Psychologia kryminalistyczna
1) Przedmiot psychologii kryminalistycznej
Psychologia kryminalistyczna jest to nauka o psychologicznych aspektach działań dotyczących: ustalania faktu popełnienia przestępstwa i sposobu jego popełnienia, wykrywania sprawców przestępstw oraz zapobiegania przestępstwom i innym zjawiskom patologicznym, bezpośrednio lub pośrednio, warunkującym zachowania przestępcze.
2) Proces motywacyjny działania przestępnego
Proces motywacyjny – proces regulacji który steruje czynnościami człowieka , aby doprowadzały one do określonego efektu, takiego jak : zmiana w fizycznym lub społecznym stanie rzeczy , w sobie, zmiana własnego położenia fizycznego lub społecznego.
Motywacja może być charakteryzowana przez 2 główne właściwości :
Kierunek i siłę dążeń.
Kierunek dążeń może być opisany bądź przez wskazanie celu do którego zmierza czynność , bądź wskazanie na stan podmiotu (motyw). Kierunek dążeń można opisać w terminach zewnętrznych stanów rzeczy np. dokonać włamania czy rabunku albo można go opisać w terminach wew stanów rzeczy : np. spełnienie pragnienia wyróżnienia się , zaspokojenie potrzeby uznania . Siła dążenia – większą lub mniejsza zdolność do wyłączenia konkurencyjnych dążeń . Mówiąc inaczej jest to stopień w jakim dane dążenie kontroluje zachowanie . Głównym rezultatem procesu motywacyjnego jest powstawanie dążeń , czyli tendencji do osiągnięcia określonych celów .
M1 = f (W1 * P1)
W1- atrakcyjność
P – przekonanie o możliwości osiągniecia celu
M – proces motywacyjny
Jeżeli atrakcyjność celu lub przekonanie o możliwości jego osiągnięcia są równe 0 to i motywacja jest równą 0 , cechy ilościowe motywacji czyli jej natężenie zmieniają
się wraz ze zmianą atrakcyjności i przekonania o możliwości.
3) Pojęcie i źródła agresji
Agresja – przykład motywacji uwarunkowanej przez popędy
Agresja – szeroka kategoria czynności których wspólna cecha jest to ze są ukierunkowane na spowodowanie cierpienia (przykrości) lub szkody bądź tez przyczyniają się do zniszczenia tego co inni uważają za wartościowe.
Agresja obejmuje atak fizyczny , słowny, gesty, akty symboliczne.
Źródła agresji :
· Skrępowanie
· Udaremnianie czynności ukierunkowanych na cel ( frustracja)
· Bodźce bólowe
· Bodźce drażniące
4) Przedmiot i formy agresji
Przedmiot : ludzie , zwierzęta, przedmioty fizyczne, idee, poglądy, normy, sam podmiot (samoagresja)
Formy agresji :
· Agresja impulsywna (emocjonalna , pofrustracyjna)
Sygnał do agresji dają czynniki zew wydarzenia symbolizujące przykre urazowe wyuczone, doświadczenia życiowe rozładowują skumulowane napięcie na drodze tzw. Acting out ( np. pobicia, bojki, gwałty)
· Agresja spontaniczna
Regulowana przez mechanizmy powiązane z genetycznymi , względnie wyuczonymi patologicznymi stanami emocjonalnymi może być realizowane poprzez szczególnie brutalne zachowanie agresywne i atakujące
· Syndrom „nuda-depresja”
Podobny do agresji spontanicznej , agresja poprzez wew przeżycie pustki emocjonalnej i „martwoty” . Agresja jako ucieczka od depresji np. bojki, zachowania niszczycielskie i chuligańskie mogą przeplatać się z samouszkodzeniami oraz zachowaniami samobójczymi
· Agresja instrumentalna
Stosowanie agresji jako narzędzia do zaspokojenia własnego „JA” . zdobywania wartości dóbr materialnych jak i zaspokajania neurotycznych potrzeb związanych z podtrzymaniem tożsamości – miłości, szacunku, dominacji. W tej agresji posiadanie i statut wynikają z potrzeb tożsamościowych a nie z rzeczywistych potrzeb posiadania materialnego
5) Motywacja zachowań agresywnych
4. Skrępowanie
5. Udaremnianie czynności ukierunkowanych na cel ( frustracja)
6. Bodźce bólowe
7. Bodźce drażniące
Czynniki te są źródłem emocji . Agresja wywołana przez frustracje , bodźce drażniące lub bólowe ma charakter reaktywny. Uwarunkowane przez mechanizmy organizmalne.
