Balzac Honoriusz-Komedia ludzka 1-Listy dwóch młodych mężatek.pdf

Honoriusz Balzac - Listy dwóch młodych mężatek

LISTY DWÓCH MŁODYCH MĘŻATEK

Przełożył

JULIAN ROGOZIŃSKI

PANI GEORGES SAND

Powyższa dedykacja, droga Georges, nie zdoła przydać nowego blasku Twojemu imieniu, gdyż ono to rzuci

magiczny promień na tę książkę; nie mówię tak przez wyrachowanie lub skromność. Chcę w ten sposób dać świadectwo

prawdziwej przyjaźni, co zrodziła się i przetrwała mimo naszych podróży i długich okresów rozłąki, mimo naszych prac i

ludzkiej) nieżyczliwości.

To uczucie na pewno nigdy nie wygaśnie. Orszak nazwisk przyjaciół towarzyszący moim utworom jest osłodą w

trosce, o jaką przyprawia mnie ilość owych dzieł, gdyż nie rodzą się one bez bólu, a niemniejszą zgryzotę budzą we mnie

choćby już tylko zarzuty wywołane moją zastraszającą płodnością, jak gdyby świat, co służy mi za model, nie był jeszcze

płodniejszy. Czyż to nie będzie piękne, droga Georges, jeśli pewnego dnia jakiś antykwariusz literatur zaginionych

odnajdzie w tym orszaku wielkich nazwisk jedynie szlachetne serca, świętą i nieskalaną przyjaźń, a także sławy naszego

wieku? Czyż nie powinienem bardziej chlubić się tym niezawodnym szczęściem niż powodzeniem, o którym zawsze

wątpić należy?

Gdyż to szczęście dla tego, kto zna Cię dobrze, mienić się, jak to czynię, Twoim przyjacielem.

DE BALZAC

Paryż, w czerwcu 1840 r.

CZĘŚĆ PIERWSZA

DO PANNY RENATY DE MAUCOMBE

Paryż, we wrześniu.

Moja droga sarenko, ja też jestem na swobodzie! A jeśliś nie napisała do mnie do Blois, stawiłam się również

pierwsza na naszym miłym listownym spotkaniu. Unieś teraz pięknych czarnych oczu utkwionych w pierwszym zdaniu i

powstrzymaj okrzyk zdziwienia aż do listu, w którym zwierzę Ci się ze swojej pierwszej miłości. Mówi się zawsze o

pierwszej miłości – byłażby więc i druga? Cicho bądź! – odpowiesz mi; i zapytasz raczej, jakem wydostała się z tego

klasztoru, gdzie miałam złożyć śluby. Moja droga, u karmelitanek dzieją się najróżniejsze rzeczy, ale cud mojego

oswobodzenia do najnaturalniejszych spraw należy. Głos przerażonego sumienia zatriumfował wreszcie nad nakazami

nieugiętej polityki, ot i wszystko. Nie mogąc patrzeć, jak umieram z żałości, ciotka przekonała wreszcie moją matkę, która

przepisywała mi od dawna nowicjat jako najskuteczniejsze lekarstwo na moją chorobę. Czarna melancholia, na którą po

Twoim zapadłam wyjeździe, przyspieszyła to szczęsne zakończenie.

Jestem teraz, mój aniele, w Paryżu, a to szczęście zawdzięczam Tobie. Moja Renatko, gdybyś mogła mnie widzieć

owego dnia, kiedym znalazła się bez Ciebie, miałabyś prawo pysznić się nadzwyczaj głębokim afektem, jaki w moim

bardzo młodym sercu obudzić zdołałaś. Tyleśmy wspólnie marzyły, tyle razy rozwijałyśmy skrzydła do lotu i tyle godzin

spędziłyśmy z sobą, że dusze nasze złączyły się, przypominając owe dwie siostry węgierskie, zrośnięte od urodzenia, o

których śmierci opowiadał nam pan Beauvisage, nie zasługujący z pewnością na to nazwisko: 1 trudno było lepiej wybrać

klasztornego lekarza. Czyż nie chorowałaś w tym samym czasie co i Twoja gołąbka? Opanowana beznadziejnym

przygnębieniem, mogłam tylko rozpamiętywać łączące nas więzy; na mysi, że rozłąka zerwała je może, ogarnęło mnie

zniechęcenie do życia, niby osamotnioną turkawkę, śmierć wydała mi się ukojeniem i powolutku zaczęłam umierać. Nie

mieć nikogo bliskiego i być u karmelitanek w Blois, lękać się okropnie, że ślubów moich nie poprzedzi ów rozgłos, jaki

towarzyszył obłóczynom panny La Valliere 2 , i że nie będzie wtedy przy mnie mojej Renaty! – ależ sama ta trwoga była już

chorobą, śmiertelną chorobą. To monotonne życie, w którym każda godzina przywodzi do obowiązku, modlitwy, pracy, tak

niezmiennych, że zawsze powiedzieć można, co robi karmelitanka o tej czy owej godzinie dnia lub nocy; owo straszne

bytowanie, wśród którego obojętniejemy na to, czy otaczający nas świat istnieje, czy nie, stało się dla nas jednym z

najbardziej urozmaiconych; porywy naszych dusz zapomniały o jakichkolwiek granicach, fantazja dała nam klucz do

swojego królestwa, jedna z nas była dla drugiej czarodziejskim hipogryfem, rzeźwiejsza budziła bardziej ospałą, a dusze

nasze igrały do woli, biorąc w posiadanie ów świat, którego nam wzbroniono. Wszystko, nawet „Żywoty Świętych”,

pomagało nam do zrozumienia najbardziej sekretnych spraw! Owego dnia, kiedy odjęto mi Twoje najmilsze towarzystwo,

stałam się tym, kim jest w naszych oczach karmelitanka, teraźniejszą Danaidą, co zamiast starać się o napełnienie beczki

bez dna, dobywa codziennie, nie wiem, z jakiej studni, puste wiadro, licząc na to, że wyciągnie pełne. Ciotka nic nie

wiedziała o naszym życiu wewnętrznym.

