyczajowej w stylu Korzeniowskiego, wątkami sentymentalno-romansowymi oraz motywami sensacyjno-brukowymi. W nowelach z I. 60-tych i 70-tych dominuje pierwiastek humoru (Komedia za kratą, 1867; Ostatnia stawka, 1876; Album kandydatek do stanu małżeńskiego. Z notat starego kawalera, 1877); w późniejszych pojawia się ujęcie satyryczne. W 1. 1875— 1883 powstało kilkanaście nowel S. Tabęckiej (Chłędowskiej) w powierzchowny i schematyczny sposób podejmujących pozytywistyczne tezy rozpraw publicystycznych; pod wpływem tendencji pozytywistycznych pozostają też częściowo wczesne nowele „wojującego antypozytywisty” T. Jeske-Choińskiego (np. Trajiła kosa na kamień, 1878).
W I. 80-tych nowela staje się dominującym ilościowo gatunkiem literackim. W 1881 r. w „Prawdzie” drukowała pierwszą swą nowelę Klucznik Ostoja (J. Sawicka), autorka wysoko ceniona przez Prusa, Orzeszkową i Dygasińskiego. W 1. 1881— 1895 opublikowała 4 tomy nowel, w których autentyczna obserwacja prowincjonalnych środowisk góruje nad schematem pozytywistycznych tendencji. Twórczość nowelistyczna Orzeszkowej poza cyklem Z różnych sfer reprezentowana jest w tych latach przez pogłębione studia psychologiczne (m. in. tom Drobiazgi, 1888). Najwybitniejsze w tym czasie dzieła nowelistyczne Prusa to Powracająca fala (1880), Michałko (1880), Katarynka (1881), Kamizelka (1882), Grzechy dzieciństwa (1883), Omyłka (1884), Na wakacjach (1884), Cienie (1885), Z legend dawnego Egiptu (1887). Nowelistykę tę charakteryzuje przenikliwość analizy społecznej, precyzja analizy psychologicznej, prekursorstwo konstrukcyjne i narracyjne.
Wśród wybitnych realistów tworzących nowele pojawia się wówczas nazwisko Konopnickiej. Problematyka nowel zbliża ją do twórczości Orzeszkowej, Pru...
chahaviah