Agresja może być również dyktowana przez normy społeczne (normy te określają w jakich sytuacjach należy zachować się agresywnie) np. w obronie honoru, w obronie kobiety
Agresywność może stawać się składnikiem obrazu własnej osoby i kryterium poczucia własnej wartości własne „JA” identyfikacja z agresywnymi wzorami trwała niepewność co do własnej wartości
Zależy zarówno od wielkości motywacji do agresji , lecz również od wielkości ograniczeń , które zostały nałożone na zachowanie agresywne
Drastyczne akty agresji np. morderstwa mogą zwiększyć ogólny poziom agresywności w danej społeczności
Czynnik stymulujący zachowanie agresywne : lek odreagowanie napięcia lekowego przez agresje
Motywacja zachowań agresywnych : mechanizmy podtrzymywania poczucia tożsamości
Mechanizm negatywnej tożsamości (poczucie akceptowania przez społeczeństwo – dążenie do tego)
Mechanizm identyfikacji z rola służy podtrzymaniu poczucia bezpieczeństwa jest zjawisko identyfikacji z rola której przepisy ściśle niekiedy społecznie określone „zakotwiczają” rozpływające się poczucie tożsamości
Mechanizm konfliktu okolosymbiotycznego uzyskanie poczucia tożsamości zdrowego trwałego poczucia niezależności
Mechanizm podnoszenia własnej wartości
Mechanizm dążenia do sprawowania kontroli (do samokontroli sprawowania kontroli nad otoczeniem zdarzeniami zew)
Mechanizmy motywacyjne prowadzące do agresywnych zachowań przestępczych maja zróżnicowany charakter , różna jest ich geneza zależą od poziomu zmiennych biopsychicznych i struktury osobowości , z drugiej natomiast od sytuacji w której dochodzi do naruszenia prawa ( szczególnie uwarunkowane zachowań agresywnych na fakt działania w grupie społecznej – tendencja do ujednolicenia zachowań i facylitacje społeczna ( dostosowanie się do grupy ) , po drugie dzięki zapewnieniu większej anonimowości zachowania i rozłożeniu odpowiedzialności
6) Klasyfikacja motywów przestępstw
Najczęściej wymieniane :
Motywy ekonomiczne
Motywy erotyczne
Motywy seksualne
Motywy wynikające z zagrożenia
Klasyfikacja motywów zabójstw :
- ekonomiczne
- seksualne
- reakcje na naruszenie lub zagrożenie dóbr osobistych
- erotyczne ( na tle niewierności )
- patologiczne na reakcje alkoholu lub innych środków
- bez motywacji tzw. irracjonalne
7) Podstawa diagnozowania procesów motywacyjnych sprawców przestępstw i
10) Pobudka a motyw działania. Pojęcia tożsame, czy różne?