Nie starała się wytłumaczyć mojego zniechęcenia do życia, ona, co utworzyła sobie świat niebiański na obejmującej

dwie morgi powierzchni swego klasztoru. Kto, moja droga sarenko, chce w naszym wieku pojąć do głębi życie religijne,

musi zdobyć się na nieopisaną prostotę, której brak nam obu, albo przejąć się duchem płomiennej ofiary, czyniącym z

mojej ciotki istotę wzniosłą. Ciotka poświęciła się dla ukochanego brata, ale któż może poświęcać się dla obcych ludzi lub

ideałów?

Od dwóch tygodni bez mała tyle tłumię szalonych słów, tyle pogrzebałam w sercu medytacyj, tyle mam do

zakomunikowania spostrzeżeń i tyle do opowiedzenia rzeczy, które możesz usłyszeć Ty jedna, że udusiłabym się, gdyby

nie te pisane zwierzenia, jakimi – w braku czegoś lepszego – zastąpiłyśmy nasze ulubione pogawędki. Jakież konieczne

jest dla nas życie serca!

1 B e a u v i s a g e – dosłownie: pięknolicy

2 Louise de La Baume Le Blanc, księżna de L a V a l l i e r e (1644–1710) – faworyta Ludwika XIV; gdy względy

króla odebrała jej następna faworyta, pani de Montespan, usunęła się do klasztoru

1 / 69

Honoriusz Balzac - Listy dwóch młodych mężatek

Zaczynam swój dziennik tego ranka, imaginując, że i Twój jest zaczęty i że niedługo zamieszkam w głębi Twojej

pięknej doliny Gémenos, o której wiem tylko tyle, coś mi powiedziała, a Ty zamieszkasz w Paryżu, znanym Ci tylko z

naszych wspólnych rojeń.

Otóż, moja śliczna, pewnego poranku, co w księdze życia mojego na zawsze różową zakładką oznaczony zostanie,

przybyła z Paryża panna do towarzystwa razem z Filipem, ostatnim pokojowcem mojej babki, wysłani, żeby mnie stąd

zabrać. Kiedy wezwawszy mnie do swojej celi ciotka oznajmiła mi tę nowinę, zaniemówiłam z radości i spoglądałam na

ciotkę niby niespełna rozumu. „Moje dziecię – rzekła swoim gardłowym głosem – widzę, że opuszczasz mnie bez żalu; ale

to nie ostatnie pożegnanie, zobaczymy się jeszcze: Bóg ozdobił twoje czoło znamieniem wybranych, jest w tobie pycha

wiodąca zarówno do nieba, jak i do piekła, lecz za wiele w tobie szlachetności, żebyś upadła! Znam cię lepiej, niż ty znasz

siebie: namiętność nie będzie u ciebie tym, czym bywa u kobiet pospolitych”. Przyciągnęła mnie łagodnie i ucałowała w

czoło, przelewając we mnie ów trawiący ją ogień, od którego sczerniał lazur jej oczu, zwiotczały powieki, potworzyły się

zmarszczki na śniadych skroniach i zżółkło piękne oblicze. Zatrząsł mną dreszcz, dostałam gęsiej skórki. Zanim

odpowiedziałam, ucałowałam jej ręce. „Droga ciotko – odrzekłam – mimo przedziwnej dobroci twojej, twój Paraklet 3 nie

okazał się zbawienny dla ciała ani miły sercu mojemu, a w takim razie musiałabym przelać tyle łez, aby tu wrócić, że nie

powinnaś życzyć sobie ponownej mojej bytności. Zechciałabym znowu przekroczyć te progi tylko będąc zdradzoną przez

mojego Ludwika XIV, a jeśli trafi mi się taki, jedynie śmierć wydrzeć mi go zdoła! Nie boję się żadnej pani de

Montespan!”

– „Idźże już, szalona głowo – odparła z uśmiechem – nie zostawiaj tu tych świeckich myśli, zabierz je wszystkie; i

wiedz, że jesteś bardziej panią Montespan niż panną La Valliere”.

Ucałowałam ciotkę. Biedaczka nie mogła się powstrzymać, żeby nie odprowadzić mnie do karety, a oko jej to na

mnie, to na herbach naszego rodu spoczywało.

Noc zastała mnie w Beaugency, pogrążoną w odrętwieniu psychicznym, które spowodowane było tym dziwnym

pożegnaniem. Czego zaznam w tym świecie, któregom tak mocno pragnęła? Przede wszystkim nie spotkałam nikogo, kto

by mnie przywitał, daremnie więc napełniłam serce czułością: matka była w Lasku Bulońskim, a ojciec na posiedzeniu,

mój brat, książę de Rhétoré, wraca – jak mi oznajmiono – zawsze w ostatniej chwili, żeby się przebrać do obiadu. Panna

Griffith (ma ona pazury 4 ) i Filip zawiedli mnie do moich apartamentów.

