Wstęp do filozofii
ZAGADNIENIA DO EGZAMINU:
I. PLATON, ARYSTOTELES, KARTEZJUSZ, KANT, HEGEL.
II.
– Charakterystyka tego, czym jest filozofia, jaka jest jej geneza, jaki przedmiot, a jaka metoda.
– Filozofia a wyobrażenia mityczne starożytnych Greków.
– Działy filozofii.
– Paradygmaty filozofii (ontologiczny, mentalistyczny, lingwistyczny).
– Arché (pierwsza zasada) u filozofów presokratejskich (TALES, ANAKSYMANDER, ANAKSYMENES).
– Koncepcja rzeczywistości jako wiecznego przepływu (HERAKLIT).
– Koncepcja bytu PARMENIDESA.
– Pluralizm: EMEDOKLESA, ANAKSAGORASA oraz DEMOKRYTA.
– Koncepcje mistyczne Pitagorasa.
– Relatywizm SOFISTÓW (sensualizm, utylitaryzm, konwencjonalizm, relatywizm sytuacyjny).
– Intelektualizm etyczny SOKRATESA (dwie prawdy: cnota to tyle co wiedza, zło nie jest wynikiem działań dobrowolnych)
– Teoria idei Platona (sens słowa idea, przysługując im metafizyczna charakterystyka, Demiurg, stosunek wiata idei do świata zmysłów
– Teoria wiedzy podług Platona (anamneza, hierarchia sposobów poznania).
– Forma i materia u Arystotelesa (koncepcja substancji, koncepcja złożeń bytowych).
– Teoria wiedzy podług Arystotelesa (demarkacja nauk, podział władz zmysłowych i umysłowych, koncepcja rozumu biernego oraz rozumu czynnego, teoria nauki).
– Antyczne teorie etyczne (intelektualizm etyczny SOKRATESA, racjonalizm etyczny PLATONA i ARYSTOTELESA, hedonizm EPIKURA, STOICYZM).
– Teocentryczna koncepcja filozofii św. Augustyna (teoria Boga, teoria wiedzy oraz poznania, koncepcja etyczna). Filozofia człowieka.
– Istota i istnienie podług ŚW. TOMASZA (stosunek Boga do świata, pięć dowodów na to, iż Bóg rzeczywiście istnieje).
– KARTEZJUSZ (metoda i jej główne wyróżniki, teoria prawdy).
– Przebieg procesu wątpienia, którego zwieńczeniem jest wiedza pewna, u Kartezjusza (etapy wątpienia, kres tego procesu, dowód ontologiczny na istnienie Boga, relacja zachodząca pomiędzy Bogiem a światem). Teoria afektów. Zalecenia moralne.
– Empiryzm obiektywny LOCKE'a (teoria idei, czym one są i ich podział).
– Immaterializm BERKELEY'a (zasada: esse est percipi, teoria Boga).
– Agnostycyzm HUME'a (relacje zachodzące pomiędzy agnostycyzmem a empiryzmem).
– Monadologia LEIBNITZA (prawdy rozumu, stosunek Boga do świata, teoria monady).
– KANT- rewolucyjna koncepcja filozofii (dwa rodzaje poznania: intelektualne oraz zmysłowe; intelekt a rozum; kwestie metafizyki).
– Etyka Kanta (zestawienie etycznej koncepcji Kanta z teoriami antycznymi, obowiązek a szczęście, imperatywy kategoryczne a imperatywy hipotetyczne).
– Koncepcja filozoficzna Hegla (idealizm obiektywny, duch i przyroda)
WYKŁAD 1
Pitagoras (580-500 p.n.e.) - to on jakoby miał ukuć termin "filozofia", jakkolwiek nie jest to rzecz pewna. Arystoteles odróżnił bios theoreticos (życie teoretyczne) od bios practicos (życie praktyczne). Filozofia - znaczenie terminu w ramach religii: "całkowita mądrość przynależna Bogu", człowiek zaś jest stworzeniem, które może co najwyżej pożądać mądrości i czynić wysiłki, aby ją osiągnąć. W opinii Platona dzieje się tak dlatego, iż "podmiotem filozofowania może być tylko skończona istota rozumna, jaką jest jedynie człowiek", a skoro tak, to niemożliwym jest, aby skończony podmiot mógł posiąść nieograniczona mądrość i wiedzę.
PLATON "Uczta":
"żaden z bogów nie filozofuje, bo mądrość posiada i nie pragnie mądrości" "człowiek głupi również nie filozofuje, bo człowiek głupi nie odczuwa braków, więc nie będzie pragnął tego, na czym mu, jego zdaniem, nie zbywa, dlatego filozof, będąc miłośnikiem mądrości, znajduje się pomiędzy mądrością a głupotą"
KANT: "CO MOGĘ WIEDZIEĆ? CO POWINIENEM CZYNIĆ? CZEGO MOGĘ SIĘ SPODZIEWAĆ? CZYM JEST CZŁOWIEK?"
Można powiedzieć, iż trzy pierwsze pytania niejako zawierają się w pierwszym, zatem de facto pokazują one skończoność oraz ograniczoność człowieka, co go wyraźnie odróżnia od Boga, gdyż dla Niego nie istniej różnica pomiędzy tym, co wie, a tym, czego może się dowiedzieć. Jeśli więc jakaś istota zadaje takowe pytania, to jest to widomy znak, iż jest ona pozbawiona boskiego charakteru, że jej istność zawiera się pomiędzy wiem i nie wiem, a zatem jest ona (istność) ciągła oscylacja pomiędzy tymi biegunami. Człowiek jest to więc istota, która łaknie wiedzy, gdyż je nie posiada. Filozofowanie, myślenie filozoficzne, zaczyna się tedy, z jednej strony, ze zdziwienia, które ów brak w nas wywołuje, z drugie, od pytania, jakie stawiamy rzeczywistości, która się nam jawi jako taka, a nie inna.
KAROL JASPERS:
Przyrównuje on filozofowanie do wyzwolenia się do pęt, jaki narzucają człowiekowi, jego naturalne potrzeby życiowe. Zaczynamy zaś filozofować, gdy nasz ułożony świat zostanie zepsuty, gdy staniemy w obliczu, tzw. sytuacji granicznej (ból, śmierć, poczucie winy). W tradycji filozoficznej zasadniczo wyróżnia się dwa motywy, które skłaniają ludzi do filozofowania, do stawiania pytań natury filozoficznej, mianowicie: zdziwienie oraz wątpienie. Dla Platona oraz Arystotelesa najważniejszym był ów pierwszy motyw. Zdziwienie powoduje, że wszelkie oczywistości przestają być takowymi, to, co zdawało się być jasne, zatraca swe wyraźne kontury i wymaga ponownego namysłu, to ono sprawia, iż nasze utarte nawyki myślowe przestają nam wystarczać, że szukamy nowych odpowiedzi, nowych interpretacji.
ŚW. AUGUSTYN oraz KARTEZJUSZ
uznawali, iż motywem, którym skłania do filozofowania, jest wątpienie.
Zwątpienie to swego rodzaju stan duszy, w którym ona ulega fascynacji sobą. To stan świadomości, w którym podmiot nie ma odwagi ani niczego afirmować z całą pewnością, ani też z takową pewnością niczego negować. Dla ŚW. AUGUSTYNA oraz KARTEZJUSZA kresem wątpienia było stwierdzenie, iż co prawda mogę zwątpić w każdą treść, jaka mi się narzuca, lecz nie mogę wątpić w to, iż wątpię. Filozofia jest wytworem ducha greckiego. Za pierwszego filozofa powszechnie uznaje się Talesa z Miletu.Kultura wschodnia kultywowała przekonaniu, iż człowiek stanowi integralną część świata natury, z który powiązany jest różnorakimi więzami.Kultura grecka okresu klasycznego zerwała z tym rozumienie miejsca człowieka we wszechświecie. Uznano, iż rozum, który jest właściwy jedynie istotom ludzkim, wynosi je ponad wszelki byt. To antyczna Grecja jest miejscem narodzin racjonalizmu. Grecka myśl teoretyczna poprzez to, iż wyrwała człowieka ze świata ulotnych wrażeń zmysłowych, otworzyła przed nim możliwość stworzenia nauki. To właśnie dzięki filozofii kultura zachodu zawdzięcza powstanie nauki. Z czasem dyscypliny, które stanowiły oddzielne przedmioty dociekań filozofów, usamodzielniły się i stały się osobnymi naukami.
PRZEDMIOT FILOZOFII
Zadaniem filozofii jest zrozumieć i wyeksplikować całość tego, co istnieje, i to jest zasadniczy rys, odróżniający ją od nauk szczegółowych, które koncentrują się tylko na pewnych wycinkach rzeczywistości, na pewnych jej aspektach. Jednakże należy mocno podkreślić, iż przez ową całość nie należy rozumieć ogół rzeczy istniejących w świecie, lecz o pewne, jakościowe, jej rozumienie. Kiedy zatem Arystoteles utrzymuje, iż miłośnik mądrości (filozof) winien zgromadzić wiedzę o jak największej ilości rzeczy istniejących w świecie, to nie chodzi mu o to, iż w zakresie jego obowiązków leży dokładne przebadanie każdej z nich. Celem filozofa jest zdobycie wiedzy o ogóle, który każdej z rzeczy osobna nadaje sens, a który można określić mianem podstawy, zasady, stanowiącej fundament wszelkiego istnienia. Pytanie, które stawiamy rzeczywistości jako całości, jest pytaniem dotyczącym zasady wyjaśniającej, a przeto jednoczącym wielość. Arystoteles, aby dokonać należytej deskrypcji całości bytu, ukuł zwrot BYT JAKO BYT. Filozofia bierze za przedmiot swych rozważań "byt jako byt", inaczej mówiąc, nie bacząc na poszczególne przymioty konkretnych bytów, zajmuje się ona rozpatrywaniem bytu jako takiego (w ogólności).
METODA FILOZOFII
Metoda filozofii powinna być na wskroś racjonalna. W filozofii istotne są wyłącznie argumenty racjonalne oraz logiczna poprawność przeprowadzanego wyjaśnienia. Filozofia jest tworem czysto teoretycznym. Dążeniem filozofii jest osiągnięcie oglądu prawdy. Arystoteles określił filozofię mianem "wiedzy boskiej", gdyż wiedzie ona do poznania Istoty Najwyższej, jak również jest tożsama z wiedzą, którą posiada Bóg. Filozofia a wyobrażenia mityczne starożytnych Greków. Źródłem filozofia są mityczne podania starożytnych Greków.
Zarówno filozofia, jak i mitologia, nie powstały po to, aby realizować jakieś cele praktyczne, ale aby ludzie mogli zaspokoić wrodzoną im dążność do poznania. Obydwie zajmują się rzeczywistością jako koherentną całością. Filozofia charakteryzuje się, po pierwsze, swą czysto teoretyczną rządzą poznania, po drugie zaś, chęcią zrozumienia bytu jako całości. Obydwie te dwie jej charakterystyczne cechy można przypisać, z pewnymi zastrzeżeniami, również mitologii. Tego jednak nie da się powiedzieć o trzecie cesze, która charakteryzuje filozofię, mianowicie racjonalnym ujmowaniu rzeczywistości. Mit wykorzystuje bowiem w swym ujmowaniu rzeczywistości alogiczna strukturę wyobraźni, obraz, narrację, raczej pokazuje, niż stara się coś objaśnić, a zatem jest daleki od wszelkiej racjonalności.
Mit (mythos- opowieść, narracja) - to opowieść, która traktuje o sprawach bogów i ludzi.
HEGEL w następujący sposób objaśnił czym jest mit (w jego opinii warto dodać):
"Mit jest taką formą przedstawienia, która wywołuje obrazy zmysłowe, w micie myśl jest jeszcze skażona tym, co zmysłowe; kiedy myśl dojrzeje, nie potrzebuje mitu."
Mit jako taki to twór wyobraźni, bliski światu zmysłów, natomiast filozofia niemalże od swego zarania sprzeciwia się wszelkiemu fantazjowaniu, opowiadaniu bajek, przeciwstawiając im własny język symboliczny pozbawiony wszelkich naleciałości zmysłowego i mitycznego odbioru świata. Wato tu nadmienić, iż u pierwszych filozofów żywioł mityczny odgrywał jeszcze pewną rolę, jakkolwiek zasadą porządkująca ich myślenie był logos. Oczywiście, zapewne nigdy nie da się z naszego myślenia wyrugować elementów obrazowych na korzyść myślenia pojęciowego, niemniej jednak istotnym przy określeniu tego, czy dana myśl ma charakter filozoficzny, ma to, czy dominuje w niej symbol (obraz, metafora), czy też abstrakcja (czyste pojęcie).
KANT:
"Filozofia jest nauką wywiedzioną z czystego rozumu, a czysty rozum nie może niczego oglądać, zmysły zaś nie mogą niczego myśleć."
WYKŁAD 2
Nauki:
-formalne (logika, matematyka)
-realne (nauki przyrodnicze, humanistyczne)
Logikę zalicza się do nauk formalnych, ponieważ zajmuje się ona badaniem formalnych struktur ludzkiego myślenia.
Nauki formalne stanowią dla myślenia filozoficznego swego rodzaju narzędzie, które nie dopuszcza do tego, aby nasze wnioskowania spełniały standardy logicznej poprawności. Nauki realne zajmują się badaniem rzeczywistości (stąd ich nazwa), a dokładnie rzecz ujmując jakiegoś jej wycinka. Jeśli chodzi o nauki humanistyczne, to ich przedmiotem jest człowiek jego sprawy. Nauki realne mają charakter empiryczny, posługują się doświadczeniem w swych eksploracjach. Filozofia nie należy zdecydowanie do nauk empirycznych.
Jakkolwiek punktem wyjścia filozofii jest świat zmysłowy, możliwy do poznania za pomocą metod empirycznych, to w swych eksploracjach koncentruje się ona na zasadach nie - empirycznych, które ów świat konstytuują. Produkt naszego postrzegania filozofowie zwykli określać mianem zjawiska. Zjawisko ma to do siebie, że nie jest niczym trwałym, że może się zmieniać. Wynika to z natury naszego poznania zmysłowego, które koncentruje się na tym, co zmienne i jednostkowe. To Platon w swej filozofii mocno podkreślał, iż oprócz świata, który postrzegamy zmysłami, że oprócz kosmosu, istnieje również świat pozaempiryczny, który jest nam dany w poznaniu intelektualny, a który w porządku ontologicznym poprzedza, konstytuuje, niejako świat zmysłów.
Filozofia stanowi wiedzę:
- fundamentalną, gdyż zajmuje się ona eksploracją rzeczy świata tego w optyce zasad (zasady), które je konstytuują;
- uniwersalną, gdyż podejmuje pytanie o sens wszystkiego, co istnieje;
- rozumową, gdyż swe twierdzenia uzasadnia za pomocą racji rozumowych, mnie odwołuje się w swych eksploracjach do uzasadnień pozarozumowych;
- nie -empiryczną, gdyż jej przedmiot stanowi świat poza zmysłowy;
PODZIAŁ FILOZOFII
Dla ARYSTOTELESA ludzkie życie rozgrywało się niejako w trzech sferach:
- theoria (teoria)- ogląd z daleka, kontemplacja, rodzaj intelektualnego, nie obrazowego, wglądu w naturę rzeczy; to w opinii Arystotelesa jedyny rodzaj aktywności ludzkiej, który człowiek podejmuje tylko dla niej samej;
- praksis (praktyka)- sfera działania, ale niejakiego bądź, lecz takiego, które ma na celu zrealizowani konkretnego dobra;
- poiesis (wytwarzanie)- tworzenie, wszelka wytwórczość, która nie jest celem w sobie, lecz która koncentruje się na przedmiocie, który ma być wytworzony;
Wymieniony powyżej sferom aktywności ludzkiej Arystoteles przyporządkował trzy działy filozofii:
filozofia teoretyczna
- metafizyka (ontologia)
- epistemologia (gnoseologia)
filozofia praktyczna
- etyka
filozofia pojetyczna
- estetyka
- filozofia techniki
METAFIZYKA - termin ten ukuł Andronikosa z Rodos, który prawdopodobnie w I w. n.e. zajął się porządkowaniem, a także komentowaniem, rozproszonych dzieł Arystotelesa. Korpus pism, który podejmował problem filozofii ogólnej, ochrzcił on mianem metafizyki, gdyż zajmowały się one nie światem, czy naturą (gr. phisis), ale tym, co niejako stoi poza nimi (gr. meta - poza, za).
Metafizyka traktuje o bycie jako bycie Metafizyka stanowi teorie bytu.
ONTOLOGIA= ON+LOGOS= będący+ nauka= nauka o bycie
EPISTEMOLOGIA= EPISTEME+LOGOS= teoria poznania
Poznanie:
- wszystkie akty świadomości, które nakierowują się na zdobycie jakiejś wiedzy
- produkt owego nakierowania aktów świadomości (wiedza(
Ma za przedmiot:
- ograniczenia ludzkich możliwości epistemicznych
- geneza ludzkiego poznania
- wartość (prawdziwość) ludzkiego poznania, kryteria, jakie musi spełniać poznanie, aby mogło zostać uznane za prawdziwe;
Do nauk, które niejako wspierają EPISTMOLOGIĘ, zalicza się: logikę formalną, semiotykę, metodologię, teorię nauk.
ETYKA- ethos - zwyczaj, obyczaj
- nauka zajmująca się zwyczajami, tym, co godne do naśladowania i czynienia;
- teoria moralności;
- podejmuje problem dobra i zła, oceniając podług tych kryteriów ludzki czyny;
ESTETYKA - podejmuje zagadnienie piękna i ego, co sprawia, że daną rzecz określamy tym mianem.
AISTHESIS= wrażenie, spostrzeżenie zmysłowe
Myślicielem, który jako pierwszy użył tego terminu w sensie: nauka o tym, co jawi się nam pięknym w aspekcie zmysłowym , był Aleksander Baumgartner (1750).
FILOZOFIA TECHNIKI - jako odrębna dziedzina filozofii wykrystalizował się w dwudziestym wieku. Podejmuje przede wszystkim kwestię odpowiedzialności człowieka za wytwory cywilizacji technicznej.
KATEGORIĄ PODSTAWOWĄ:
metafizyki jest byt gr. on, łac. es
epistemologii jest prawda gr. aletheia, łac. verum/veritas
etyki jest dobro gr. agathon, łac. bono
estetyki jest piękno gr. kalon, łac. pulchrum
PARADYGMATY FILZOOFII:
"Nie można nauczyć się filozofii, można jedynie nauczyć się filozofowania, czyli uprawiania filozofii."
PARADYGMAT:
ontologiczny (filozofia starożytna i średniowieczna),
mentalistyczny mens- świadomość (filozofia nowożytna),
lingwistyczny (filozofia współczesna)
Paradygmat ontologiczny- podstawowym zagadnieniem rozpatrywanym w filozofiach, które zaliczamy do tego paradygmatu, jest kwestia tego, co konstytuuje byt w jego byciu, co sprawia, że jest coś niźli nic (Parmenides, Platon, Arystoteles, tradycja scholastyczna). Filozofia zaczyna się tu jako zdziwienie, że świat jest tym, czym jest.
Paradygmat mentalistyczny - zagadnieniem rozpatrywanym w filozofiach, które zaliczamy do tego paradygmatu, jest pytanie, co mogę wiedzieć, następuje tu zwrot ku świadomości ludzkiej, ku zagadnieniu, jaki jest jej udział w konstytuowaniu rzeczywistości (Kartezjusz, Kant, Husserl). Filozofia zaczyna się tu jako wątpienie w to, że coś w ogóle wiem (w sensie bardzo mocnym, absolutnym).
Paradygmat lingwistyczny - zagadnieniem rozpatrywanym w filozofiach, które zaliczamy do tego paradygmatu, jest kwestia na ile głębokie struktury języka, szerzej język jako taki, wpływają na zakres zagadnień, które stawia przed sobą filozofia. Być może, bowiem jest tak, iż większość odwiecznych zagadnień, które nurtują ludzkość, to pseudo - problemy, bez - sensowne ze swej natury, które wynikają ze złego rozeznania w materii języka, którym się posługujemy (Wittgenstein, Caranp, Russell, postmoderniści: Derrida, Lyotard, Foucault).
Wittgenstein: "wszelkie filozofowanie jest krytyką języka"
DZIEJE FILOZOFII:
KOSMOCENTRYZM - filozofia starożytna
TEOCENTRYZM - filozofia średniowieczna
ANTROPOCENTRYZM - filozofia nowożytna, współczesna
KOSMOCENTRYZM
Grecy postrzegali otaczającą ich rzeczywistość jako kosmos, ład, coś, co ze swej natury przeciwstawia się chaosowi. Człowiek jako jeden z bytów współkonstytuujących kosmos stanowił w swej strukturze ontycznej jego analogon, zwierciadlane odbicie, mikrokosmos.
Termin kosmos starożytni Grecy skojarzyli z terminem logos (oznacza on słowo, ale również rozum).
Fundamentem kosmocentryzmu jest przekonanie, iż u podstaw wszelkich rzeczy leży logos, że rzeczywistość w swej najgłębszej istocie jest rozumna.
Taka pespektywa patrzenia na rzeczywistość powoduje, iż w filozofii na plan pierwszy wysuwa się metafizyka oraz problematyka z nią związana, pozostałe zaś dyscypliny filozoficzne - epistemologia, etyka, estetyka. - są niejako jej służebnicami.
TEOCENTRYZM
W średniowieczu nastąpiło przesunięcie w zakresie określenia przedmiotu, którym powinna zajmować się filozofia. Grecki logos ustąpił miejsca chrześcijańskiemu pojęciu Boga, a człowiek z bytu odzwierciedlającego strukturę wszechświata stał się bytem wobec Boga.
W filozofii epoki średniowiecza utrwalił się zasadniczy podział bytu na ten który można określić mianem doskonałego, niestworzonego, boskiego, i ten, który został stworzony, niedoskonały, ludzki. W związku z tym wyróżnia się w tu następujące rodzaje bytów: Bóg, przyroda człowiek. I jeszcze jedno, oczywiście, ten podział jest wynikiem takich, a nie innych, zapatrywań teologii chrześcijańskiej na naturę rzeczy.
Bóg-teologia
Przyroda- kosmologia
Człowiek - psychologia (pojęcie używane w średniowieczu), antropologia, filozofia człowieka (pojęcie używane obecnie)
ANTROPOCENTRYZM
epistemologia - dział filozofii zajmujący się poznaniem, teoria poznania, Nowożytność przynosi prymat epistemologii nad ontologią.
KARTEZJUSZ: "Całą teorię bytu powinna poprzedzić analiza ludzkich władz poznawczych"
KANT: "Dumna nazwa ontologii powinna ustąpić miejsca skromnem...
Kalietis