Motywacja przestępcza jest rozpatrywana w kontekście analiz dotyczących pobudek działania sprawcy przestępstwa
Niskie pobudki działania sprawcy mogą Stanowic przesłankę orzeczenia bardzo poważnej kary dodatkowej pozbawienia praw publicznych
KK przewiduje uwz takich czynników jak : rozmiar rodzaj szkody wyrządzonej przestępstwem , właściwości i warunki osobiste sprawcy sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i po pobudki i sposób działania sprawcy
Stosunkowo niedawno w doktrynie prawa istniało ze termin pobudka to samo co motyw – otóż NIE zdaniem W. Kubali pobudka KK posługuje się tym terminem w znaczeniu technicznym a nie specjalistycznym jest to określenie zbiorcze obejmuje oprócz uczuć element intelektualno – wolicjonalny psychiki sprawcy
Motyw zdaniem Kubali to bardziej adekwatne do określenia treści przeżyć psychicznych zwłaszcza ich właściwości jako sil regulujących zachowanie człowieka
Ustalenie motywu jest jednym z podstawowych warunków odnalezienia sprawcy
Sąd powinien ustalić motyw w przypadku motywacji nieustalonej niejasnej sad odwołuje się do opinii biegłych
W próbach diagnozowania motywacji sprawcy przestępstwa należy brać pod uwagę zarówno wyjaśnienie oskarżonego jak i dane o jego osobowości , a także okolicznościach i charakterze dokonanego czynu w przypadkach mniej skomplikowanych krytyczna analiza zebranych informacji umożliwia w miarę jednoznaczne określenie motywacji czynu. Celem diagnozy motywacyjne sprawców przestępstw może być bądź ocena stanu aktualnego tj aktualnie działających motywów bądź tez trwałych mechanizmów (dyspozycji) od których zależy powstanie napięcia motywacyjnego , ocena wartości oraz ocena możliwości , diagnoza mechanizmów stanowi domenę psycholog osobowości
Celem postępowania diagnostycznego jest rozwiązanie konkretnego problemu : postawienie problemu , wysuniecie hipotezy czy hipotez i ich weryfikacji w badaniach
Konieczność każdorazowego określenie problemu diagnostycznego przez samego psychologa
Czyli zaznajomienie się z danymi dotyczącymi czynu i jego sprawcy i na ich postawie postawienie problemu badawczego - hipoteza – odpowiednie techniki badawcze – weryfikacja hipotezy
Całe postępowanie diagnostyczne jest właściwie procesem weryfikacji kolejnych hipotez
Źródłami zmierzającymi do ustalenia motywacji działania przestępnego są : badany –sprawca obserwacja sprawcy i rozmowa psychologiczna oraz techniki testowe, dotycząca go dokumentacja a przede wszystkim akta sprawy i inne osoby
W każdej koncepcji temperamentu występuje : neurotyczność . jest ona ortogonalne stosunku do ekstrawersji –introwersji tzn obie cechy są od siebie niezależne
Wg niektórych badaczy ekstrawersja i introwersja są wtórne w stosunku do lęku i impulsywności które można uznać za pierwotne wymiary osobowości / temperamentu
Zgodnie z przyjętymi założeniami introwertycy charakteryzują się wysokim lekiem i niska impulsywnością łatwiej i szybciej nabywają odruchy warunkowe na sygnał kary ( i braku nagrody) , a ekstrawertycy odwrotnie
Wielu badaczy jest zgodnych ze najistotniejsza charakterystykę impulsywności stanowi spontaniczność zachowań
Przy porównaniu przestępców i nie przestępców ustalono ze tych pierwszych charakteryzuje wyraźnie wyższy poziom ekstrawersji w mniejszym stopniu różnicujący zaś był poziom neurotyczności
8) Charakter i temperament i 9) Zależność miedzy zachowaniem przestępnym a typem temperamentu.
Temperament : określamy aspekt osobowości złożony z indywidualnych dyspozycji jednostek do specyficznych wzorców reakcji emocjonalnych , zmian nastroju oraz wysokiego bądź niskiego progu wrażliwości
Wymiary temperamentu : ekstrawersja i introwersja ( pomiędzy temperamentem a geneza zachowań przestępczych)
Ekstrawertyk : uwagę i aktywność kieruje na świat zewnętrzny łatwo kontaktuje się z ludźmi dobrze przystosowuje się do zmieniających się sytuacji
Introwertyk – koncentruje się przede wszystkim a sobie samym nie interesuje go świat zew jest powściągliwy w wyrażaniu swoich myśli i uczuć
Na podstawie badan H.J Eysenck doszedł do wniosku : ze na strukturę osobowości składają się 3 podstawowe wymiary : ekstrawersja – introwersja , neurotyczność – psychotyczność.