Owe apartamenta to te same, co należały do ukochanej mojej babki, księżnej de Vaurémont, której zawdzięczam

niejaką fortunę, choć nikt nie napomknął mi o tym. Czytając te słowa, podziel ze mną smutek, któregom doznała na tym

miejscu, uświęconym moimi wspomnieniami.

Pokoje wyglądały tak samo, jak je zostawiła! Miałam spać w łóżku, na którym umarła. Siadłszy na brzegu

szezlonga, płakałam, nie widząc, że w pokoju jest ktoś jeszcze, i wspominałam, jak często klękałam tutaj, aby słyszeć ją

lepiej. Widziałam stąd jej twarz tonącą w zrudziałych koronkach i wychudłą zarówno wskutek podeszłego wieku, jak i

cierpień konania. Zdawało mi się, że ten pokój bucha jeszcze ciepłem, które ona tu utrzymywała. Jakże się to stało, że

panna Armanda Ludwika Maria de Chaulieu musi, niczym wieśniaczka, położyć się do łóżka babki niemal w dzień jej

śmierci? – uroiło mi się bowiem, że księżna, która zmarła jeszcze w roku 1817, skonała zaledwie wczoraj. Natknęłam się w

tym pokoju na przedmioty, których tutaj być nie powinno, świadczące, jak ludzie pochłonięci sprawami monarchii mało się

troszczą o swoich najbliższych i jak niewiele myślano o tej szlachetnej kobiecie, jednej z najwybitniejszych niewiast

osiemnastego wieku, skoro już znalazła się w grobie.

Filip zrozumiał jakby przyczynę łez moich. Oznajmił, że księżna zapisała mi w testamencie wszystkie meble. Ojciec

zostawił zresztą paradne pokoje w takim stanie, do jakiego doprowadziła je rewolucja.

Wstałam tedy, a Filip otwarł przede mną drzwi małego salonu sąsiadującego z apartamentami recepcyjnymi, gdziem

ujrzała znaną mi ruinę: ponad drzwiami, we framugach widniały niegdyś cenne obrazy, a teraz te ramy ziały pustką,

marmury potłuczono i zrabowano lustra.

Dawniej bałam się chodzić głównymi schodami, wędrować przez te opuszczone, przestronne i wysokie sale i

udawałam się do księżnej wąskimi schodkami, wiodącymi pod sklepieniem głównych schodów do ukrytych drzwi jej

ubieralni.

Apartament złożony z salonu, sypialni i owego ślicznego, złotoczerwonego gabineciku, o którym ci mówiłam,

mieści się w pawilonie od strony Inwalidów. Pałac oddziela od bulwaru jedynie mur okryty pnączami i wspaniała aleja,

ocieniona rzędem drzew, których korony łączą się z listowiem młodych wiązów, rosnących wzdłuż ulicy. Gdyby nie

błękitna i złota kopuła, gdyby nie szary masyw Inwalidów, mogłabyś pomyśleć, że jesteś w lesie. Styl owych trzech pokoi

oraz ich położenie świadczą, że były tu niegdyś paradne apartamenta księżnych de Chaulieu, apartamenta zaś książąt

musiały znajdować się w pawilonie naprzeciw; oba te pawilony są rozdzielone, jak nakazuje obyczaj, dwoma głównymi

budynkami oraz pawilonem stanowiącym fasadę, gdzie mieszczą się te mroczne i dźwięczące echem sale, które pokazał mi

Filip, sale odarte z dawnej świetności, takie, jakiem w dzieciństwie widziała. Spostrzegłszy zdziwienie malujące się na

moim licu, Filip wdał się ze mną w poufną rozmowę. Moja droga, w tym domu dyplomatów służba jest powściągliwa i

tajemnicza. Oznajmił mi tedy, że tylko patrzeć ustawy, na mocy której emigrantom będzie wypłacona równowartość

przepadłych majątków. Ojciec zwleka z remontem pałacu do chwili, kiedy otrzyma rzeczone odszkodowanie.

Architekt królewski określił już koszta, a mają one wynosić trzysta tysięcy liwrów.

W głowie mi się od tego zwierzenia zakręciło i padłam na sofę w moim salonie. Jak to!

Zamiast przeznaczyć ową sumę na mój posag ojciec pogrzebał mnie żywcem w klasztorze?

Oto jaki wysnułam wniosek stanąwszy w progu tych drzwi. Ach, Renato, ileż razy wspierałam głowę na Twoim

ramieniu, wspominając owe dni, kiedy dzięki mojej babce życie tętniło w tych dwóch pokojach! Ona, istniejąca już tylko w

moim sercu. Ty, która przebywasz w Maucombe, o dwieście mil ode mnie, oto jedyne osoby, co mnie kochają albo kochały.

3 P a r a k l e t – klasztor pod Nogent-sur-Marne, założony przez Pierre Abelarda (1079–1142), filozofascholastyka,

znanego ze swej wiernej a nieszczęśliwej miłości do Heloizy, która została pierwszą przeoryszą wspomnianego klasztoru

4 M a o n a p a z u r y – gra słów: l a g r i f f e znaczy po francusku: pazur

2 / 69

Honoriusz Balzac - Listy dwóch młodych mężatek

Ta droga staruszka o spojrzeniu tryskającym młodością odżywała na dźwięk mojego głosu, rozumiałyśmy się wybornie!

