SAMOBÓJSTWO INTERWENCJA I PROFILAKTYKA (1).pdf

Samobjstwo

http://www.terapia.rubikon.net.pl/html/samobojstwo_int_kryzys.htm

TEORIA DLA PRAKTYKI

Jacek Kasprzak

Interwencjħ kryzysowĢ podejmujemy w stosunku do trzech grup osb i kaŇda z nich wymaga trochħ

innego postħpowania.

SAMOBìJSTWO INTERWENCJA I PROFILAKTYKA

Od wiekw czþowieka intrygowaþo samobjstwo. Dopatrywaþ siħ w tym akcie mrocznych tajemnic, nieczystych siþ, nadprzyrodzonych mocy. Zwykþy

Ļmiertelnik nie potrafiþ zrozumieę, dlaczego z caþego otaczajĢcego go Ļwiata przyrody tylko czþowiek podnosi na siebie rħkħ. Codziennie na caþym

Ļwiecie ponad 1000 osb umiera ĻmierciĢ samobjczĢ. Liczba prb samobjczych jest prawdopodobnie kilkakrotnie wiħksza. Statystyki w rŇnych

krajach prowadzone sĢ w rozmaity sposb. Nie zawsze odnotowywany jest fakt samobjczego zamachu na swoje Ňycie. Liczba zgonw w wyniku aktu

samobjczego jest czasami kilkakrotnie wiħksza, niŇ zgonw w wyniku wypadkw drogowych. WskaŅnik demograficzny sa mobjstw w Europie waha siħ

od 40 do 0,5/100 000 zgonw. W Polsce wy nosi on okoþo1213/100 000.

Zjawiska samobjstwa nie da siħ wytþumaczyę w sposb jednostronny. Nie istnieje bowiem tylko jeden czynnik decydujĢcy o tym, Ňe dana osoba

podejmuje decyzje o odebraniu sobie Ňycia. Pewne Ļwiatþo na to zjawisko rzuca dopiero interdyscyplinarne podejĻcie. Spojrzenie na samobjstwo z

punktu widzenia psychologii, socjologii, medycyny, a takŇe statystyki i religii pozwala nieco inaczej potraktowaę Ļmierę samobjczĢ.

PSYCHOLOGIA

Koncentruje siħ na poszukiwaniu determinant zachowania suicydalnego w cechach osobowoĻci czþowieka. SzczeglnĢ uwagħ koncentruje na zaburzeniach

osobowoĻciowych i problemach motywacyjnych. TakŇe w podejĻciach teoretycznych do problemu samobjstwa widoczne sĢ rŇnice. Wsplnymi

cechami, niezaleŇnie od koncepcji teoretycznej, cechami charakterystycznymi dla potencjalnego samobjcy sĢ: zaburzenia osobowoĻci (przejĻciowe lub

trwaþe), niedojrzaþoĻę emocjonalna, maþa odpornoĻę na stres, reagowanie autoagresjĢ na sytuacjħ zagroŇenia. Te cechy sprawiajĢ, Ňe naleŇy baczniej

przyjrzeę siħ procesowi motywacyjnemu i realizowaniu swoich celw Ňyciowych przez rŇnych ludzi. Wiadomo, Ňe w Ňyciu kaŇdego czþowieka niezmiernie

waŇnym momentem jest odnoszenie sukcesu. Trudno jednak wyobrazię sobie jednostkħ, ktra w sposb nieomylny realizuje swoje Ňyciowe zamiary

odnoszĢc nieustannie sukcesy. Okazuje siħ, Ňe tak samo waŇnĢ umiejħtnoĻciĢ jest dojrzaþe re agowanie na niepowodzenia. Te natomiast powstajĢ w

wyniku splotu czynnikw osobowych, braku kompetencji, maþej motywacji, niedojrzaþoĻci emocjonalnej i niedostatecznego uporu w osiĢganiu celw.

Niepowodzenia, a w ich wyniku frustracje, powodujĢ poczucie niemocy, obniŇajĢ poczucie wþasnej wartoĻci. Nasilenie niepowodzeı prowadzi zaĻ do

powstania kryzysu egzystencjalne go. WiĢŇe siħ on czħsto z utratĢ sensu Ňycia, Ļwiata wartoĻci.