Introwertyków – charakteryzuje przewaga pobudzenia nad hamowanie tzn ze potencjał pobudzeniowy jest u nich silny i generuje się szybko , natomiast hamowanie rozwija się powoli , jest słabe i szybko zanika
Ekstrawertycy – przewaga hamowania nad pobudzeniem
9) Cel psychologicznej ekspertyzy sądowej
Ogólnie ekspertyza : opinia rzeczoznawcy , np. biegłego lekarza wydawana na zlecenie władz wymiaru sprawiedliwości ma na celu wyjaśnienie spornych spraw dla potrzeb prowadzących śledztwo czy przewód sądowy
Ekspertyza psychiatryczna : opinia wydawana na zadanie sądu prokuratury ZUS-u w sprawach karnych musi opiniować 2 lekarzy psychiatrów. psychiatrzy oceniają stan zdrowia psychicznego i na tej podstawie orzekają o poczytalności zdolności stawania przed sadem zdolności do czynności prawnych o inwalidztwie
Schemat opinii biegłego :
Postawieni hipotez badawczych po otrzymaniu materiałów akt sprawy
Zbieranie danych psychologicznych z materiałów akt sprawy
Programowanie badania
Przeprowadzenie badania analiza i interpretacja badania
Podstawa powołania biegłych psychiatrów są uzasadnione podejrzenia co do występowania zakłóceń czynności psychicznych u oskarżonego które mogły mieć wpływ na jego poczytalność podczas popełnienie przestepstwa lub mogą uniemożliwiać jego udział w toczącym się postępowaniu
10) Znaczenie motywacji czynów przestępnych w typowaniu sprawców
11) Wpływ temperamentu na zachowania aspołeczne lub przestępne
Zdaniem H.J Eysencka i G.H Gudjonsson istnieje zależność miedzy zachowaniem antyspołecznym a wysokim poziomem psychotyzmu wysoka ekstrawersja a wysokim neurotyzmem
U ekstrawertyków obserwuje się trudności z kształtowaniem się odruchów warunkowych ułatwiające proces socjalizacji gdyż wystepuje u nich przewaga procesu hamowania nad procesem pobudzenia.. odwrotnie jest z introwertykami u których przewaga procesów pobudzenia nad hamowaniem ułatwia im wytwarzanie się odruchów warunkowych co w konsekwencji wpływa pozytywnie na sprawność i skuteczność przebiegu procesu socjalizacji
H.J Eysenck uważa ze istnieje ścisły związek pomiędzy poziomem psychotyczności a skłonnosciami do zachowania przestępczego . psychotyczność (wysoki poziom ) – to ludzie samotni niedostosowani społecznie nieufni dziwaczni zimni pozbawieni uczuć niewrażliwi nierozsądni agresywni i.t.d.
Teoria H.C Quaya teoria poszukiwania mocnych wrażeń : wysuwa hipotezę ze przestępczość wiąże się z wysokim zapotrzebowaniem na stymulacje. Przestępcy są ludźmi którzy ze wzg na swój nadreaktywny system nerwowy potrzebują większego poziomu stymulacji niż osoby normalne i w związku z tym podejmują wszelkie zachowania w tym antyspołeczne podnoszące niskie pobudzenie korowe.
12) Mobbing i molestowanie seksualne
Termin mobbing po raz pierwszy został użyty przez K. Loremza
Mob- rzucać się na kogoś lub na coś
Mobbing – terror psychiczny w miejscu pracy, odznaczający się wrogim, nieetycznym komunikowaniem, które jest kierowane systematycznie przez jedną lub pewną liczbę osób przeciw jednostce. Powyższe akcje występują często. Co najmniej przez 6 miesięcy. Z racji tego rezultatem jest pogorszenie stanu psychicznego, psychosomatycznego jednostki oraz obniżenie jej pozycji w pracy.
Działania specyficzne dla sytuacji mobbingu wymagają spełnienia trzech kryteriów:
-czasu trwania
-powtarzalności
-negatywnych intencji
Wyróżniono ok. 50 charakterystycznych dla mobbingu działań z których najbardziej dotkliwe to min:
-odebranie poszkodowanym możliwości komunikowania się w obrębie środowiska
-tworzenie mitów wokół ich życia zawodowego, prywatnego i intymnego
-pogwałcenie tajemnicy korespondencji
-kradzież dokumentów
-ośmieszanie przed innymi
-pogróżki, oszczerstwa, plotki
Cel mobbingu- ośmieszenie i poniżenie ofiary
Charakterystyczne dla mobbingu jest różnorodność siły oddziaływania.
Ataki mające charakter mobbingu bywają zróżnicowane w zależności od płci sprawców(gorsze kobiety)
Wyróżniono 3 profile psychologiczne potencjalnie zagrażających zwierzchników:
-kierownicy którzy nie mają wyrzutów sumienia i uważają że cel uświęca środki. Mogą nawet posunąć się do przemocy fizycznej. Uważa się ich za specjalistów w zakresie wykorzystywania ludzkich słabości i emocji.
-zwierzchnicy o silnie rozwiniętym ego, przesadnym wyobrażeniu o własnej wartości, otoczonych przez dworaków, którzy im schlebiają. Preferują miernych pracowników którzy im nie zagrażają.
-jednostki traktujące nowych pracowników jako wrogów
D. Rode przedstawia 4 fazy procesu mobbingu:
-pierwotne wydarzenie krytyczne
-piętnowanie- stygmatyzacja
-izolowanie ofiary
-wydalenie z pracy
Wyróżnionych zostało 3 skutki mobbingu:
a)psychologiczne
-zniekształcona percepcja własnej osoby u ofiary jako jednostki bezwartościowej
-deformacja w zakresie zdolności nawiązania i podtrzymania kontaktów międzyludzkich
-zniekształcona percepcja otoczenia
-zaburzenie sfery emocjonalnej i osłabienie systemu odporności psychicznej
b)społeczne
-izolacja społeczna
-stygmatyzacja
-dobrowolne bezrobocie
-nieprzystosowanie społeczne
c)ekonomiczne
-źle wykonywana praca
-przebywanie na długich zwolnieniach lekarskich
Termin molestować oznacza natrętne prośby o coś, nudzenie ciągłymi prośbami, naprzykrzanie się.
Molestowanie seksualne- ogólnie definiowane jako niepożądane przez osobę na którą jest skierowane zainteresowanie seksualne. Jest nim każde niechciane zachowanie o podłożu seksualnym. Zachowania te mogą mieć charakter:
-fizyczny-natarczywe zaloty, pożądające gesty i spojrzenia, dotykanie, poklepywanie
-słowny-seksualne żarty, uwagi na temat wyglądu, sprośne aluzje, prośby o przysługiseksualne
Molestowanie w pracy może przejawiać się w różnych postaciach:
-molestowanie typu coś za coś lub przymusu seksualnego
-molestowanie typu wrogie środowisko pracy
W psychologicznych analizach molestowania seksualnego akcentuje się znaczenie czynników:
-indywidualnych
-sytuacyjnych
-kulturowych
We wszystkich tych perspektywach szczególnie ważny okazuje się fenomen siły, statusu, władzy czy dominacji
Molestowanie w pracy zawodowej w sposób zasadniczy wiąże się ze zjawiskiem agresji i należy je rozpatrywać w szerszym kontekście społecznym zjawiska przemocy wobec kobiet.
Wyodrębniono dwa główne predyktory seksualnej agresji, także gwałtu, wobec kobiet, a mianowicie:
-promiskuityzm seksualny-oznaczający wysoki stopień braku akceptacji społecznych norm współżycia seksualnego
-wrogą męskość- pojmowaną jako ogólną wrogość wobec kobiet
13) Syndrom wypalenia emocjonalnego
14) Osobowościowe predyspozycje ofiar przestępstw
Jako pierwszy próbę określenie cech, również cech osobowości, wspólnych ofiarom przestępstw, podjął H. von Hentig.
Typ depresyjny- dotyczy osób chorobliwie przygnębionych, przygniecionych życie o zwolnionej aktywności psychicznej i ruchowej
Drugim wyróżnionym przez von Hentig typem ofiary zabójstwa jest osoba ‘żądna zysku”. Wydawać wiec by mogło, że są to właśnie cechy typowego drapieżcy, a nie ofiary, Wskazuje się jednak, iż chęć zdobycia pieniędzy i niezwykłych korzyści zaślepia człowiek, działając jak narkotyk i w ten sposób czyniąc go łatwą ofiarą dla sprawcy.
Ostatnim wyróżnionym przez von Herniga typem ofiary zabójstwa jest osoba maltretująca najbliższych mamy raczej di czynienia z typem sprawcy, a nie ofiary. Chodzi o jednostki które potrafią się znęcać, często pod wpływem alkoholu, nad własną rodziną nie SA one wstanie przewidzieć granicy. Po przekroczeniu której zginą c muszą z rak swych ofiar
Koncepcje von Hentig budowane w wyniku analizy ofiar oszustwa
Niezwykłe zyski, łatwe bogactwo- to opozycja skłaniająca do pracy uczciwości, ze zbioru ofiar zostają wiec wyłączone, niejako automatycznie, osoby ‘ekonomicznie uczciwie’
Wydaje się że swymi ustaleniami, dotyczącymi wiktymologicznej analizy oszustwa, von Hentig skłania do budowy trzeciej skali – skali” podobieństwa sprawcy ofiar”. Na tak właśnie pomyślanej skali znaczącej miejsca zajmują się trzy analizowane podzbiory – ofiary zabójstw, ofiary przestępstw seksualnych i ofiar oszustw. W każdym z podzbiorów najczęściej – tak przynajmniej twierdzi von Hentig – trafia „swój na swego”. W myśl zasady „jaką bronią walczysz, od tej giniesz”. I tak – zabójcy trafiają na tych, z rąk których sami mogliby zginąć, seksualni zboczeńcy – na chętnych wyżycia się erotomanów, pozbawionych uczciwości – na oszustów
Psychoanalityk H. Ellenberg w stosunku do ofiar używał słowa „latentny”
„Syndrom Alba” – to obraz człowieka, dźwigającego ciężar własnych sukcesów
Masochizm, spleen, syndrom Alba to określonego stany ciała i ducha to trwała podatność na oddziaływania wrogiego, drapieżnego otoczenia.
Masochizm, spleen i syndrom Alba to trzy najbardziej niebezpiecznego anomalie, przesądzające o wiktymologicznej recydywie.
Pojęciem „predestynacji wiktymologicznej” jako charakterystycznej właściwości wielu ofiar posługiwał się swych wiktymologicznej rozważaniach m.in. L. Lernell. Autor ten wyróżnił czynną i bierną postać predestynacji. Ofiara predestynowana czynnie to jednostka, która cos czyni, aby „stać się ofiarą”
Wymiennie się tu na przykład traumofilię, czyli skłonność do znajdowania się w groźnych sytuacjach, czy tez gotowość do przejawiania postaw brawurowych, ryzykanckich, awanturniczych.
Praktyka śledcza wskazuje, że pewna grupa osób są szczególnie predestynowane do roli ofiar przestępstw. Predestynacja ta można być zawiniona i niezawiniona, indywidualna lub spowodowana przynależnością do pe...
moncia900