Autor: Maria Kinle
Metoda podwójnego sprawdzenia jest jedną z odmian metody objawowo-termicznej, która służy rozpoznawaniu fazy płodności i faz niepłodności cyklu miesiączkowego kobiety na podstawie objawów dostępnych samoobserwacji kobiety. Zasady metody zostały opracowane na przełomie lat 70 i 80-tych w Anglii w Queen Elizabeth Birmingham Maternity Hospital. W Polsce została ona upowszechniona przez Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Naturalnego Planowania Rodziny.
W roku 2002, korzystając z badań europejskich ośrodków medycznych (głównie prowadzonych pod kierunkiem dr Freundla i dr Rötzera), dotyczących wyznaczania okresu płodnego w cyklu na podstawie obserwacji zmian temperatury, śluzu i szyjki, uproszczono jej zasady. Częściowo zmienione zostały tzw. reguły typowe, wyznaczające początek i koniec fazy płodności, stosowane w interpretacji cyklu kobiety w okresie rozrodczym. Także dla interpretacji objawów w cyklach w sytuacjach szczególnych tzn. po porodzie, w premenopauzie i po odstawieniu antykoncepcji podano uproszczone zasady (zobacz: planowanie rodziny w sytuacjach szczególnych), sprecyzowane jako odstępstwa od reguł typowych (zobacz: planowanie rodziny- reguły typowe).
Do wyznaczenia w cyklu początku i końca fazy płodności metoda podwójnego sprawdzenia wymaga zaobserwowania przez kobietę minimum 2 głównych objawów: podstawowej temperatury ciała (PTC), śluzu szyjkowego lub szyjki. Dodatkowo, w niektórych sytuacjach, przy wyznaczaniu początku fazy płodności stosuje się obliczenia, za podstawę których służą długości ostatnich kilku lub kilkunastu (w zależności od zastosowanej reguły) cykli. Metoda przewiduje także wskazówki interpretacji dla cykli odbiegających od normy lub wyjątkowo niepełnych obserwacji.
Konkretne informacje dotyczące zasad korzystania z metody objawowo- termicznej podwójnego sprawdzenia możesz znaleźć na poniższych stronach:
· Interpretacja cykli typowych - reguły typowe.
· Interpretacja cykli w sytuacjach szczególnych (po porodzie, w czasie premenopauzy, po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej).
Reguły typowe są to zasady, którymi posługujemy się do wyznaczenia płodności kobiety. Posiadając minimum 2 objawy/wskaźniki, w cyklu typowym można wyznaczyć 3 fazy:
· fazę niepłodności przedowulacyjnej względnej
· fazę płodności
· fazę niepłodności poowulacyjnej bezwzględnej
Faza niepłodności przedowulacyjnej
Jeśli kobieta rozpoczyna obserwacje i jeśli:
· posiada notatki dotyczące długości swoich ostatnich 12 cykli, nie wyznacza tej fazy tylko w pierwszym obserwowanym cyklu. Wówczas, jeśli potrafi już oceniać zmiany śluzu lub szyjki, może od drugiego cyklu zastosować, oprócz tych obserwacji, obliczenia wg pkt 3 poniżej (najkrótszy z 12 cykli minus 20). O końcu tej fazy będzie decydował wskaźnik występujący najwcześniej;
· nie posiada żadnych notatek dotyczących długości jej ostatnich 12 cykli, fazy tej nie wyznacza w pierwszych trzech obserwowanych cyklach. W następnych cyklach może skorzystać z jednej z poniższych reguł:
o Reguła pierwszych 5 dni - po dokonaniu obserwacji 3 cykli należy sprawdzić, czy żaden z nich nie był krótszy niż 26 dni. Jeśli odpowiedź jest twierdząca i kobieta potrafi już obserwować śluz/szyjkę, wówczas od 4. do 6. cyklu włącznie, stosuje jako jeden wskaźnik regułę tzw. pierwszych 5 dni (pierwsze 5 dni cyklu = faza niepłodności przedowulacyjnej), jako drugi - obserwacje zmian śluzu/szyjki. Jeśli natomiast zdarzył się cykl krótszy, stosuje obliczenia: najkrótszy cykl minus 21 (uzyskując w ten sposób ostatni dzień niepłodności przedowulacyjnej), uwzględniając równocześnie bieżące obserwacje śluzu/szyjki. Koniec tej fazy wyznacza objaw lub wskaźnik występujący najwcześniej.