Sens Ňycia to wytyczenie jasnego, praktycznego i moŇliwego do zaaprobowania kierunku dziaþania na przyszþoĻę, a bez zaspokojenia tej potrzeby

czþowiek nie moŇe funkcjonowaę normalnie (K. Obuchowski).

Niezaspokojenie tej potrzeby prowadzi do wytworzenia siħ tzw. nerwicy neogennej (V. Frankl). Sens Ňycia odgrywa centralnĢ rolħ wĻrd czynnikw

majĢcych wpþyw na ksztaþt Ňycia i na samopoczucie jednostki jak i jej najbliŇszego otoczenia. Posiadanie sensu Ňycia przez czþowieka jest koniecznym

warunkiem jego rozwoju, samorealizacji. WþĢczenie tego problemu do psychologii osobowoĻci przyczyniþo siħ do lepszego zrozumienia uwarunkowaı

zachowaı samobjczych.

Samobjstwo

http://www.terapia.rubikon.net.pl/html/samobojstwo_int_kryzys.htm

SOCJOLOGIA

Analizuje akt samobjczy w kontekĻcie jego spoþecznych uwarunkowaı. Poszukuje motywacji aktu samobjczego w zaburzeniach funkcjonowania

spoþecznego. Tþumaczy samobjstwo jednostki spoþecznym kontekstem. Jednostka, pchana w kierunku samobjstwa nie widzi moŇliwoĻci zaspokojenia

swoich potrzeb. To patologia spoþeczna stwarza patologiħ jednostki. TwrcĢ tej doĻę uproszczonej koncepcji samobjstw byþ E. Durkheim. Stworzyþ on

pojħcie "spoþeczeıstwa suicydogennego". OskarŇaþ on wa dliwie funkcjonujĢce spoþeczeıstwo o stwarzanie warunkw do realizacji dĢŇeı

autodestrukcyjnych.

Kontynuatorzy tych poglĢdw zwrcili uwagħ na to, Ňe agresja i autoagresja sĢ wynikiem konfliktu rl peþnionych przez jednostkħ (wiĢŇe siħ to z

dezintegracjĢ takich czynnikw jak prestiŇ spoþeczny, status materialny, dostħp do rŇnych dbr). ZauwaŇono rwnieŇ zwiĢzek pomiħdzy agresywnoĻciĢ

spoþeczeıstwa, a iloĻciĢ samobjstw. Wedþug tych socjologw wysokie wskaŅniki liczby samobjstw zmniejszajĢ agresywnoĻę spoþecznĢ.

Inni socjologowie (np. E. Merton) doszukiwali siħ Ņrdeþ wszelkich patologii w wadliwie funkcjonujĢcym spoþeczeıstwie. JeŇeli jest zbyt duŇa rozbieŇnoĻę

miħdzy wyznaczonymi przez danĢ kulturĢ aspiracjami, a uwarunkowanymi spoþecznie moŇliwoĻciami ich realizacji, to wtedy pojawia siħ wiħcej

zachowaı dewiacyjnych. Jednostka prbuje przystosowaę siħ do opisanej sytuacji poprzez: konformizm, innowacje, rytualizm, bunt lub wycofanie. Kiedy

w danym spoþe czeıstwie sĢ wysokie jednostkowe aspiracje, a normy obowiĢzujĢce sĢ silnie zinternalizowane i nie wchodzi w rachubħ ich zþamanie, to

jednostka skazana jest na przeŇywanie silnego konfliktu. RozwiĢzanie konfliktu jest moŇliwe jedynie poprzez odrzucenie zarwno aspiracji jak i metod

ich realizacji. Taka sytuacja prowadzi do utraty sensu Ňycia i "odsþania" jedynĢ drogħ samobjstwo. Kolejne teorie socjologiczne zwracajĢ uwagħ na to,

Ňe uwarunkowaı samobjstw naleŇy poszukiwaę w dezintegracji Ļrodowisk miejskich, roz luŅnieniu wiħzi rodzinnych i sĢsiedz kich (teoria wiħzi

spoþecznych) lub w niedostatecznej spoþecznej kontro li, ktra w ostatnich latach bardzo mocno siħ zdeformowaþa (szczeglnie zauwaŇalna jest rŇnica w

spoþeczno Ļci wiejskiej).