Pod wpływem tych wspomnień odmienił się nagle nastrój, w jakim tu przybyłam. W tym, co wydało mi się zrazu

profanacją, odkryłam coś – trudno to bliżej określić – świętego. Wydało mi się, że miło będzie wdychać nieuchwytny

zapach pudru do włosów, który przetrwał tu jeszcze, że miło będzie spać w mroku tych kotar z żółtego adamaszku w białe

wzory, gdzie spojrzenia i oddech mojej babki musiały pozostawić coś z jej duszy. Poleciłam Filipowi, żeby przywrócił

znajdującym się tu przedmiotom ich dawny blask, napełnił mój apartament życiem, uczynił go sposobnym do

zamieszkania. Wskazałam sama, jakbym się chciała tu urządzić, wyznaczając miejsce dla każdego mebla. Obejrzałam

wszystko, a wchodząc w stan posiadania, nie ominęłam żadnego drobiazgu i powiedziałam, jakby można odmłodzić te

moje ulubione starocia. Sypialnia jest biała, ale czas tę białość zmatowił i spod złota fantazyjnych arabesek przeziera

gdzieniegdzie czerwień; jednak to podniszczenie harmonizuje z wyblakłymi kolorami dywanu pochodzącego z warsztatów

la Savonnerie, a będącego upominkiem od Ludwika XV, który ofiarował babce również i swój portret. Zegar jest darem od

marszałka de Saxe. Porcelana na kominku to prezent od marszałka de Richelieu.

Portret babki, malowany, kiedy miała dwadzieścia pięć lat, wisi w owalnej ramie naprzeciw portretu króla. Nie ma

tu nigdzie portretu księcia. Podoba mi się to zapomnienie wolne od obłudy, w którym odbija się cały jej uroczy charakter.

Kiedy pewnego razu babka ciężko zaniemogła, spowiednik jął nastawać, aby zezwoliła wejść mężowi, czekającemu w

salonie. „Z lekarzem i jego receptami” – odparła. Łóżko ma baldachim i wyściełane oparcia; kotary, wysoko zawieszone,

układają się w sute fałdy; meble są ze złoconego drzewa, obite owym żółtym adamaszkiem w białe kwiaty, zdobiącym

również okna, a te zasłony podszyto białą jedwabną materią, podobną do mory. Supraporty malował nie znany mi artysta,

wyobrażając na nich wschód słońca i pełnię księżyca. Kominek urządzono z nadzwyczajnym staraniem. Widać, że w

zeszłym stuleciu wiele godzin przy ogniu spędzano. Rozgrywały się tu najważniejsze wypadki. Płyta z pozłacanej miedzi

zalicza się do cudów sztuki rzeźbiarskiej, obramowanie z subtelnym wykonano kunsztem, łopatkę i szczypce prześlicznie

wykuto, a mieszek to istne cacko. Tapiseria na ekranie pochodzi z Gobelins i jakże wdzięczną dano jej oprawę;

zachwycający jest ów korowód roztańczonych figurek, co biegną wzdłuż całej ramy, jej rozgałęzień i prętu do oparcia nóg;

każdą z postaci potraktowano nadzwyczaj drobiazgowo, jakby na wachlarzu. Ciekawa jestem, kto podarował jej ten

majstersztyk, co tak lubiła. Ileż razy widziałam babkę, jak siedząc głęboko w fotelu, z nogą wspartą o ów pręt i suknią

uniesioną po kolana – suknia układała się tak sama dzięki pozycji, którą przybierała księżna – brała co chwila, odkładała i

znowu chwytała tabakierkę, leżącą na stoliku między pudełkiem pastylek a jedwabnymi mitenkami. Czy była kokietką? Aż

do dnia śmierci dbała o siebie tak, jakby wczoraj ów piękny portret malowano, jakby oczekiwała na kwiat szlachty

dworskiej, co cisnął się do niej. Ten fotel przypominał mi, z jaką nieopisaną gracją układały się jej spódnice, gdy weń

zapadała. Panie minionych czasów zabrały ze sobą pewne sekrety odmalowujące ich epokę. Księżna trzymała dumnie

głowę, na swój sposób rzucała słowa i spojrzenia, posługiwała się sobie tylko właściwym językiem, któregom ani śladu nie

odnalazła u matki: była w nim finezja połączona z dobrodusznością, zamysł, ale jakiż bezpretensjonalny; dyskursa jej były

rozwlekłe, a zarazem lakoniczne, opowiadała wybornie i malowała w trzech słowach.

Przede wszystkim odznaczała się ową swobodą sądu, co z pewnością na ukształtowanie mojego umysłu wpłynęło.

Przebywałam z nią ustawicznie od siódmego do dziesiątego roku życia; lubiła mnie zwabiać do siebie, tak samo jak ja

lubiłam przychodzić do niej. Ta sympatia była przyczyną niejednej kłótni między nią a moją matką. A przecież nic tak nie

podsyca uczucia jak lodowaty wiew prześladowań. Z jakimż wdziękiem powiadała do mnie: „A, jesteś już, mała filutko!”,

kiedy, zapożyczywszy ruchów od węża ciekawości, prześlizgiwałam się między drzwiami i wreszcie docierałam do niej.

Czuła, że ją kocham, kochała moją naiwną miłość, co rozświetlała jej zimę słonecznym promieniem. Nie wiem, co się

działo u niej wieczorami, ale bywało tam mnóstwo osób; kiedym rano skradała się na palcach, żeby zobaczyć, czy u babki

odsłonięte już okna, wśród mebli jej salonu panował nieład, stoliki do gry były rozłożone, a gdzieniegdzie walał się

rozsypany tytoń. Ów salon utrzymano w tymże stylu co i sypialnię, tylko meble mają tu wielce osobliwy rysunek, wklęsłe

gzymsy i nogi przy końcu rozdwojone. Bogato i z wykwintnym gustem rzeźbione girlandy kwiecia wiją się na tle

zwierciadeł i opadają długimi festonami. Na konsolach stoją śliczne chińskie wazoniki. W umeblowaniu dominuje kolor

pąsowy i biały. Babka była ciemną i nader ponętną brunetką, a z doboru tych barw łatwo odgadnąć, jaką miała karnację.