o Obliczenia: najkrótszy cykl z dotychczasowych minus 21 (otrzymując ostatni dzień niepłodności przedowulacyjnej). Takie obliczenia stosujemy od 7. do 12. cyklu włącznie, biorąc pod uwagę również obserwacje śluzu/szyjki. O końcu tej fazy rozstrzyga objaw/wskaźnik najwcześniejszy.
o Obliczenia: najkrótszy z ostatnich 12 cykli minus 20 (otrzymując ostatni dzień niepłodności przedowulacyjnej). Takie obliczenia stosujemy począwszy od 13. cyklu, (uwzględniając zawsze długości tylko ostatnich 12 cykli) i porównujemy je z bieżącymi obserwacjami śluzu/szyjki - koniec fazy wyznaczy objaw/wskaźnik najwcześniejszy.
Fazy niepłodności przedowulacyjnej względnej nie wyznacza się w cyklu następującym po cyklu bezowulacyjnym (z jednofazowym przebiegiem PTC).
Faza płodności
Jeśli istniała możliwość określenia fazy niepłodności przedowulacyjnej, wówczas faza płodności rozpoczyna się:
· następnego dnia po dniu z obliczeń
· pierwszego dnia wystąpienia jakiegokolwiek śluzu, czy zmian w odczuciu
· ew. pierwszego dnia zmiany położenia, konsystencji i rozwarcia szyjki
· ew. 6. dnia cyklu (przy zastosowaniu reguły 5 dni)
decyduje zawsze objaw/wskaźnik, który wystąpi najwcześniej.
Dla określenia końca fazy płodności należy ustalić:
· szczyt objawu śluzowego - jest to ostatni dzień, w którym śluz posiada jakąkolwiek cechę wysokiej płodności,
· szczyt szyjki macicy - ostatni dzień, w którym szyjka jest najwyżej, najbardziej otwarta i miękka
· trzy dni wyższej temperatury, które muszą być wyższe od sześciu poprzedzających skok, przy czym różnica między 3-cią temperaturą fazy wyższej a najwyższą z sześciu wynosić powinna minimum 0,2oC. Jeśli warunek ten nie jest spełniony, należy uwzględnić 4-tą temperaturę, która nie musi wykazywać takiej różnicy, wystarczy, by znajdowała się nad sześcioma poprzedzającymi skok. Dla łatwiejszego wyznaczenia tych dni, nad sześcioma temperaturami przed skokiem (0,025oC = 1 kratka)wykreśla się tzw linię pokrywającą.
Faza płodności kończy się, a zaczyna się faza niepłodności poowulacyjnej bezwzględnej:
· wieczorem 3. (lub 4.) dnia temperatury nad linią pokrywającą
· wieczorem 3. dnia po szczycie śluzu/szyjki
decyduje objaw, który wystąpi najpóźniej.
Metoda objawowo-termiczna podwójnego sprawdzenia określa jako szczególną sytuację kobiety znajdującą w jednym z okresów opisanych poniżej (zobacz też: reguły typowe):
· po porodzie
· w premenopauzie
· po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej
Po porodzie
Po porodzie wyodrębnia się tzw. okres poporodowy, który trwa od porodu do pierwszej miesiączki/krwawienia (pod koniec tego okresu może, ale nie musi, wystąpić owulacja) oraz występujące po nim tzw. cykle po porodzie, w których przebieg zmian głównych objawów płodności staje się coraz bardziej zbliżony do charakterystycznego dla cyklu typowego.
Pierwszą obserwacją powinna być obserwacja śluzu przez 10 dni (nie prowadząc współżycia), by ustalić podstawowy model niepłodności (PMN). Jeśli w tym czasie nie stwierdzi się żadnej wydzieliny (odczucie suchości) - jest to model suchy; występowanie stałej niezmiennej wydzieliny i stałego odczucia wilgotności - oznacza model wilgotny; dni suche i wilgotne na przemian - określa się jako model mieszany.
Okres poporodowy
W okresie tym każda zmiana ustalonego PMN traktowana jest jako potencjalna płodność, a ostatni jej dzień jako dzień szczytu (S). Do dnia szczytu dodaje się jeszcze 4 dni (S+4), które, jeśli zmianie śluzu nie towarzyszy wzrost temperatury i brak jest zmian szyjki macicy, kończą potencjalnie płodne dni.
Jeżeli w okresie poporodowym wystąpi owulacja i towarzyszący jej skok temperatury oraz faza wyższych temperatur, wówczas wskaźniki płodności należy interpretować wg reguł dla cykli po porodzie (pkt 2 poniżej).
Cykle po porodzie
Przez pierwsze 3 owulacyjne cykle po porodzie nie wyznacza się fazy niepłodności przedowulacyjnej, czyli faza potencjalnej płodności rozpoczyna się w 1. dniu cyklu. Koniec fazy płodności w ciągu tych 3 cykli wyznacza się wg reguł typowych, z tą różnicą, że w przypadku interpretacji temperatury dodaje się jeszcze jeden dzień (4.) nad linią pokrywającą. Od 4. cyklu owulacyjnego można zacząć stosować reguły typowe.
W premenopauzienie stosuje się wskaźnika pochodzącego z obliczeń. W ciągu 10 dni ustala się PMN. Najmniejsza zmiana w ustalonym PMN powinna być uznana jako początek potencjalnej płodności. Ostatni dzień zmiany PMN traktujemy tak jak dzień szczytu (S), a dni niepłodne, jeśli nie nastąpił wzrost temperatury i nie wystąpiły zmiany w szyjce macicy, zaczynają się wieczorem 4. dnia po szczycie (S+4). Wyjątkiem będzie jednodniowa zmiana w PMN sucho, a śluz będzie miał postać mniej płodnego, wówczas do szczytu dodajemy tylko 2 dni (S+2). Czasami mogą zaistnieć sytuacje wymagające ponownego ustalania typu PMN. Zmiany szyjki macicy można brać pod uwagę zarówno przy ustalaniu początku, jak i końca fazy płodności.
Faza płodności w premenopauzie kończy się wg reguł typowych, z tą różnicą, że w przypadku temperatury zawsze dodajemy jeszcze jeden dzień (4.) nad linią pokrywającą.
Po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej
Faza potencjalnej płodności trwa od 1. dnia cyklu przez pierwsze 3 cykle owulacyjne (czyli fazy niepłodności przedowulacyjnej w tych cyklach nie wyznaczamy).
Faza płodności - w pierwszych 3 cyklach kończy się - wg reguł typowych, z tą różnicą, że w przypadku temperatury dodajemy jeszcze jeden dzień nad linią pokrywającą.
Od 4. cyklu owulacyjnego możemy stosować reguły typowe, jeśli istnieje już możliwość oceny objawu śluzowego lub zmian szyjki macicy.
Zobacz też: Interpretacja cykli w sytuacjach szczególnych.
Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące naturalnego planowania rodziny
1. Termin "naturalne planowanie rodziny" powinien być zastąpiony wyrażeniem "metody rozpoznawania płodności" (fertility awareness methods). Jeżeli istnieją trudności w tłumaczeniu słowa "awareness" na inne języki można zastosować synonimy, takie jak "wiedza", "rozpoznanie".
2. Metody rozpoznawania płodności (MRP) powinny być przedstawiane równolegle z innymi metodami planowania rodziny.
3. Obserwacja śluzu szyjki macicy i palpacja szyjki są bardziej przydatne dla kobiet w szczególnych okolicznościach ich życia, np. po porodzie lub w okresie przekwitania, kiedy pomiar podstawowej temperatury ciała jest mniej korzystną metodą ze względu na nieregularność cykli.
4. W celu uzyskania informacji dotyczących zapotrzebowania i stosowania tych metod w Europie oraz przyczyn, dla których nie są powszechnie wybierane, niezbędne są badania nad korzyściami płynącymi z MRP.
5. Istniejące programy MRP powinny zachęcać do ich promowania, podkreślać raczej ich zalety niż krytykować inne metody planowania rodziny.
6. MRP powinny także być proponowane wtedy gdy inne metody planowania rodziny nie mogą być stosowane, a przede wszystkim jako pomoc małżeństwom niepłodnym.
7. Osoby zajmujące się ogólnie planowaniem rodziny, a w szczególności MRP powinny być świadome zmiany stylu życia użytkowników, wynikającej z ich przejścia na stosowanie innych metod.
8. Zaleca się organizowanie w Regionie Europejskim konferencji na szczeblu państwowym dotyczących MRP, z udziałem ekspertów w tej dziedzinie.
9. Dla Regionu Europejskiego należy przygotować materiały informacyjne zawierające spis stosowanych MRP, sposób ich uczenia oraz osób pracujących w tej dziedzinie.
1. Dla osób nie kierujących się względami religijnymi istnieje możliwość stosowania środków barierowych w okresie płodności, gdy nie planują dziecka.
2. Nauczyciele MRP powinni znać możliwości miejscowego poradnictwa, np. w zakresie diagnozy prenatalnej, poradnictwa dla kobiet w ciąży, zwłaszcza wtedy gdy nauczają starsze kobiety.
3. Potrzebne są informacje i badania na temat kosztów związanych z nauczaniem MRP.
4. Materiały i literatura z zakresu nauczania MRP np. zestaw materiałów WHO na temat MRP, powinny być przetłumaczone w Regionie Europejskim na miejscowe języki.
5. Istniejące programy MRP powinny korzystać z pomocy finansowej i technicznej w celu doskonalenia i rozpowszechniania poradnictwa w tym zakresie.
6. Nauczanie MRP powinno być włączone we wszystkie programy związane ze zdrowiem i wychowaniem, przeznaczone dla młodzieży i dorosłych, profesjonalistów i nie profesjonalistów służby zdrowia. Eksperci MRP powinni być włączani w opracowywanie tych programów i wdrażanie metod.
7. Ponieważ MRP wymagają współpracy między mężczyzną i kobietą, powinny zostać opracowane specjalne programy dla mężczyzn, szczególnie dla tych, którzy nie uczestniczą w spotkaniach instruktażowych. Także ogólne materiały informacyjne dotyczące rozpoznawania płodności powinny być przeznaczone dla mężczyzn.
8. Należy wprowadzać praktyczne informacje o sposobach wdrażania i włączania MRP w zakres opieki nad zdrowiem matki i dziecka oraz poradnictwo planowania rodziny.
9. Potrzebna jest informacja i kształcenie pracowników Podstawowej Opieki Zdrowotnej w zakresie najnowszych metod rozpoznawania płodności.
10. Każdy kraj w Regionie Europejskim, w którym MRP nie są rozpowszechnione powinien powołać wielodyscyplinarny zespół w celu promowania i szkolenia w zakresie MRP.
1. Potrzebne są badania biomedyczne nad rozwojem nowych, prostych i nieinwazyjnych metod umożliwiających stwierdzenie owulacji.
2. Istnieje konieczność badań nad stosowaniem i efektywnością MRP w szczególnych okolicznościach życia kobiety.
3. Wskazane są także badania w celu porównania efektywności MRP wśród małżeństw, które stosują okresową wstrzemięźliwość, a tymi, które stosują środki barierowe w okresie płodności.
4. Należy prowadzić badania socjologiczne użytkowników MRP pod kątem osiągania przez nich zamierzonych celów oraz czynników wpływających na wybór i stosowanie MRP.
5. Potrzebne są badania socjologiczne obrazujące wpływ stosowania MRP na wzajemne relacje między małżonkami, zwłaszcza porównujące go z oddziaływaniem stosowania innych metod planowania rodziny....
Monika-25