MEDYCYNA

Szczeglnie psychiatria prbuje daę odpowiedŅ na pytanie, czym jest sa mobjstwo. Czy jest objawem zachowania odbiegajĢcego od normy

psychicznej? PoniewaŇ nie ma jasnej i jednoznacznej definicji zdrowia psychicznego, medycyna traktuje samobjstwo jako jeden z waŇnych objaww

wspþwystħpujĢcych z zaburzeniami takimi jak np. depresja. Dawne badania E. Kraepelina wskazujĢ na fakt, Ňe 20,4% zamachw samobczych

mħŇczyzn i 14,7% samobjstw wĻrd kobiet wystħpuje u osb z objawami depresji. Wczesne wykrywanie objaww depresji moŇe wiħc mieę ogromne

znaczenie dla profilaktyki samobjstw.

* * *

OpisujĢc osobħ z syndromem presuicydalnym (wedþug E.Ringel'a) naleŇy zwrcię uwagħ na cechy, ktre wystħpujĢ w wiħkszoĻci przypadkw tj.:

zawħŇenie sytuacyjne,

zawħŇenie dynamiczne,

zawħŇenie stosunkw spoþecznych,

zawħŇenie Ļwiata wartoĻci,

napiħcie i agresja,

fantazje samobjcze.

1. ZawħŇenie sytuacyjne.

Osoba, ktra znajduje siħ w sytuacji presuicydalnej nie widzi rozwiĢzania swojego trudnego poþoŇenia. Nie widzi innych, dopuszczalnych alternatyw

rozwiĢzaı. Nie jest w stanie przyjrzeę siħ swemu poþoŇeniu z metapoziomu. Nie jest w stanie nic zmienię. PrzeŇywa poczucie osamotnienia, osaczenia,

Samobjstwo

http://www.terapia.rubikon.net.pl/html/samobojstwo_int_kryzys.htm

bezradnoĻci. Takie zawħŇenie moŇe nastĢpię na skutek;

uwarunkowania sytuacyjnego (np. nieuleczalna choroba)

wynikw wþasnego postħpowania (np. Hitler w okrĢŇonym Reichstagu)

wþasnych wyobraŇeı na temat potencjalnego zagroŇenia (np. lħk przed nawrotem choroby nowotworowej)

2. ZawħŇenie dynamiczne.

Osoba w sytuacji presuicydalnej doĻwiadcza dziaþania siþ, ktre pchajĢ jĢ do samobjstwa. Jej nastrj, wyobraŇenia, uczucia pogrĢŇone sĢ w pesymizmie

(widzenie Ļwiata przez czarne okulary). ZawħŇone sĢ moŇliwoĻci fantazji czþowieka i nadwerħŇone jego siþy napħdowe. Osoba ta przeŇywa silny lħk. Boi

siħ siebie, boi siħ Ňycia, boi siħ innych, boi siħ dziaþania. ZawħŇenie dynamiczne moŇna porwnaę do siþ pokonujĢcych grawitacjħ. Siþy te pokonujĢ

instynkt samozachowawczy czþowieka. Sama osoba w tej sytuacji nie jest w stanie tej siþy przezwyciħŇyę.

3. ZawħŇenie stosunkw miħdzyludzkich.

Osoba w sytuacji presuicudalnej izoluje siħ od starych przyjaciþ, od znajomych (czasami Ļmierę starego czþowieka spostrzegana jest po kilku dniach).

Zmniejsza iloĻciowo kontakty z ludŅmi. Stopniowo w jej najbliŇszym otoczeniu jest coraz mniej bliskich osb. W kraıcowej sytuacji czħsto "czepia siħ"

jednej osoby jak ostatniej deski ratunku. Kontakty z ludŅmi jeĻli sĢ, sĢ zdewaluowane. Relacje sĢ powierzchowne, nie dotyczĢ rzeczy waŇnych,

osobistych. OgraniczajĢ siħ do zdawkowego pozdrowienia i rozmowy o nieistotnych sprawach. Osoba taka nie jest zdolna do ksztaþtowania nowych,

prawdziwych powiĢzaı.