Odnalazłam w tym salonie biureczko ozdobione figurkami, od których niegdyś nie mogłam oderwać oczu; jest wykładane

cyzelowanym srebrem, a podarował je babce niejaki pan Lomellini z Genui. Na ścianach owego biureczka przedstawiono

zajęcia właściwe danej porze roku; postaci są wypukłe i roi się od nich na każdym obrazku. Spędziłam samotnie dwie

godziny, przywołując po kolei wspomnienia, w tym sanktuarium, gdzie jedna z kobiet najsławniejszych na dworze

Ludwika XV, najsławniejszych zarówno dzięki urodzie, jak i dowcipowi, wydała ostatnie tchnienie. Wiesz, jak mnie z nią

nagle rozłączono, zanim się obejrzałam, w roku 1816. „Pożegnaj się z babką” – rzekła do mnie matka. Zastałam księżnę

wcale moim odjazdem nie zdziwioną i na pozór obojętną. Przywitała mnie jak zwykle. „Jedziesz, mój skarbie, do klasztoru

– powiedziała – zaznajomisz się tam z twoją ciotką, osobą niezwykłych zalet. Ale ja dopilnuję, żeby cię nie poświęcono,

będziesz niezależna, a nawet będziesz w stanie poślubić, kogo zechcesz”. W pół roku potem umarła; powierzyła testament

najwierniejszemu ze swoich starych przyjaciół, księciu de Talleyrand, który, bawiąc z wizyta u panny de Chargeboeuf,

znalazł sposób, aby mnie powiadomić, że babka wzbroniła mi złożenia ślubów. Mam nadzieję, że prędzej czy później

spotkam księcia i na pewno dowiem się czegoś więcej od niego. Tak to, moja piękna sarenko, lubo nikt nie wyszedł mi na

przywitanie, pocieszył mnie cień drogiej księżnej i mogłam wypełnić jeden z punktów naszej umowy, w którym, jak sobie

przypominasz, umyśliłyśmy wtajemniczać się nawzajem w choćby i najbłahsze szczegóły tyczące zarówno naszych familii,

jak i naszego życia. Co za rozkosz wiedzieć, jak żyje i gdzie się obraca droga nam istota! Odmaluj mi dokładnie

najdrobniejsze rzeczy, które Cię otaczają, odmaluj wszystko, nawet grę świateł zachodzącego słońca wśród wielkich drzew.

10 października.

Przyjechałam o trzeciej po południu. Około wpół do szóstej Róża oznajmiła mi o powrocie mojej matki, zeszłam

więc na dół, aby powitać ją z należnym respektem. Matka zajmuje na parterze apartament mieszczący się, jak i mój, w tym

samym pawilonie. Mieszkam nad matką i służą nam te same boczne schody. Ojciec rezyduje w pawilonie naprzeciw; ale że

od strony dziedzińca zostało więcej przestrzeni – w naszym pawilonie zajmują to miejsce paradne schody – apartament

ojca jest znacznie obszerniejszy niż nasze. I lubo z powrotem Burbonów spoczęły znowu na moich rodzicach dawne

obowiązki, nieodłączne od ich pozycji, ojciec i matka nie tylko nie ruszyli się z parteru, lecz mogą tam przyjmować, tak

3 / 69

Honoriusz Balzac - Listy dwóch młodych mężatek

obszerne są domy naszych przodków. Zastałam matkę w salonie, gdzie nic się nie zmieniło. Była w wieczorowej sukni.

Schodząc wolno po stopniach, głowiłam się, jak mnie przyjmie ta kobieta, co raczej obojętną matką była, od której przez

osiem lat otrzymałam tylko dwa – znane Ci – listy.

Sądząc, że byłabym niegodna siebie udając tkliwe uczucia, których żywić mi niesposób, zrobiłam minę zahukanej i

głupiej mniszki i weszłam nie bez wewnętrznego zakłopotania. Owo zakłopotanie wprędce minęło. Matka zachowała się z

czarującym taktem: nie okazała mi fałszywej czułości, ale też i nie była oziębłą, nie odniosła się do mnie jak do obcej, ale

też i nie przytuliła mnie do łona, niby ukochaną córkę; powitała mnie tak, jakbyśmy się wczoraj pożegnały, była najmilszą i

najpoufalszą przyjaciółką; najpierw pocałowała mnie w czoło, a potem zwróciła się do mnie jak do dorosłej kobiety. „Moja

droga córeczko – rzekła – miałaś już co prawda umrzeć w klasztorze, lepiej jednak, że będziesz żyć pośród nas.

