1. Pojęcie krajoznawstwa.
-Krajoznawstwo- całość wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym ; obejmuje ruch społeczny, dążący poprzez różne formy turystyki (zwłaszcza wycieczki) do poznania kraju ojczystego, gromadzenia wszelkich o nim wiadomości i popularyzowania ich, a jednocześnie działający na rzecz utrwalenia i pomnażania zasobów przyrody i kultury; jest treścią programu poznawczo-wychowawczego turystyki (Nowa Encyklopedia Powszechna PWN 1997)
2. Warstwy znaczeniowe krajoznawstwa wg Lipniackiego i Kruczka
W. Lipniacki- trzy warstwy znaczeniowe krajoznawstwa:
Funkcjonalna(najpełniejsze poznanie ziemi ojczystej)
Instytucjonalna(ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju lub regionie, skupiający działaczy krajoznawców kierunkujący ich działania na osiąganie ważnych celów społecznych)
Historyczno-socjologiczna(dziedzina kultury zajmująca się całokształtem działalności poznawczej, metody i techniki krajoznawcze, tradycje ruchu turystycznego)
Z. Kruczek- krajoznawstwo w znaczeniach: funkcjonalnym, instytucjonalnym i kulturowo-społecznym
*Znaczenie funkcjonalne- krajoznawstwo to działanie zmierzające do wszechstronnego i pełnego poznania określonego kraju, regionu. Jest to najczęściej działanie amatorskie, wykonywane w czasie wolnym, a wynikające z zainteresowań osobistych, postawy poznawczej i paski. Tak rozumiane konsumuje wszelkie wiadomości z najrozmaitszych dziedzin wiedzy, a jego specyfiką jest interdyscyplinarne, możliwie najszersze spojrzenie na dostrzeganą rzeczywistość.
*Znaczenie instytucjonalne- krajoznawstwo jest to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju czy regionie. Skupia on działaczy- krajoznawców, posiada określony system organizacji prac krajoznawczych oraz gromadzenia, przetwarzania i przesyłania zebranych danych dla potrzeb praktyki społecznej, a zwłaszcza turystki.
*Znaczenie kulturowo społeczne- krajoznawstwo jest rozumiane jako dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności poznawczej, sumę wytworzonych nowych wartości wraz z wynikami tej działalności. W tym znaczeniu mieszczą się również wypracowane metody i techniki działalności krajoznawczej, narzędzia, środki, instytucje i organizacje oraz narastające tradycje krajoznawstwa.
-Krajoznawstwo ciągle się rozwija i ewoluuje jego znaczenie. Konieczne stają się weryfikacje definicji.
3. Polskie Kongresy Krajoznawcze – treści i znaczenie
-I Kongres Krajoznawczy 12-13.07.1929, Poznań
· *postulowano współdziałanie ze światem nauki
· *wzywano do pogłębiania przywiązania do ziemi rodzinnej
· *nawoływano do przyjęcia krajoznawstwa jako podstawy wychowawczej w szkole
-II Kongres Krajoznawczy (Narada) 1970
· *krajoznawstwo szkoła patriotycznego wychowania
· *dążenia do tego aby krajoznawstwo stało się treścią programowa turystyki
-III Kongres Krajoznawczy 1980 (Płock)
· *regionalizm powinien być uznany jako szczególnie pożyteczny we współczesnym krajoznawstwie
IV Kongres Krajoznawczy 1990 (Opole)
· *konieczność większego zaangażowania polskiego krajoznawstwa w życie społeczeństwa
· *potrzeba przygotowania Polaków do Europy bez granic
· *rola tożsamości narodowej
· *turystyka i krajoznawstwo musza być trwałym elementem w programach samorządów terytorialnych
· *przywracanie harmonii we wspólnocie Polaków w kraju i za granica
· *konieczność właściwego planowania przestrzennego
-V Kongres Krajoznawczy 2000 (Gniezno)
„Krajoznawstwo źródłem tożsamości narodowej „
· *wprowadzanie turystyki krajoznawczej w szerszym zakresie do szkolnictwa
· *podejmowanie działań służących zakorzenianiu społeczności lokalnych
· -Kongresy stworzyły bardzo cenna platformę wymiany myśli i doświadczeń miedzy krajoznawcami i teoretykami ruchu turystycznego
· -myśli sformułowane w czasie kongresów maja charakter uniwersalny, aktualny mimo upływających dziesięcioleci i zmieniającej się sytuacji społecznej i politycznej
· *wartościowe jest splatanie idei krajoznawczych z aktualnymi i przewidywanymi problemami stojącymi przed polskim społeczeństwem
4. Historia krajoznawstwa
ŚWIAT ANTYCZNY
· -poznawanie krajów dzięki wędrówkom
· Opisy Chin sprzed 2000 lat p.n.e.
· -opisy krain Herodota („Dzieje” V w. p.n.e.)
· -Strabon (63r. p.n.e.-20r. n.e.) 17 tomów „Geographika”
· -Klaudiusz Ptolemeusz (II w.) – „chorografia”
· „…szczegółowa nauka geograficzna dotycząca takiej części ziemi jaka wzrok i słuch nasz może ogarnąć „ – wiele wspólnych cech z krajoznawstwem
OKRES ŚREDNIOWIECZA
· -zastój w rozwoju kultury w Europie – wiodąca rola Arabów (od VII w. )
· -w wyniku wędrówek Arabów powstają opisy , m.in. „Księga Rogera „autorstwa al-Indrisiego (wzmianki o miastach Polski i Rusi)
· -Ibn Battuta (30 lat podróży- 120 tys. Km )- jeden z pierwszych którzy podejmowali podróże z zamiłowania do wędrówki
· -wśród wędrowców tego okresu –Polak: Benedictus Polonus (1200-1280), franciszkanin z Wrocławia; z papieskim posłem Giovanni da Piau del Carpine w latach 1245-1247 w misji dobrej woli u chana Mongołów w Karakorum .
· -opis krajoznawczy podróży „De itinere Fratrum Minorum ) również rękopis „historia Tartarorum”
· -podróż wenecjanina Marco Polo (1254-1324) towarzysz ojca i stryja w podróży handlowej i poselstwie do chana Kubilaja w latach 1271-1295
· -dzieło Marco Polo – jedno z najcenniejszych źródeł wiedzy o średniowiecznej Azji
EPOKA RENESANSU
· -pojawienie się turystki humanistycznej.
· Powstanie przewodników turystycznych służące podróżom kształcącym , krajoznawczo-poznawczym
· -w wyniku wzrostu zainteresowania turystyką , zwłaszcza do Włoch- przewodnik Leandra Albertiego- opis kraju
· -w Polsce 1577 pierwszy przewodnik po kraju Marcina Kromera „Polonia , sive de situ , popu lis, moribus , magistribus et republica Regni Polonici „
· -pierwszy przewodnik w języku polskim – przewodnik po Warszawie „Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy „ Adama Jastrzębskiego z 1643 roku
OŚWIECENIE
· -w XVIII wieku rozwinął się ruch społeczny zwany krajoznawstwem – jako dążenie do poznania własnego kraju , regionu
· -odpowiednikiem polskiego krajoznawstwa jest w Niemczech „Heitmatkunde”, Słowacji „vlastiwednost”, Anglii „ regional survey „ Rosji „krajewiedienie”
ROZWÓJ KRAJOZNAWSTWA W POLSCE –prekursorzy
· -pierwsi podróżnicy podejmujący trud wędrówki ogarnięci pasją podróżowania. Prowadzili zapiski w celu przekazywania innym zdobytych informacji , kronikarze
· -Gall Anonim XI/XII wiek stworzył najstarsza kronikę Polski . napisana w trzech tomach w języku łacińskim . obejmuje okres dziejów przedmieszkowych do 1113roku
· -Wincenty zwany Kadłubkiem (1160-1223). Na przełomie XII/XIII wieku spisał w języku łacińskim kronikę „Magistri Vincenti Chronica Polonorum „(1612) .opisywał dzieje Polski od czasów bajecznych do 1202 roku
· -Jan Długosz (XV w.) napisał „Dzieje Polski „ z informacjami geograficznymi . pełen obraz kraju . powstała „Geografia Królestwa Polskiego” . był to zaczątek całościowego spojrzenia na opisywany kraj .
OKRES DZIAŁANIA KEN
· -początki krajoznawstwa w Polsce – powstanie i działalność KEN (poznanie kraju i regionu)
· -J.Minasowicz nawoływał do stosowania w edukacji młodzieży metody krajoznawczo-turystycznej.
· „…by kraj takich nauczycieli chwalił którzy ucząc chodzili i chodząc nauczali „
· -uchwały KEN – przekazywanie w szkole wiadomości o Polsce w szerokim zakresie by wzbudzić i utrwalać wśród młodzieży patriotyzm i umiłowanie ojczyzny.
· -Stanisław Staszic (1755-1826) – wybitny uczony , geograf, geolog, filozof, działacz społeczny, duchowny .
STANISŁAW STASZIC
· -liczne wędrówki po Polsce i Europie , krajoznawcze i badawcze
· *”O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin polskich „
· -organizator Towarzystwa Przyjaciół Nauk
· -przyczynił się do rozwoju przemysłu hutniczego w kraju
· -rozwijał problematykę wychowawcza dążąc do zmian i przekształceń postaw moralnych w społeczeństwie : moralnej nauki poręką jest historia krajowa
· „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”
· -Staszic w poznaniu kraju widział ważny instrument kierowania jego życiem i gospodarką. Jest on wzorcem dla działaczy turystycznych i krajoznawczych.
JULIAN URSYN NIEMCEWICZ (1757-1841)
Pisarz, publicysta , uczestnik Powstania Kościuszkowskiego, adiutant T. Kościuszko
· -Prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk
· -liczne podróże po kraju i zagranicy, autor „Pamiętniki czasów moich”
· „podróże historyczne po ziemiach polskich miedzy rokiem 1811 a 1828 odbytych”
· -dawał osobistym przykładem wzór do wycieczek krajoznawczych.
· POCZĄTKI MUZEALNICTWA POLSKIEGO
· -Michał Mniszech opracował koncepcję muzeów krajoznawczych
· -Izabela Czartoryska zgromadziła w Puławach zbiory muzealne związane z historią i kulturą narodową tworząc tam pierwsze muzeum
ROMANTYZM
-powstanie trzech nurtów w krajoznawstwie polskim
*poetycko-opisowy
*krajoznawstwo wycieczkowe
*przeciwdziałający procesom wynarodowienia
NURT POETYCKO-OPISOWY
-romantycy swoja misję rozumieli jako służbę ludowi utożsamianemu z narodem , czerpali natchnienie z tradycji regionalnych
*przedstawiciele: J. Słowacki, A. Mickiewicz, J. Lelewel , P. Michałowski , F. Chopin wspierani przez etnografów – A. Czarnocki , O. Kolberg
*T. Lenartowicz „lirnik mazowiecki” , zbiory poezji „Polska Ziemia” , Echa nadwiślańskie”
*S. Goszczyński „Dziennik podróży do Tatrów ” , „Duch zamczyska”
-Wincenty Pol (1807-1872) kierownik pierwszej w Polsce pracowni geografii UJ , naukowiec i poeta, gorący patriota „…uczył nie tylko poznawać ale i kochać rodzinna ziemię”
NURT WYCIECZKOWY
-działalność W. Jastrzębowskiego (1799-1882) profesor instytutu Agronomicznego, wprowadził eksperymentalnie wycieczki naukowe i krajoznawcze dla studentów
„…jakże możecie kochać należycie to, czego żaden z was nie zna ?”
NURT PRZECIWDZIAŁAJACY PROCESOM WYNARODOWIENIA
-powstał on jako odzew na politykę państw zaborczych po utracie niepodległości przez Polskę
-najbardziej aktywna działalność krajoznawczą w tym okresie prowadzało Studenckie Stowarzyszenie
Filomatów i Filaretów –T. Zan, A. Mickiewicz, I. Domeyko, J. Lelewel, J. Chodźko
-prace J. Lompy –odrodzenie ducha narodowego ludności polskiej zamieszkałej na Górnym Śląsku
KRAJOZNAWSTWO PATRIOTYCZNO-SŁUŻEBNE XIX/XX w.
- 1873 Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie (1874 TT , 1920 PTT)
Idee badania gór polskich ( przyroda, kultura, ochrona)
Periodyki (pamiętniki TT)
Ważną role w działalności TT odegrali: T. Chałubiński , W. E. Radzikowski , L. Zejszner
-1906 Akademicki Klub Turystyczny we Lwowie- zał. R. Orłowicz
-1906 Polskie Towarzystwo Krajoznawcze-A. Janowski , Z. Gloger , K. Hoffman , K. Kulwieć , M. Wisznicki
-towarzystwa były strukturami ponad rozbiorowymi , miały wielką siłę integracyjna, dlatego odegrały ważna rolę w utrzymaniu polskości w czasie zaborów
OKRES MIĘDZYWOJENNY
-kierunek regionalny
*miał podłoże w XIX wieku w utworach T. Lenartowicza (Mazowsze) , Wł. Reymonta (Ziemia Łowicka) H. Sienkiewicza (Podlasie), Wł. Tetmajer (Podhale)
* A. Patkowski „… regionalizm to budzenie prowincji polskiej do życia samodzielnego we wszystkich dziedzinach , rozkwit sił drzemiących dotychczas po rozmaitych ośrodkach kraju „
Przy czym „Zarówno Kaszub nadmorskich jak i Góral podtatrzańskich powinni nadal pozostawać przede wszystkim sobą”.
Działalność w tym okresie była prowadzona głównie przez muzea regionalne ( zasłużył się głównie Wł. Antoniewicz )
-M. Orłowicz , K. Sosnowski
Upowszechnianie łączenia programu krajoznawczego wycieczek z technika wycieczkowania
-A. Chętnik „ Wycieczki na wsi czyli o tym jak młodzież i lud wiejski mają Polskę poznawać i ja kochać” (1921)
-działalność PTK- publikacje organizacje wycieczek
-Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy
-1934 J. Michałowicz doprowadził do powstania Robotniczego Towarzystwa Turystycznego
OKRES PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
-rozwijanie działalności na Ziemiach Zachodnich i Północnych
-utworzenie PTTK –prace z młodzieżą szkolna
-szkolenie i organizacja przewodników przez PTTK
-PTTK promuje treści krajoznawcze w imprezach turystycznych
-PTTK postuluje utworzenie społecznego funduszu ochrony zabytków i przyrody i zwiększenie udziału treści krajoznawczych i ilości programów krajoznawczych w radiu i telewizji
-powstała idea tworzenia parków krajobrazowych
LATA 1970-OBECNIE
-kierunki rozwoju krajoznawstwa wytyczały kongresy krajoznawcze
-gromadzenie wiedzy o regionach i całym kraju
-popularyzacja idei oraz wiedzy krajoznawczej w szerokich kręgach społeczeństwa
-uczestniczenie w samorządności terytorialnej
-personalizacja stosunków między uczestnikami ruchu krajoznawczego
5.Główne formy i kierunki:
Działalność Komisji Edukacji Narodowej:
- turystyczne i krajoznawcze metody edukacji
- początki zbiorów muzealnych kultury narodowej
- poznawanie przyrody i historii kraju, odkrywanie i badanie mało znanych ziem Polski
- przeciwdziałanie procesom wynarodowienia
- krajoznawstwo wycieczkowe
- nurt poetycko-opisowy
II połowa XIX w , początki XX:
- badania naukowe
- dokumentowanie polskiej działalności turystycznej
- organizowanie sieci muzeów krajoznawczych
- krajoznawstwo turystyczne
Okres międzywojenny:
- regionalizm krajoznawczy
- krajoznawstwo naukowe i paranaukowe
- działalność z młodzieżą
- I OKK 1929
- Działalność w środowisku wiejskim i robotniczym
Okres po II wojnie:
- umasowienie
- uwspółcześnienie
- II, III, IV OK.
- Dokumentowanie zasobów
Krajoznawstwo na początku XXI w:
- antropocentryzm
- światoznawstwo
- integralność wiedzy
- związek z turystyką
- krajoznawstwo jako podstawa regionalizmu praktycznego
Kierunki działalności krajoznawczej:
Kierunki działalności krajoznawczej- popularyzowanie idei i wiedzy krajoznawczej
- zdobywanie i gromadzenie wiedzy krajoznawczej- nie dla samego gromadzenia; również dla upowszechniania
- Sposoby:
a) w czasie imprez turystycznych
b) za pomocą publikatorów: prasy, radia i telewizji
Radio i telewizja-duży zasięg
c) ...
lipna