4. ZawħŇenie Ļwiata wartoĻci.

Osoba w sytuacji presuicydalnej przeŇywa brak poczucia wartoĻci w niektrych dziedzinach Ňycia. Brak jej zainteresowaı, hobby. Brak jej ustalenia

hierarchii waŇnoĻci spraw, ktrymi siħ jeszcze zajmuje. WartoĻci przez niĢ wyznawane ulegajĢ dewaluacji. SpþycajĢ siħ. Nie jest w stanie bronię ich.

Wpþywa to znaczĢco na jej wþasny obraz siebie, na poczucie wþasnej wartoĻci. Osoba w takiej sytuacji kieruje siħ czħsto subiektywnymi ocenami. SĢ one

rŇne od oglnie przyjħtych wartoĻci w spoþeczeıstwie. Przez to nastħpuje jeszcze wiħksza jej izolacja od spoþecznoĻci w ktrej Ňyje. Czħsto osoba taka

wchodzi w rolħ niepeþno wartoĻciowego outsidera, dziwaka.

5. Napiħcie.

Osoba w sytuacji presuicydalnej przeŇywa bardzo silne na piħcie, ktre czħsto prowadzi do agresji. Jest ona kierowana poczĢtkowo na najbliŇsze osoby

nastħpnie na siebie. Zwrot agresji przeciwko sobie wiĢŇe siħ z nastħpujĢcymi warunkami;

w czþowieku muszĢ powstaę pokþady bardzo silnej agresji,

odreagowanie jej na zewnĢtrz musi byę uniemoŇliwione przez czynniki wewnħtrzne (zahamowanie tej osoby) lub czynniki zewnħtrzne (stosunki

kulturowe, normy cywilizacyjne).

6. Fantazje samobjcze.

Osoba w sytuacji presuicydalnej zaczyna fantazjowaę na temat swojej Ļmierci. MyĻlenie to ma charakter przeksztaþcajĢcy cel w rzeczywistoĻę. Celem

staje siħ samobjstwo. PoczĢtkowo niewinne myĻli o samobjstwie, dajĢce moŇliwoĻę rozþadowania napiħcia w trudnej sytuacji, nabierajĢ charakteru

Samobjstwo

http://www.terapia.rubikon.net.pl/html/samobojstwo_int_kryzys.htm

samodzielnych bytw. StajĢ siħ natrħtnym, obezwþadniajĢcym myĻleniem. Fantazje samobjcze przechodzĢ przez trzy etapy;

pierwszy to wyobraŇenia bycia martwym (fantazje nie dotyczĢ samej Ļmierci, ale bycia martwym, ktry czuje smak zemsty nad tymi, co go

opþakujĢ) na tym etapie Ļmierę jest zjawiskiem odwracalnym,

drugi to wyobraŇenia podniesieniana siebie rħki bez konkretnych planw samobjstwa,

trzeci to faza najwyŇszego zagroŇenia gdzie samobjstwo bywa bardzo szczegþowo zaplanowane.

Te detale wzmacniajĢ tendencje samobjcze.

INTERWENCJA KRYZYSOWA W SYTUACJACH ZWIġZANYCH Z SAMOBìJSTWEM.

Interwencjħ kryzysowĢ podejmuje my w stosunku do trzech grup osb i kaŇda z nich wymaga trochħ innego postħpowania:

Pierwsza grupa to potencjalni samobjcy, ktrzy dajĢ sygnaþy o swoim zamiarze. Z osobami noszĢcymi siħ z zamiarem odebrania sobie Ňycia

naleŇy porozmawiaę przede wszystkim o jej problemach. Pozwolię odreagowaę emocje tak, aby nie dopuĻcię do zawħŇenia suicydalnego. Wprost naleŇy

pytaę o myĻli i fantazje samobj cze. Ocena zagroŇenia moŇe byę dokonana przy uŇyciu kwestionariusza opracowanego przez E. Ringel'a, G. Sonneck'a i

innych. Oto najwaŇniej sze pytania przydatne do rozmowy z tĢ grupĢ osb:

Czy myĻlaþ(a) o odebraniu sobie Ňycia?

Od kiedy wystħpujĢ myĻli samobjcze?

Czy rozmawiaþ(a) z kimĻ o swoich zamiarach?

Jak by odebraþ(a) sobie Ňycie?

Czy myĻli o samobjstwie nawracajĢ mimowolnie?

Czy wczeĻniejsze kontakty z ludŅmi i zainteresowania ulegþy zawħŇeniu?

W jakich okolicznoĻciach ma zamiar dokonaę prby samobjczej?

Pomoc powinna zostaę skierowana takŇe na rodzinħ naszego klienta. Powinna ona uĻwiadomię sobie potencjalne zagroŇenia Ňycia czþonka rodziny oraz

uzmysþowię sobie swoje wþasne trudnoĻci w zwiĢzku z ujawnieniem takich zamiarw.

Druga grupa, to osoby po prbie samobjczej. Nawet najmniej groŅ na prba samobjcza wymaga wnikli wej analizy. PowinniĻmy mc ocenię

zarwno stan psychiczny jak i somatyczny tej osoby. Dlatego niezmiernie waŇne jest, aby w jej pobliŇu byþ lekarz i psycholog. NaleŇy bardzo dokþadnie

przeanalizowaę caþĢ sytuacjħ i rozwaŇyę ryzyko ponowienia takiej prby. NaleŇy pamiħtaę, Ňe czasami poprawa nastroju jest zwiĢzana ze spadkiem

napiħcia, ulgĢ po prbie samobjczej i nie naleŇy traktowaę go jako wyraz pogodzenia siħ z Ňyciem.

Do diagnozy tego stanu przydatne mogĢ byę kolejne pytania ujħte w kwestionariuszu wymienione poniŇej:

W jakich okolicznoĻciach dokonaþ(a) prby samobjczej?

Jakie sĢ przyczyny bezpoĻrednie i poĻrednie samobjstwa?

Czy to jest pierwsza prba samobjcza? JeĻli nie, to jak wyglĢdaþy poprzednie?

Co siħ dziaþo w ostatnim tygodniu przed prbĢ samobjstwa?

Co siħ dziaþo w ostatnim dniu, godzinach przed prbĢ samobjstwa?

Jak siħ czuþ(a) po odzyskaniu przytomnoĻci?

Czy w rodzinie byþy Ļmierci samobjcze? JeĻli tak, to kto i kiedy?

Czy w chwili prby samobjczej byþ(a) pod wpþywem Ļrodkw zmieniajĢcych nastrj?

Czy byþo wczeĻniej leczenie psychiatryczne? JeĻli tak, to kiedy i z jakim rozpoznaniem?

Czy z obecnej perspektywy ponowiþ(a) by prbħ samobjczĢ?

Czy w ostatnim okresie Ňycia utraciþ(a) kogoĻ bliskiego?

Jakich strat doznaþ(a) w swoim Ňy ciu? Jak one wpþynħþy na historiħ Ňycia?

Dziħki informacjom zebranym od klienta moŇemy ocenię rodzaj myĻli samobjczych i ich nasilenie; wystħpowanie zawħŇenia presuicydalnego; rodzaj

Samobjstwo

http://www.terapia.rubikon.net.pl/html/samobojstwo_int_kryzys.htm

zachowania samobjczego oraz moŇliwoĻci jego powtarzania; system wartoĻci danej osoby i zasoby osobiste oraz bardzo waŇne dla dalszej pracy

nastawienie do udzielajĢcego pomocy.

Trzecia grupa to rodziny, w ktrych ktoĻ podjĢþ prbħ samobjczĢ. KaŇda Ļmierę porusza caþĢ rodzinħ i bliskich. Co dopiero, gdy chodzi o

Ļmierę samobjczĢ. KaŇda prba sa mobjcza ujawnia kryzys w rodzinie, wydobywa na Ļwiatþo dzienne wadliwe relacje, izolacjħ i osamotnienie jej

czþonkw. Dla rodziny jest to olbrzymia dawka cierpienia wyraŇajĢcego siħ przeŇywaniem lħku, poczucia winy, wstydu, poczucia krzywdy. Bardzo waŇne

jest, aby daę ujĻcie tym uczuciom, poznaę schematy zachowaı i myĻli i przerwaę destrukcyjny þaıcuch postħpowania. JeĻli rodzina nie otrzyma fachowej

pomocy w takiej sytuacji, to moŇna stwierdzię wystħpowanie samobjstw w kolejnych pokoleniach (tzw. tradycja suicydalna). Nasza pomoc powinna

doprowadzię do szybkiego zmobilizowania rodziny, aby udzieliþa wsparcia bliskiemu, zapewniþa mu bezpieczeıstwo oraz sama wzmocniþa swe wiħzi.