Pokrzyżowałaś plany ojca i moje, ale minęły czasy, kiedy okazywano rodzicom ślepe posłuszeństwo. Zamiary mojego

małżonka, a twojego ojca, zgadzają się z moimi: postanowiliśmy nie zaniedbać niczego, abyś wiodła przyjemne życie i

zobaczyła świat. Gdybym była w twoim wieku, myślałabym tak samo jak ty, toteż nie mam do ciebie żadnej pretensji: nie

zdołasz pojąć, czegośmy od ciebie żądali. Nigdy nie doznasz ode mnie śmiesznej surowości. Jeśli zwątpiłaś o moim sercu,

przekonasz się niebawem, żeś była w błędzie. Lubo pragnę ci zostawić zupełną wolność, sądzę, że postąpisz rozsądnie,

stosując się w pierwszych momentach do wskazówek matki, która cię będzie traktować jak siostrę.” Księżna mówiła

łagodnie, poprawiając moją pelerynkę klasztornej pensjonarki. Ujęła mnie. W trzydziestym ósmym roku życia jest piękna

jak anioł; ma czarne oczy o błękitnym blasku, jedwabiste rzęsy, czoło bez jednej zmarszczki, płeć tak różową i białą, jakby

używała blanszu i różu, nad podziw śliczną pierś i ramiona, talię cienką i kształtnie wygiętą jak u Ciebie, rękę rzadkiej

urody – to białość mleka; w paznokciach wciąż migocze światło, takie są wypolerowane; mały palec z lekka odchylony,

duży – delikatny jakby z kości słoniowej. No i stopa godna dłoni, hiszpańska stopa panny de Vandenesse. Skoro tak

wygląda dobiegając czterdziestki, będzie jeszcze piękna w sześćdziesiątym roku życia.

Odpowiedziałam, moja sarenko, jak na uległą córkę przystało. Okazałam jej to, co i ona mi okazała, a nawet więcej;

zawojowana urodą matki, przebaczyłam tę niedbałość o mnie, zrozumiawszy, że taką kobietę jak ona pochłonęła rola

królowej. Oznajmiłam jej to naiwnie, tak jakbym gawędziła z Tobą. Nie spodziewała się pewnie, że córka przemówi do

niej z taką miłością.

Szczere hołdy mojej admiracji napełniły ją nieopisanym wzruszeniem: odmieniła sposób bycia, czyniąc go jeszcze

wdzięczniejszym i mniej ceremonialnym. „Dobre z ciebie dziecko – rzekła – mam nadzieję, że będziemy przyjaciółkami.”

Słowa te wydały mi się pełnymi ślicznej prostoty. Nie pokazałam po sobie, jak je przyjęłam, chciałam bowiem, aby się

łudziła, że jest o wiele subtelniejszą i dowcipniejszą niż córka. Udałam więc głuptaka, a ona była mną zachwycona.

Ucałowałam kilkakrotnie jej ręce, zapewniając, iż nie posiadam się ze szczęścia dzięki takiemu właśnie traktowaniu, że

przestałam się czuć skrępowana, a nawet zwierzyłam się ze swoich obaw. Uśmiechnęła się, objęła mnie tkliwie za szyję i

pocałowała w czoło. „Drogie dziecię – rzekła – mamy dziś gości na obiedzie, przyznasz mi więc pewnie rację, że lepiej

zaczekać, aż szwaczka ubierze cię tak, abyś mogła godnie po raz pierwszy wystąpić w świecie; jakoż, zobaczywszy się z

ojcem i bratem, wrócisz do siebie.” Przystałam ze szczerego serca. Zachwycająca toaleta matki była pierwszym

objawieniem tego świata, o którym nam się marzyło; ale też nie przyłapałam się na choćby i najlżejszym odruchu

zazdrości.

Wszedł ojciec. „Oto pańska córka” – oświadczyła księżna. Ojciec jął okazywać mi nagle niewiarygodną czułość;

odegrał rolę ojca tak wybornie, żem w jego serce uwierzyła. „Jesteś nareszcie, mała buntownico!” – powiedział ujmując

mnie za ręce i obsypując je pocałunkami, w których było więcej galanterii niż ojcowskich uczuć. Przyciągnął mnie do

siebie, objął wpół i przygarnął, żeby pocałować w czoło i policzki. „Zasmuciło nas wielce, żeś odmieniła powołanie, ale

ukoisz ten smutek radością, jaką nam sprawią twoje sukcesy towarzyskie. Czy wiesz pani, że ona jest bardzo ładna i że

niebawem będziesz mogła się nią szczycić? A, zjawił się twój brat, Rhétoré. Alfonsie – zwrócił się do pięknego

młodzieńca, co wszedł właśnie – oto twoja siostra, zakonnica, która postanowiła rzucić habit w pokrzywy.” Brat zbliżył się

do mnie bez pośpiechu i uścisnął mi dłoń. „Ucałujże siostrę” – powiedział książę. I Alfons ucałował mnie w oba policzki.

„Cieszę się ogromnie, że widzę cię, moja siostro – powiedział – trzymam twoją stronę przeciw ojcu.” Podziękowałam, lecz

– jak mi się zdaje, powinien był odwiedzić mnie w Blois, kiedy jechał z wizytą do naszego brata, markiza, oficera

garnizonu w Orleanie. Wycofałam się w obawie przed gośćmi. Zrobiłam u siebie trochę porządków, a na pąsowym

aksamicie, którym przykryto mój piękny stół, ułożyłam wszystko, co trzeba, żeby pisać do Ciebie, rozważając moją nową

pozycję.

Oto, moja piękna biała sarenko, ni mniej ni więcej wszystko, co zaszło od powrotu osiemnastoletniej panny – po

dziewięcioletniej niebytności – w jednym z najznamienitszych rodów królestwa. Zmęczyła mnie ta podróż, a także

wzruszenia powrotowi w rodzinne progi towarzyszące: położyłam się więc spać o ósmej, zaraz po kolacji, jak w klasztorze.

Zachowało się wszystko, nawet nakrycie z saskiej porcelany na jedną osobę, którym posługiwała się ta droga księżna,

kiedy przyszła jej fantazja, żeby jeść u siebie.

LUDWIKA DO RENATY

25 listopada.

Zbudziwszy się nazajutrz, zastałam swój apartament wysprzątany i przystrojony dzięki gorliwości starego Filipa,

który powstawiał kwiaty do wazonów. Zainstalowałam się wreszcie.

Tylko nikt nie domyślił się, że pupilka karmelitanek jest głodna od samego rana, i Róża miała mnóstwo trudności,

aby sprokurować mi śniadanie. „Panienka poszła spać o tej porze, kiedy podają obiad, a wstała w momencie, gdy jaśnie

pan zwykł powracać” – rzekła do mnie.

Zabrałam się do pisania. Około pierwszej ojciec zastukał do drzwi mojego saloniku, pytając, czy mogę go przyjąć;

otwarłam drzwi, a on wszedł zastając mnie nad tym listem. „Moja droga, powinnaś się ubrać i urządzić; znajdziesz

dwanaście tysięcy franków w tej sakiewce. To roczny dochód, który przeznaczam na twoje utrzymanie. Porozumiesz się z

matką w sprawie nowej, stosowniejszej ochmistrzyni, jeśli nie podoba ci się miss Griffith, gdyż pani de Chaulieu nie

będzie miała czasu dotrzymywać ci towarzystwa przed południem. Będziesz miała na rozkazy powóz i lokaja.” „Niechże

mi ojciec zostawi Filipa” – odparłam. „Zgoda – rzekł na to – i pamiętaj, abyś o nic się nie troskała: twoja fortuna jest tak

4 / 69

Honoriusz Balzac - Listy dwóch młodych mężatek

znaczna, że nie będziesz ciężarem ani matce, ani mnie”. „Czy popełniłabym niestosowność pytając ojca, jaką jest owa

fortuna?”

„Ależ skąd, moje dziecko – odpowiedział – babka zapisała ci pięćset tysięcy franków swoich oszczędności, gdyż nie

chciała odebrać rodzinie ani jednego kawałka ziemi. Sumę tę ulokowano w papierach państwowych. Dzięki procentom

składanym masz dziś mniej więcej czterdzieści tysięcy franków renty. Zamierzałem uczynić z tych pieniędzy podstawę

bytu mojego młodszego syna, pokrzyżowałaś bardzo moje plany; ale kto wie, czy za jakiś czas nie okażesz mi pomocy:

wiele spodziewam się po tobie, a wszystko od ciebie zależy. Wydajesz mi się rozsądniejszą, niż przypuszczałem. Nie

potrzebuję ci mówić, jak winna postępować panna de Chaulieu; duma bijąca z lic twoich jest dla mnie najpewniejszym

gwarantem. Ludzie niskiego stanu strzegą pilnie swoich córek, ale troskliwość taka byłaby w naszej rodzinie obelgą.

Obmowę ciebie dotyczącą przypłaciłby życiem ten, kto by sobie na nią pozwolił, albo jeden z twoich braci, jeśliby niebo

okazało się niesprawiedliwym. Więcej w tej kwestii nie powiem. Do widzenia, kochanie.” Pocałował mnie w czoło i

wyszedł. Nie rozumiem, czemu porzucono owe zamysły, po dziewięciu latach uporu. Lubię tę jasność, z którą wyrażał się

ojciec. Nie było i w jego słowach nic dwuznacznego. Mój majątek powinien przypaść jego synowi, markizowi. Kogóż więc

ruszyło sumienie? Matkę czy ojca? A może brata?

Przesiedziałam długo na sofie babki, z okiem utkwionym w owej sakiewce, którą ojciec zostawił na kominku, rada a

zarazem niekontenta, żem z taką uwagą myśli swoje na pieniądzach skupiała. To prawda, że nie powinnam już zaprzątać

się nimi: rozwiały się moje wątpliwości i przecież to zacnie, że oszczędzono mi cierpień, których duma moja musiałaby

doznać w tym względzie. Filip biegał przez dzień cały, odwiedzając najrozmaitszych kupców i rzemieślników, co mają

sprawić moją metamorfozę. Była już u mnie słynna krawczyni, niejaka Wiktoryna, a także szwaczka, specjalistka od

bielizny, i szewc. Niecierpliwię się jak dziecko, pilno mi bowiem zobaczyć siebie bez tego worka, którym spowijała nas

klasztorna suknia; ale tym wszystkim rzemieślnikom trzeba wiele czasu: gorseciarz musi mieć osiem dni, jeśli nie chcę

zepsuć sobie talii. Sprawa przybiera poważny obrót: mamże więc talię?

Janssen, szewc Opery, oświadczył mi z całym przekonaniem, że mam stopę mojej matki. Cały ranek zeszedł na tych

doniosłych zajęciach. Zjawił się nawet rękawicznik, żeby wziąć miarę.

Szwaczka jest na moje rozkazy. Kiedy siadłam do obiadu – o tej porze jedzą tutaj śniadanie – matka powiedziała mi,

że weźmie mnie ze sobą do modystek, abym wyrobiwszy sobie dobry gust pod jej okiem, mogła w przyszłości sama

zamawiać kapelusze. Oszołomił mnie ten początek niezawisłości, jak ślepca oszałamia przywrócenie wzroku. Widzę teraz,

czym jest karmelitanka w porównaniu ze światową panną: różnica jest tak wielka, że nigdy byśmy jej nie pojęły. W trakcie

owego śniadania ojciec był jakiś roztargniony, toteż pozostawiłyśmy go własnym myślom; jest jednym z najpoufalszych

konfidentów monarchy. Popadłam w całkowite zapomnienie, ale przypomni sobie o mnie, kiedy mu będę nieodzowna –

wiem o tym.

Ojciec jest czarującym mężczyzną mimo swoich pięćdziesięciu lat: ma figurę młodzieńca i piękną postawę, jest

blondynem, a w zachowaniu jego i ruchach pełno nieopisanego wdzięku; oblicze jego jest wymowne, a jednocześnie

zamknięte, jak u dyplomaty; nos cienki i długi, oko brązowe. Co za śliczna para! Ileż obiegło mnie szczególnych myśli,

kiedym sobie jasno uprzytomniła, że tych dwoje ludzi, równych szlachetnym urodzeniem, bogactwem i wyjątkowymi

zaletami, nie łączy żadne pożycie, a noszą tylko to samo nazwisko, zachowując pozory więzi małżeńskiej jedynie dla

świata. Bawił u nich wczoraj kwiat dworu i dyplomacji. Za kilka dni idę na bal do księżnej de Maufrigneuse i będę

przedstawiona temu światu, który tak bardzo chciałam poznać. Co rano będzie przychodził metr tańca: muszę wyuczyć się

tańczyć w miesiąc, gdyż inaczej nie ma mowy o balach. Przed obiadem weszła matka, żeby porozumieć się ze mną w

sprawie ochmistrzyni. Zatrzymałam miss Griffith, przyjętą z poręki ambasadora angielskiego. Owa miss jest córką pastora:

odebrała jak najstaranniejsze wychowanie, gdyż jej matka była szlachcianką; ma trzydzieści sześć lat i nauczy mnie po

angielsku. Moja panna Griffith jest dość piękną na to, żeby być w pretensjach; jest uboga, ale dumna, pochodzi ze Szkocji,

będzie moją przyzwoitką, a sypialnię urządzi jej się w pokoju Róży. Róża będzie podlegać pannie Griffith. Spostrzegłam

od razu, że owinę sobie koło palca moją ochmistrzynię.

Znamy się wprawdzie tylko sześć dni, lecz ona pojęła wybornie, że tylko ja mogę zainteresować się jej losem; a ja,

lubo ona jest niewzruszona niby posąg, pojęłam, że w każdym wypadku pójdzie mi na rękę. Wydaje mi się stworzeniem

poczciwym, aczkolwiek skrytym.

Nie mogłam z niej wydobyć, jaka między nią a moją matką zapadła umowa.

Inna wiadomość o niewielkim, jak mi się zdaje, znaczeniu! Dziś rano ojciec odrzucił proponowaną mu tekę ministra.

Stąd jego wczorajsza zaduma. Powiada, że woli stanowisko ambasadora od przykrości związanych z publicznymi

dysputami. Uśmiecha mu się Hiszpania.

Dowiedziałam się o tych nowinach przy śniadaniu, gdyż jedyny to moment w ciągu całego dnia, kiedy moi rodzice i

brat gawędzą swobodniej. Służba zjawia się wtedy tylko na dzwonek.

Potem mój brat jest nieobecny do wieczora, tak samo jak ojciec. Matka ubiera się, a widywać ją można tylko od

drugiej do czwartej: o czwartej wyrusza na godzinną przechadzkę; przyjmuje między szóstą a siódmą, jeśli nie wybiera się

na proszony obiad; resztę dnia oddaje rozrywkom, jadąc na bal albo do teatru, na koncert albo z wizytą. Krótko mówiąc,

życie jej jest tak wypełnione, że nie sądzę, aby miała kwadrans dla siebie. Musi poświęcać znaczną część swego czasu na

poranną toaletę, bowiem przy śniadaniu, do którego siadamy, zanim wybije południe, wygląda jak bóstwo. Zaczynam

rozróżniać odgłosy dolatujące mnie z jej pokojów: najsampierw bierze kąpiel, prawie zimną, potem wypija filiżankę zimnej

kawy ze śmietanką, a na koniec się ubiera; nie budzą jej nigdy przed dziewiątą, z wyjątkiem nadzwyczajnych okoliczności;

w letnie poranki zażywa konnej przejażdżki. O drugiej przyjmuje młodzieńca, któregom jeszcze obejrzeć nie zdołała. Oto

nasze życie rodzinne. Spotykamy się wszyscy przy śniadaniu i przy obiedzie, często jednak jadamy z matką tylko we dwie.

Przeczuwam, że jeszcze częściej będę jadać obiady u siebie, jedynie w towarzystwie panny Griffith, jak to czyniła moja

babka. Matka jada często obiady na mieście. Nie dziwi mnie już ta oziębłość, jaką okazuje mi rodzina. Moja droga, w

Paryżu tak rzadko jesteśmy sami z sobą, że miłość do otaczających nas ludzi wymaga heroizmu. I jakże łatwo w tym

mieście zapomina się o nieobecnych! A przecież nie ruszyłam się jeszcze z domu i nic nie widziałam; czekam, aż nabiorę

poloru, aż moje maniery i wygląd zaczną harmonizować z tym światem, którego życie już mnie zadziwia, lubo gwar jego z

daleka tylko dolatuje moich uszu. Na razie wychodzę jedynie do ogrodu. Za kilka dni zaczną śpiewać Włosi. Matka ma u

5 / 69

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: