Wykład 1
Pojęcie krajoznawstwa:
-Jan Amos Komeński (1592-1670)- ujęcie filantropijne
-Karl Ritter (1779-1859)- twórca kierunku metodycznego i porównawczego
XIX wiek- rozwój krajoznawstwa szkolnego w Niemczech; działalność F. A Fingera, W.Zillera, E. Spranger
-„…Uporządkowana wiedza o związku człowieka we wszystkich jego fizycznych i duchowych stosunkach z określoną cząstką ziemi, które jest jego miejscem rodzinnym lub ośrodkiem dłuższego zamieszkania”
Pojęcie krajoznawstwa w Polsce
-lata 60. XIX wieku- A. Schneider „Encyklopedia dla krajoznawstwa Galicji”
-1902- „Słownik Warszawski” : krajoznawstwo to zbiór wiadomości o danym kraju
-W. Nałkowski (1851-1911)- „krajoznawstwo nie jest nauką ani sztuką, lecz informacją, źródłem z którego zarówno geografia jak i inne sztuki czerpać będą materiał do swoich opracowań”
-Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy (12,13 lipca 1929)- w Poznaniu
I Ogólnopolski Kongres Krajoznawstwa
-St. Pawłowski (1882-1940)- uznał krajoznawstwo za dyscyplinę naukową: „Jest to geografia stosowana ziemi ojczystej” ale również za: „…Ruch społeczny zmierzający do rozbudzenia uczuć patriotycznych i przywiązania do rzeczy swojskich i najbliższych”
-L. Sawicki (1884- 1928)- krajoznawstwa nie można uznać za naukę ponieważ nie posiada własnej teorii, może natomiast być zbiorem wiadomości o kraju wypracowanym przez różne nauki.”
-A. Patkowski- „krajoznawstwo w przeciwieństwie do geografii nie zmierza do syntezy, jest ono zbiorem wiadomości o danym obszarze, i to nie tylko geograficznych, również historycznych, ekonomicznych, statystycznych i przyrodniczych, itd., słowem jest tym wszystkim co służy do poznania pewnego kraju lub ludu.”
-Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna 20-lecia międzywojennego- „Krajoznawstwo- zbiór wszelkich wiadomości o większym lub mniejszym obszarze. Ponieważ chodzi tu o wiadomości z najrozmaitszych dziedzin (archeologia, historia, geografia, geologia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia, itp.), zatem krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki, a oznacza raczej praktyczną działalność jak zbieranie materiałów, bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy”
-M. Orłowicz- „… całokształt wiadomości o jakimś kraju lub regionie gromadzący elementy rozmaitych działów wiedzy, potrzebne do znajomości kraju, podane w sposób popularny ale ścisły”
-Krajoznawstwo rozumiane jako czynność polegającą na zbieraniu wiadomości o kraju lub regionie.
Pojęcie i rola krajoznawstwa w społeczeństwie
-Międzynarodowy Słownik Turystyczny (SiT, W-wa 1961)- „…opis szczegółowy kraju bądź jego regionu lub wszechstronna wiedza o kraju rodzinnym, a w szczególności o swoim regionie”.
-Wielka Encyklopedia Powszechna (PWN, W-wa 1965): „Krajoznawstwo, ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości (geograficznych, historycznych, etnograficznych, itp.) kraju lub regionie, m.in. przez urządzanie wycieczek. Krajoznawstwo zbliża się do turystyki o wybitnie poznawczo-dydaktycznym charakterze; szeroko pojęte krajoznawstwo wykracza wyraźnie poza jej ramy obejmując np. regionalne obserwacje czy nawet badania naukowe.”
-K. Denek- „Krajoznawstwo pełni rolę zasady ogólno pedagogicznej, gdyż sprzyja efektywnemu przyswajaniu wiedzy oraz stymuluje proces nauczania.”
-Wielka Encyklopedia Powszechna (1974)- rozwinęła wcześniejszą definicję krajoznawstwa, dostrzegając w nim pewne elementy ruchu społecznego oraz akcentując społeczny charakter i związek z turystyką.
Współczesne definicje krajoznawstwa
II Kongres Krajoznawczy w Płocku (1970)-: „Krajoznawstwo jest ruchem społecznym jednoczącym młodych i dorosłych, rozwija się w oparciu o różne formy turystki czynne uprawiane przez krajoznawców, dąży do gromadzenia i upowszechnienia wiedzy o kraju ojczystym oraz utrwalania i pomnażania jego zasobów przyrody i kultury.”
-W. Lipniacki- trzy warstwy znaczeniowe krajoznawstwa:
Funkcjonalna(najpełniejsze poznanie ziemi ojczystej)
Instytucjonalna(ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju lub regionie, skupiający działaczy krajoznawców kierunkujący ich działania na osiąganie ważnych celów społecznych)
Historyczno-socjologiczna(dziedzina kultury zajmująca się całokształtem działalności poznawczej, metody i techniki krajoznawcze, tradycje ruchu turystycznego)
Z. Kruczek- krajoznawstwo w znaczeniach: funkcjonalnym, instytucjonalnym i kulturowo-społecznym
*Znaczenie funkcjonalne- krajoznawstwo to działanie zmierzające do wszechstronnego i pełnego poznania określonego kraju, regionu. Jest to najczęściej działanie amatorskie, wykonywane w czasie wolnym, a wynikające z zainteresowań osobistych, postawy poznawczej i paski. Tak rozumiane konsumuje wszelkie wiadomości z najrozmaitszych dziedzin wiedzy, a jego specyfiką jest interdyscyplinarne, możliwie najszersze spojrzenie na dostrzeganą rzeczywistość.
*Znaczenie instytucjonalne- krajoznawstwo jest to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju czy regionie. Skupia on działaczy- krajoznawców, posiada określony system organizacji prac krajoznawczych oraz gromadzenia, przetwarzania i przesyłania zebranych danych dla potrzeb praktyki społecznej, a zwłaszcza turystki.
*Znaczenie kulturowo społeczne- krajoznawstwo jest rozumiane jako dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności poznawczej, sumę wytworzonych nowych wartości wraz z wynikami tej działalności. W tym znaczeniu mieszczą się również wypracowane metody i techniki działalności krajoznawczej, narzędzia, środki, instytucje i organizacje oraz narastające tradycje krajoznawstwa.
-Krajoznawstwo ciągle się rozwija i ewoluuje jego znaczenie. Konieczne stają się weryfikacje definicji.
M. Limanowski (IOKK)- „gdyby krajoznawstwo zamknęło się w jednej definicji, stałoby się czymś sztucznym i bezbarwnym.”
Rola krajoznawstwa
-społeczna rola krajoznawstwa
*edukacyjna (cele wychowawcze i kształceniowe)
*upowszechniania kultury(uczy umiejętności wyboru najcenniejszych i najbardziej wartościowych walorów kulturowych)
*techniczna (wprowadzanie zdobyczy krajoznawstwa do warunków życia społecznego)
-krajoznawstwo jako wartość
-krajoznawstwo jako źródło tożsamości narodowej
-funkcja rozwojowa
-funkcja rekreacyjna
KONGRESY KRAJOZNAWCZE
-K.Denek” stanowią inspiracje do nowych działań , poznania samych siebie , kraju , człowieka i jego pracy
-I Kongres Krajoznawczy 12-13.07.1929, Poznań
*postulowano współdziałanie ze światem nauki
*wzywano do pogłębiania przywiązania do ziemi rodzinnej
*nawoływano do przyjęcia krajoznawstwa jako podstawy wychowawczej w szkole
-II Kongres Krajoznawczy (Narada) 1970
*krajoznawstwo szkoła patriotycznego wychowania
*dążenia do tego aby krajoznawstwo stało się treścią programowa turystyki
-III Kongres Krajoznawczy 1980 (Płock)
*regionalizm powinien być uznany jako szczególnie pożyteczny we współczesnym krajoznawstwie
-IV Kongres Krajoznawczy 1990 (Opole)
*konieczność większego zaangażowania polskiego krajoznawstwa w życie społeczeństwa
*potrzeba przygotowania Polaków do Europy bez granic
*rola tożsamości narodowej
*turystyka i krajoznawstwo musza być trwałym elementem w programach samorządów terytorialnych
*przywracanie harmonii we wspólnocie Polaków w kraju i za granica
*konieczność właściwego planowania przestrzennego
-V Kongres Krajoznawczy 2000 (Gniezno)
„Krajoznawstwo źródłem tożsamości narodowej „
*wprowadzanie turystyki krajoznawczej w szerszym zakresie do szkolnictwa
*podejmowanie działań służących zakorzenianiu społeczności lokalnych
-Kongresy stworzyły bardzo cenna platformę wymiany myśli i doświadczeń miedzy krajoznawcami i teoretykami ruchu turystycznego
-myśli sformułowane w czasie kongresów maja charakter uniwersalny, aktualny mimo upływających dziesięcioleci i zmieniającej się sytuacji społecznej i politycznej
*wartościowe jest splatanie idei krajoznawczych z aktualnymi i przewidywanymi problemami stojącymi przed polskim społeczeństwem
Wykład 2
ŚWIAT ANTYCZNY
-poznawanie krajów dzięki wędrówkom
Opisy Chin sprzed 2000 lat p.n.e.
-opisy krain Herodota („Dzieje” V w. p.n.e.)
-Strabon (63r. p.n.e.-20r. n.e.) 17 tomów „Geographika”
-Klaudiusz Ptolemeusz (II w.) – „chorografia”
„…szczegółowa nauka geograficzna dotycząca takiej części ziemi jaka wzrok i słuch nasz może ogarnąć „ – wiele wspólnych cech z krajoznawstwem
OKRES ŚREDNIOWIECZA
-zastój w rozwoju kultury w Europie – wiodąca rola Arabów (od VII w. )
-w wyniku wędrówek Arabów powstają opisy , m.in. „Księga Rogera „autorstwa al-Indrisiego (wzmianki o miastach Polski i Rusi)
-Ibn Battuta (30 lat podróży- 120 tys. Km )- jeden z pierwszych którzy podejmowali podróże z zamiłowania do wędrówki
-wśród wędrowców tego okresu –Polak: Benedictus Polonus (1200-1280), franciszkanin z Wrocławia; z papieskim posłem Giovanni da Piau del Carpine w latach 1245-1247 w misji dobrej woli u chana Mongołów w Karakorum .
-opis krajoznawczy podróży „De itinere Fratrum Minorum ) również rękopis „historia Tartarorum”
-podróż wenecjanina Marco Polo (1254-1324) towarzysz ojca i stryja w podróży handlowej i poselstwie do chana Kubilaja w latach 1271-1295
-dzieło Marco Polo – jedno z najcenniejszych źródeł wiedzy o średniowiecznej Azji
EPOKA RENESANSU
-pojawienie się turystki humanistycznej.
Powstanie przewodników turystycznych służące podróżom kształcącym , krajoznawczo-poznawczym
-w wyniku wzrostu zainteresowania turystyką , zwłaszcza do Włoch- przewodnik Leandra Albertiego- opis kraju
-w Polsce 1577 pierwszy przewodnik po kraju Marcina Kromera „Polonia , sive de situ , popu lis, moribus , magistribus et republica Regni Polonici „
-pierwszy przewodnik w języku polskim – przewodnik po Warszawie „Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy „ Adama Jastrzębskiego z 1643 roku
OŚWIECENIE
-w XVIII wieku rozwinął się ruch społeczny zwany krajoznawstwem – jako dążenie do poznania własnego kraju , regionu
-odpowiednikiem polskiego krajoznawstwa jest w Niemczech „Heitmatkunde”, Słowacji „vlastiwednost”, Anglii „ regional survey „ Rosji „krajewiedienie”
ROZWÓJ KRAJOZNAWSTWA W POLSCE –prekursorzy
-pierwsi podróżnicy podejmujący trud wędrówki ogarnięci pasją podróżowania. Prowadzili zapiski w celu przekazywania innym zdobytych informacji , kronikarze
-Gall Anonim XI/XII wiek stworzył najstarsza kronikę Polski . napisana w trzech tomach w języku łacińskim . obejmuje okres dziejów przedmieszkowych do 1113roku
-Wincenty zwany Kadłubkiem (1160-1223). Na przełomie XII/XIII wieku spisał w języku łacińskim kronikę „Magistri Vincenti Chronica Polonorum „(1612) .opisywał dzieje Polski od czasów bajecznych do 1202 roku
-Jan Długosz (XV w.) napisał „Dzieje Polski „ z informacjami geograficznymi . pełen obraz kraju . powstała „Geografia Królestwa Polskiego” . był to zaczątek całościowego spojrzenia na opisywany kraj .
OKRES DZIAŁANIA KEN
-początki krajoznawstwa w Polsce – powstanie i działalność KEN (poznanie kraju i regionu)
-J.Minasowicz nawoływał do stosowania w edukacji młodzieży metody krajoznawczo-turystycznej.
„…by kraj takich nauczycieli chwalił którzy ucząc chodzili i chodząc nauczali „
-uchwały KEN – przekazywanie w szkole wiadomości o Polsce w szerokim zakresie by wzbudzić i utrwalać wśród młodzieży patriotyzm i umiłowanie ojczyzny.
-Stanisław Staszic (1755-1826) – wybitny uczony , geograf, geolog, filozof, działacz społeczny, duchowny .
STANISŁAW STASZIC
-liczne wędrówki po Polsce i Europie , krajoznawcze i badawcze
*”O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin polskich „
-organizator Towarzystwa Przyjaciół Nauk
-przyczynił się do rozwoju przemysłu hutniczego w kraju
-rozwijał problematykę wychowawcza dążąc do zmian i przekształceń postaw moralnych w społeczeństwie : moralnej nauki poręką jest historia krajowa
* „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”
-Staszic w poznaniu kraju widział ważny instrument kierowania jego życiem i gospodarką. Jest on wzorcem dla działaczy turystycznych i krajoznawczych.
JULIAN URSYN NIEMCEWICZ (1757-1841)
Pisarz, publicysta , uczestnik Powstania Kościuszkowskiego, adiutant T. Kościuszko
-Prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk
-liczne podróże po kraju i zagranicy, autor „Pamiętniki czasów moich”
„podróże historyczne po ziemiach polskich miedzy rokiem 1811 a 1828 odbytych”
-dawał osobistym przykładem wzór do wycieczek krajoznawczych.
POCZĄTKI MUZEALNICTWA POLSKIEGO
-Michał Mniszech opracował koncepcję muzeów krajoznawczych
-Izabela Czartoryska zgromadziła w Puławach zbiory muzealne związane z historią i kulturą narodową tworząc tam pierwsze muzeum
ROMANTYZM
-powstanie trzech nurtów w krajoznawstwie polskim
*poetycko-opisowy
*krajoznawstwo wycieczkowe
*przeciwdziałający procesom wynarodowienia
NURT POETYCKO-OPISOWY
-romantycy swoja misję rozumieli jako służbę ludowi utożsamianemu z narodem , czerpali natchnienie z tradycji regionalnych
*przedstawiciele: J. Słowacki, A. Mickiewicz, J. Lelewel , P. Michałowski , F. Chopin wspierani przez etnografów – A. Czarnocki , O. Kolberg
*T. Lenartowicz „lirnik mazowiecki” , zbiory poezji „Polska Ziemia” , Echa nadwiślańskie”
*S. Goszczyński „Dziennik podróży do Tatrów ” , „Duch zamczyska”
-Wincenty Pol (1807-1872) kierownik pierwszej w Polsce pracowni geografii UJ , naukowiec i poeta, gorący patriota „…uczył nie tylko poznawać ale i kochać rodzinna ziemię”
NURT WYCIECZKOWY
-działalność W. Jastrzębowskiego (1799-1882) profesor instytutu Agronomicznego, wprowadził eksperymentalnie wycieczki naukowe i krajoznawcze dla studentów
„…jakże możecie kochać należycie to, czego żaden z was nie zna ?”
NURT PRZECIWDZIAŁAJACY PROCESOM WYNARODOWIENIA
-powstał on jako odzew na politykę państw zaborczych po utracie niepodległości przez Polskę
-najbardziej aktywna działalność krajoznawczą w tym okresie prowadzało Studenckie Stowarzyszenie
Filomatów i Filaretów –T. Zan, A. Mickiewicz, I. Domeyko, J. Lelewel, J. Chodźko
-prace J. Lompy –odrodzenie ducha narodowego ludności polskiej zamieszkałej na Górnym Śląsku
KRAJOZNAWSTWO PATRIOTYCZNO-SŁUŻEBNE XIX/XX w.
- 1873 Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie (1874 TT , 1920 PTT)
Idee badania gór polskich ( przyroda, kultura, ochrona)
Periodyki (pamiętniki TT)
Ważną role w działalności TT odegrali: T. Chałubiński , W. E. Radzikowski , L. Zejszner
-1906 Akademicki Klub Turystyczny we Lwowie- zał. R. Orłowicz
-1906 Polskie Towarzystwo Krajoznawcze-A. Janowski , Z. Gloger , K. Hoffman , K. Kulwieć , M. Wisznicki
-towarzystwa były strukturami ponad rozbiorowymi , miały wielką siłę integracyjna, dlatego odegrały ważna rolę w utrzymaniu polskości w czasie zaborów
OKRES MIĘDZYWOJENNY
-kierunek regionalny
*miał podłoże w XIX wieku w utworach T. Lenartowicza (Mazowsze) , Wł. Reymonta (Ziemia Łowicka) H. Sienkiewicza (Podlasie), Wł. Tetmajer (Podhale)
* A. Patkowski „… regionalizm to budzenie prowincji polskiej do życia samodzielnego we wszystkich dziedzinach , rozkwit sił drzemiących dotychczas po rozmaitych ośrodkach kraju „
Przy czym „Zarówno Kaszub nadmorskich jak i Góral podtatrzańskich powinni nadal pozostawać przede wszystkim sobą”.
Działalność w tym okresie była prowadzona głównie przez muzea regionalne ( zasłużył się głównie Wł. Antoniewicz )
-M. Orłowicz , K. Sosnowski
Upowszechnianie łączenia programu krajoznawczego wycieczek z technika wycieczkowania
-A. Chętnik „ Wycieczki na wsi czyli o tym jak młodzież i lud wiejski mają Polskę poznawać i ja kochać” (1921)
-działalność PTK- publikacje organizacje wycieczek
-Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy
-1934 J. Michałowicz doprowadził do powstania Robotniczego Towarzystwa Turystycznego
OKRES PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
-rozwijanie działalności na Ziemiach Zachodnich i Północnych
-utworzenie PTTK –prace z młodzieżą szkolna
-szkolenie i organizacja przewodników przez PTTK
-PTTK promuje treści krajoznawcze w imprezach turystycznych
-PTTK postuluje utworzenie społecznego funduszu ochrony zabytków i przyrody i zwiększenie udziału treści krajoznawczych i ilości programów krajoznawczych w radiu i telewizji
-powstała idea tworzenia parków krajobrazowych
LATA 1970-OBECNIE
-kierunki rozwoju krajoznawstwa wytyczały kongresy krajoznawcze
-gromadzenie wiedzy o regionach i całym kraju
-popularyzacja idei oraz wiedzy krajoznawczej w szerokich kręgach społeczeństwa
-uczestniczenie w samorządności terytorialnej
...
lipna