Bardzo waŇne jest wyrobienie przekonania, Ňe rodzina potrzebuje i ma prawo do pomocy i opieki.

PROFILAKTYKA

Zapobieganie samobjstwom to problem o Ļwiatowym znaczeniu. Zajmowali siħ nim uczeni z wielu krajw Europy oraz USA. RosnĢca liczba samobjstw

wymusza podejmowanie krokw, ktre je powstrzymajĢ. W Polsce najbardziej znanĢ osobĢ zajmujĢcĢ siħ samobjstwami jest Brunon Hoþyst. UwaŇa

on, Ňe zapobiegaę zamachom samobjczym naleŇy poprzez:

Edukacjħ spoþecznĢ, ktra stworzy postawy akceptujĢce Ňycie, uþatwi rozwiĢzywanie problemw Ňyciowych oraz adaptacjħ do rŇnych nowych

okolicznoĻci Ňyciowych.

Dziaþania skierowane do populacji zagroŇonej potencjalnie samobjstwem (np. osoby z chorobami terminalnymi, osoby uzaleŇnione,

przeŇywajĢce Ňaþobħ itp.) budujĢce postawy antysuicydalne.

Wpþyw instytucjonalny i pozainstytucjonalny na osoby znajdujĢce siħ w sytuacji presuicydalnej (zintegrowane dziaþania oĻrodka interwencji

kryzysowej, oĻrodka pomocy spoþecznej, telefonu zaufania, sþuŇby zdrowia i innych).

Pomoc w sytuacji kryzysowej poprzez restytuowanie moŇliwoĻci i motywacji do zachowania Ňycia.

Oddziaþywania postsuicydalne (psychologiczne, socjologiczne i medyczne) powinny uwzglħdniaę fakt, Ňe po odratowaniu Ňycia osoby te nadal majĢ

powaŇne kþopoty z radzeniem sobie z problemami Ňyciowymi, funkcjonowaniem w spoþeczeıstwie oraz to, Ňe nadal sĢ w nich bardzo silnie

dziaþajĢce motywy suicydalne.

NaleŇy pamiħtaę rwnieŇ o tym, Ňe samotnie nie moŇna prowadzię w profesjonalny sposb interwencji kryzysowej z osobami o tendencjach

samobjczych. Powinien nad tym pracowaę interdyscyplinarny zespþ, w ktrym zarwno lekarz jak i psycholog, pracownik socjalny, prawnik ma do

speþnienia swoje niezmiernie waŇne zadanie. NajwaŇniejsze jednak to mieę czas i uwagħ dla innych. MoŇe siħ bowiem okazaę, Ňe jest to coĻ najlepszego,

co moŇna daę drugiemu czþowiekowi.

Jacek Kasprzak

Autor jest psychologiem klinicznym, superwizorem PTP, wykþadowcĢ STU, dyrektorem Zakþadu

Lecznictwa Odwykowego dla Osb UzaleŇnionych od Alkoholu w Czarnym Borze.

Literatura:

Encyklopedyczny Sþownik Psychiatrii.(1986). PZWL.

W. Bandura Madej. (1996). Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Interart.

Kazimierz Kopczyıski. (1994). Zaintereso wania i system wartoĻci u nieletnich zagroŇonych samobjstwem. PTHP.

Erwin Ringel. (1992). Samobjstwo, woþanie o pomoc. PTZ.

Krzysztof Jedliıski.(1992). Jak rozmawiaę z tymi co stracili nadziejħ. INTRA.

Brunon Hoþyst. (1991). Samobjstwo, ucieczka od Ňycia. PTHP.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: