Wiara i nadzieja odgrywa od zawsze bardzo ważną role w życiu człowieka. Nadzieja na lepsze jutro pozwala człowiekowi odważniej iść przez życie. Wiara za to pozwala nam wierzyć, że gdzieś wysoko nad ziemią istnieje ktoś kto nie pozwoli innym nas skrzywdzić.
Moim zdaniem są to dwa najważniejsze aspekty naszego życia i na pewno trudno by mi się było bez nich obejść. Dlatego też chciałabym opisać jaką role odgrywają one w moim życiu.

Przede wszystkim pomagają mi wierzyć w istnienie Boga, który czuwa nade mną tak jak i nad wszystkimi ludźmi.
Odwołując się ponownie do Boga musze powiedzieć, że nadzieja również pomaga mi w wierze o pójście po śmierci do Nieba.
Wiara bardzo przydaje mi się w sytuacjach załamania nerwowego gdy przytrafiają mi się same złe rzeczy lub gdy znajduje się w sytuacji bez wyjścia. Mam wtedy ogromną nadzieje, iż wszystko dobrze się ułoży i znów będzie dobrze.
Czytając nowele H. Sienkiewicza pt. „Latarnik” wzruszyłam się wyobrażając sobie Skawińskiego wierzącego na prawie niemożliwy powrót do ojczyzny. Wydaję mi się, iż nawet w dzisiejszych realiach znajdą się ludzie tacy jak on, wierzący i próbujący zdobyć coś nierealnego.
Bardzo dobrym przykładem na to aby wierzyć i mieć nadzieje jest pieśń J. Kochanowskiego „Nie porzucaj nadzieje” bo jak sam pisze poeta:

„Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,
A po złej chwili piękny dzień przychodzi”

Czyli bez względu na to co się dzieje trzeba wierzyć w lepsze jutro.
Na pewno wiele osób się zastanawia po co w ogóle bawić się w te „bzdury”. Ale czy świat nie byłby smutny gdyby chodzili po nich nieszczęśliwi bez wiary ludzie. Najlepszym przykładem na to jest wiara małych dzieci w św. Mikołaja, który w przebraniu rodziców co roku przynosi im masę prezentów. Więc dlaczego jeśli pięcioletnie dzieci potrafią wierzyć o wiele starsi ludzie nie potrafią?
Wierze też we własne siły dlatego powołuje się do różnych działań np. do konkursów z wiedzy szkolnej.
Reasumują dla mnie wiara i nadzieja są czymś niezastąpionym. Kiedyś pewna osoba powiedziała mi „jeśli coś nie układa się po naszej myśli to znaczy że Bóg tak chciał i tak musi być”. Wierze w te słowa i pozwalają mi one uniknąć wielu zmartwień.

Umiejętność dostrzegania pozytywów w każdej sytuacji jest uważana za jeden z mierników zdrowia psychicznego. Osoby, które umieją dostrzegać dobre strony u innych ludzi i zauważać pozytywne aspekty wydarzeń, są bardziej lubiane, pogodniejsze i - o dziwo - mniej chorują. Chociażby tylko dlatego warto świadomie doskonalić swoje umiejętności pozytywnego myślenia.

Świadomość myśli, racjonalne i pozytywne myślenie są trzema blisko ze sobą związanymi narzędziami, które pomagają eliminować brak pewności siebie, który powoduje stres.

Pozytywne myślenie polega na świadomym koncentrowaniu się na pozytywach tego, co nas otacza: ludzi, zdarzeń i sytuacji. Hasło "pozytywne myślenie" często mylnie utożsamiane jest z "propagandą sukcesu", dlatego warto dokładniej określić, czym jest - a czym nie jest - pozytywne myślenie.

Pozytywne myślenie, to przede wszystkim, opieranie się na mocnych stronach człowieka, a nie podkreślanie jego słabości, umiejętność zauważania w ludziach i ułatwianie im dostrzegania talentów i pozytywnych cech, jakie posiadają. To zauważanie i rozwijanie swoich pozytywnych stron, zdolności i zainteresowań, a także związana z tym odpowiedzialność za zidentyfikowanie i wydobycie na światło dzienne swoich talentów i uzdolnień w procesie świadomego odkrywania siebie.
Pozytywne myślenie to także dostrzeganie pozytywnych aspektów wydarzeń. W każdej sytuacji można zmusić się do zauważenia czegoś pozytywnego, nawet jeśli jedynym pozytywem, jaki nam przychodzi do głowy, jest lekcja, jaką właśnie otrzymujemy w "szkole życia".

Pozytywne myślenie objawia się w pozytywnych oczekiwaniach w stosunku do wyników działania, zarówno swojego, jak i innych. Jedną z zasadniczych cech człowieka sukcesu jest nawyk pozytywnego oczekiwania, że się uda i koncentrowanie się na tym, co trzeba zrobić, aby się udało, a nie szukanie przyczyn, dla których ma się nie udać.
Umysł nasz, nawet jeśli świadomie nie zdajemy sobie z tego sprawy, ma tendencję do automatycznego dążenia do realizowania obrazów, które "widzi". Jeśli chcemy osiągnąć wyznaczony cel, musimy pielęgnować w myśli pożądany obraz ("jestem szczupły"), a nie obraz tego, czego nie chcemy ("jestem za gruby"). W tym wypadku pozytywne myślenie sprowadza się do dyscypliny wyobrażania sobie tego, co chcemy osiągnąć i do czego zmierzamy, a nie tego, czego się obawiamy i nie chcemy, aby się wydarzyło.

Pozytywne myślenie związane jest z rozwijaniem odpowiedzialności, która objawia się w patrzeniu w przyszłość, a nie w rozpamiętywaniu błędów przeszłości. Dlatego - zamiast tracić czas na usprawiedliwianie się i tłumaczenie - lepiej zastanowić się: co JA mogę zrobić w tej konkretnej sytuacji, aby było lepiej - i nie szukać wykrętów, albo mieć pretensje.
Pozytywne myślenie jest umiejętnością i może stać się nawykiem. Nigdy nie należy koncentrować się na przeszłości, bo to, co się stało "już się nie odstanie". Zawsze można odruchowo myśleć o przyszłości: jak można pomóc w danej sytuacji, a jeśli nie można pomóc, to chociaż nie przeszkadzać.

Pozytywne myślenie, to niezbędna umiejętność reagowania na zmiany przez zadawanie sobie pytania, jak wykorzystać nową (często pozornie trudniejszą) sytuację na swoją korzyść.

Pozytywne myślenie to także "zapał do życia", aktywne branie problemów w swoje ręce, realizowanie marzeń, odważne próbowanie nowych rozwiązań, wiara w swoje możliwości, a nie bierne narzekanie na przeciwności losu, zatruwanie siebie i otoczenia poczuciem bezsilności i niemożności.

Człowiek myślący pozytywnie:

- mówi o pozytywnych stronach swoich przyjaciół, sytuacji...

- przewiduje rozwój i podejmuje odpowiednie kroki w tym kierunku

- przyszłość napawa go optymizmem

- szuka możliwości efektywnej pracy

- konkuruje z najlepszymi

- stara się zarobić więcej

- wyznacza sobie wielkie cele

- planuje długofalowo

- otacza się ludźmi myślącymi pozytywnie, o postępowych poglądach

- nie zwraca uwagi na drobne pomyłki

- koncentruje się na swoich zaletach

- poszerza swoje horyzonty myślowe

- ma na uwadze nie tylko to co jest w danym momencie, ale i to, co może być

- czuje się członkiem wspólnoty, zespołu i nie ogranicza się tylko do własnego zakresu obowiązków

- wierzy w siebie

Bardzo skuteczną metodą jest przeciwstawianie negatywnym myślom pozytywnych afirmacji. Dzięki temu można osiągnąć większa pewność siebie a przede wszystkim zmienić swój dotychczasowy negatywny wzorzec postępowania w nowy- pozytywny. Podstawą afirmacji jest racjonalna ocena. W oparciu o nią można zmienić destrukcyjny obraz siebie.
Oto kilka przykładów afirmacji:

·Potrafię to zrobić

·Potrafię osiągnąć swój cel

·Jestem sobą i ludzie lubią mnie za to jaka jestem

·Kontroluję swoje życie

Technika afirmacji, stosowania wewnętrznych przekonań, pozytywnych stwierdzeń jest dobrym sposobem na podniesienie się na duchu, dodanie sobie siły i odwagi.

„Każdy moment w życiu zawiera w sobie jakąś okazję.

Umiejętnością jest ją dostrzec.”

Galileusz

Niekiedy jednak ludzie stosują pozytywne myślenie w sposób lekkomyślny, wierząc, że jest ono skuteczne w każdej sytuacji.. Należy pamiętać, że samo pozytywne myślenie jest niewystarczające! Aby przyniosło ono efekt, należy przede wszystkim realistycznie określić swoje cele, stworzyć staranny plan pracy a pozytywne myślenie traktować jako wsparcie dla swoich działań!

„Jeśli postanowiłeś myśleć pozytywnie, może ci to w czymś pomóc, ale to nie jest medytacja. To po prostu więcej myślenia. Równie łatwo możemy stać się więźniami tak zwanego pozytywnego myślenia, jak negatywnego. Pozytywne myślenie również może być ograniczające, nieodpowiednie, złudne, zaabsorbowane sobą i niewłaściwe. Jeśli chcemy zmienić swoje życie i przekroczyć ograniczenia myśli, potrzebujemy czegoś zupełnie innego”

dr Jon Kabat Zinn

Świadomość myśli, racjonalne i pozytywne myślenie są trzema blisko ze sobą związanymi narzędziami, które pomagają eliminować brak pewności siebie, który powoduje stres.

Według tradycji buddyjskiej – źródeł cierpienia człowieka upatrywać możemy w czterech rodzajach sytuacji: gdy nie dostajemy tego, czego pragniemy, gdy tracimy to, do czegośmy się przywiązali, gdy dostajemy to, czego nie chcemy i gdy przywiązujemy się do tego, co nam nie służy. Współczesna teoria stresu zwraca uwagę na te same zjawiska – opisuje je tylko innym językiem. Otóż sytuacje stresotwórcze to pozbawienie, utrata, przeszkody i fiksacje, w których rozwijamy przystosowawcze i nieprzystosowawcze reakcje radzenia sobie ze stresem. Różnorodność sytuacji stresowych i osobistych wzorców reagowania na nie, utrudnia sformułowanie jakiejś uniwersalnej „receptury” radzenia sobie ze stresem. Dlatego najczęściej poradniki i treningi „antystresowe” sprowadzają zagadnienie do umiejętności relaksu oraz pozytywnego myślenia.
Jacek Santorski w swojej książce „Jak żyć żeby nie zwariować” proponuje kilka postulatów, które powinny być, jego zdaniem, spełnione przed podjęciem działań rozładowujących napięcie, wzmacniających i prowadzących do sukcesu. Są to:

1. zatrzymaj się

2. ugruntuj się

3. skontaktuj się z uczuciami

4. rozejrzyj się

5. ustal dystans

Zasady te, jak pisze Santorski, wymagają znajomości siebie, gotowości do rezygnowania z iluzji i spojrzenia prawdzie w oczy. Dopiero po przejściu tych pięciu kroków można przystąpić do usuwania objawów i przyczyn stresotwórczej sytuacji. Gdy człowiek jest obecny, realistycznie ugruntowany w sobie i otoczeniu, lepiej jest myśleć, że szklanka jest do połowy pełna, a nie pusta. „Trzeba wyczuć, kiedy jest czas na pozytywne myślenie, a kiedy na przytomność umysłu.”

Dla humanistów inspirowanych poglądami C. Rogersa kryterium dojrzałości jest "pozytywne myślenie", bo ono wprowadza nas w świat miłego nastroju i buduje pozytywną przyszłość.

To nie ludzie czy sytuacje, w jakich się znaleźliśmy, wywołują frustrację, lęk, rozczarowanie czy irytację. To nasze myśli i postawy, związane z tymi osobami czy sytuacjami, stanowią przyczynę. To nie ludzie czy zdarzenia są powodem zdenerwowania i oburzenia - ranią nas jedynie własne myśli i postawy. Czasami spotykamy w tym kontekście stwierdzenia, które są wręcz absurdalne. Przykładem może tu być następująca zasada lansowana przez psychologów humanistów: "Nic poza moimi myślami nie może mnie skrzywdzić"

Jak pisze w swoim artykule „Punkt widzenia – antropologia poradnictwa”, psycholog Monika Rzeczkowska: „Najbardziej charakterystycznym i niebezpiecznym wychowawczo przykładem odrywania ludzkiego myślenia od obiektywnej rzeczywistości, jest nawoływanie ze strony psychologów humanistów do wyrobienia sobie "pozytywnego" obrazu samego siebie. Posiadanie pozytywnych przekonań na temat samego siebie jest tu uznawane za sprawdzian zdrowia psychicznego oraz kryterium właściwej postawy wobec siebie. Tymczasem jest rzeczą oczywistą, że obraz samego siebie nie powinien być ani pozytywny ani negatywny, lecz po prostu prawdziwy. Pozytywna powinna być natomiast postawa wobec samego siebie. Człowiek dojrzały psychicznie to nie ten, który widzi siebie w sposób pozytywny lecz ten, który patrzy na siebie w sposób prawdziwy, czyli realistyczny, a przez to także zróżnicowany. Taki człowiek wymaga od siebie znacznie więcej niż tylko "pozytywnego" myślenia. Wymaga od siebie pozytywnego postępowania.

Humaniści uczynili z "pozytywnego myślenia" rodzaj magicznego panaceum na wszelkie trudności człowieka i przypisali mu cudotwórczą wręcz moc. Humanistyczna recepta na szczęście jest więc wyjątkowo prosta: człowiek powinien myśleć pozytywnie o samym sobie, o innych ludziach, o świecie, o poszczególnych wydarzeniach i sytuacjach, a wtedy będzie szczęśliwy i poradzi sobie z każdą trudnością. Gdyby tak łatwo można było osiągnąć szczęście, to wszyscy ludzie byliby szczęśliwi. Jest to ucieczka od obiektywnych uwarunkowań, wymagań i trudności, którym podlega człowiek.

Humanistyczna recepta na osiągnięcie szczęścia bywa jednak bezkrytycznie akceptowana przez wielu psychologów i pedagogów ponieważ nie stawia ona poważnych wymagań. Jest przecież znacznie łatwiej "pozytywnie" myśleć, niż pozytywnie postępować. Tymczasem ucieczka od rzeczywistości w "pozytywne myślenie” jest osłabianiem ludzkiej zdolności do przemiany siebie i świata oraz uczeniem się filozofii życia analogicznej do filozofii narkomana czy alkoholika. Ludzie uzależnieni właśnie po to sięgają po substancje psychotropowe, aby wprowadzić samych siebie w świat "pozytywnych" myśli i przeżyć, bez podejmowania wysiłku przemiany ich bolesnej sytuacji życiowej. Tymczasem prawdziwe i trwałe szczęście może przynieść człowiekowi jedynie świat pozytywnych działań oraz dojrzałych więzi.. Dojrzałość myślenia nie polega na przejściu z myślenia negatywnego do myślenia "pozytywnego", lecz na uczeniu się obiektywnego analizowania rzeczywistości, czyli na szukaniu prawdy o samym sobie oraz o świecie zewnętrznym.

Umiejętność pozytywnego myślenia z całą pewnością umożliwia wpływ człowieka na jakość jego życia, jednak należy pamiętać, że nie zastąpi ona umiejętności myślenia racjonalnego i że amerykańskie „keep smiling” nie zawsze się sprawdza, nie jest skuteczne w każdej sytuacji i czasami może nam bardziej zaszkodzić niż pomóc... Aczkolwiek, myśląc o przyszłości, o naszej sytuacji, czy o nas samych nie możemy widzieć tylko czarnej plamy. Takie spostrzeganie jest niekonstruktywne, nie prowadzi do twórczych rozwiązań, a nawet jest szkodliwe. Psychologowie, lekarze, naukowcy, czy trenerzy zajmujący się działaniami twórczymi zwracają uwagę na to, jak wiele korzyści wynika z myślenia pozytywnego.
Dlatego nie dziwi fakt, że w dzisiejszych czasach, kiedy na każdym kroku narażeni jesteśmy na stres, żyjemy w ciągłym pośpiechu, często nie mając czasu dla siebie, a sytuacja wokół nas wręcz „przyprawia o dreszcze” pozytywne myślenie zdobywa olbrzymią popularność. Często jest to jedyny sposób, aby pomóc samemu sobie i nie dać się zwariować...

„Jedyne zło, jakie istnieje na świecie, jest w naszych sercach.

Tam też powinny odbywać się nasze walki.”

Temat: Czynniki rozwoju psychiki i ich charakterystyka

Psychika jest to funkcja wysoko zorganizowanej materii. Jej rozwój jest czymś wtórnym w stosunku do rozwoju i funkcji układu nerwowego. Poziom rozwoju psychicznego w każdej chwili życia dziecka warunkuje poziom rozwoju jego procesów i właściwości psychicznych w tym właśnie momencie. Czynnikami które wpływają na rozwój procesów psychicznych jednostki są:

1. Zadatki dziedziczne

Najbardziej znaczące , tkwiące w samym człowieku – czynniki genetyczne. Jak już nam wiadomo z lekcji biologii, każdy z nas odziedziczył po rodzicach geny. Zadatki dziedziczne przekazywane są za pośrednictwem genów z pokolenia na pokolenie.

Wrodzonymi zadatkami są anatomiczno - fizjologiczne cechy organizmu:

a) Cechy strukturalne narządów zmysłu

b) Cechy funkcjonalne narządów zmysłu

Dziedziczymy cechy budowy ciała i wyglądu np. kolor oczu, włosów.

Przekazywany nam jest typ układu nerwowego stanowiący podłoże temperamentu oraz potencjalne możliwości rozwoju inteligencji. Wrodzone zadatki nie zsyłają wyroku na dziecko, lecz wyznaczają granice rozwoju psychicznego. Układ nerwowy jest bardzo plastyczny i zmieniać się może pod wpływem otoczenia. Działanie układu nerwowego kształtuje się i rozwija przez całe życie człowieka. Zadatki dziedziczne są podłożem materialnym uzdolnień jednostki. To jakimi zdolnościami zdolnościami będzie odznaczał się człowiek zależy od tego jakie będzie miał warunki rozwoju, a także od innych czynników rozwojowych.

Od wszystkich czynników zależy jak te wrodzone i nabyte zdolności zostaną wykorzystane. Trzeba podkreślić, ze nie dziedziczy się właściwości psychicznych. W związku z tym dziecko nie rodzi się ani pracowite ani prawdomówne. Z pewnością nie rodzi się przestępcą. Te cechy kształtuje pod wpływem innych czynników, które są równie istotne w jego rozwoju.





2. Własna działalność dziecka

Między działalnością psychiczna, a działalnością zewnętrzną występuje związek. Już małe dziecko chwyta przedmioty, manipuluje nimi. Dzięki temu poznaje je coraz lepiej i ich właściwości także. Przez to posługuje się nimi w sposób coraz bardziej celowy i zgodny z ich budową i przeznaczeniem. W miarę jak dziecko zaczyna postrzegać coraz więcej rzeczy, dzięki poruszaniu się, dotykaniu, mówieniu to coraz więcej bodźców na nie oddziałuje. Reakcje te prowadzą do rozwoju funkcji układu nerwowego dziecka. Wraz z rozwojem i komplikowaniem się działalności samodzielnej dziecka, rozwija się i kształtuje bardzo ważna w działaniu; świadomość celów działania oraz ich sposobów i środków osiągania. Człowiek w zależności od rodzaju działania różnie odzwierciedla i reaguje na rzeczywistość. Rozwój świadomości czyni własną działalność dziecka coraz bardziej sensowną i rozumną. Dotyczy to zarówno zabawy i nauki, które są charakterystyczna formą działalności dzieci. Świadoma aktywność dziecka jest ważnym czynnikiem rozwoju psychicznego. Dziecko jest aktywnym podmiotem gdyż bierze udział we wszystkich dotyczących go procesach. Przykładem może być wykształcenie silnej woli. Tylko pod wpływem realnej walki z rzeczywistymi przeszkodami cecha ta się wykształci. Wychowanie powinno polegać przede wszystkim na świadomym organizowaniu działalności i trybu życia według treści, które chcemy dziecku wpoić.

3. Środowisko

Ten czynnik odgrywa dużą rolę w procesie rozwoju człowieka. Środowisko obejmuje otoczenie społeczne, przyrodnicze, klimatyczne i geograficzne w którym żyje i rozwija się dziecko. Najbardziej znaczącą rolę w procesie rozwoju psychicznego dziecka ma do spełnienia rodzina. Jest to najważniejsze i niezastąpione środowisko wychowawcze. O jakości oddziaływań wychowawczych rodziców decydują postawy rodzicielskie prezentowane przez rodziców i niektóre ich cechy osobiste. Do cech rodziców, sprzyjających prawidłowemu rozwojowi dziecka zaliczane są między innymi: cierpliwość, wesołość i poczucie humoru oraz dobre przystosowanie społeczne i zrównoważenie emocjonalne. Z badań wynika, że do czynników rozwoju pochodzących z rodziny, a związanych z postawami rodziców wobec dzieci, należy zaliczyć: bliskość uczuciową miedzy rodzicami i dziećmi, pomoc i wsparcie udzielane dziecku przez rodziców, pozostawienie dziecku pewnej (niezbyt dużej) swobody i uznanie rówieśników.

Ważnym elementem społecznego środowiska dziecka, wpływającym na jego rozwój, są grupy rówieśnicze, których znaczenie bardzo wzrasta w okresie dorastania. Przynależność do nieformalnej grupy rówieśniczej, identyfikacja z jej celami i normami sprawia, że jednostka czuje się wartościowa, zdobywa akceptację i uznanie rówieśników.

Poza rodziną i grupami rówieśniczymi, istotny czynnik rozwojowy stanowią oddziaływania środowiska szkolnego. Psychologowie są na ogół zgodni co to tego, że o końcowym efekcie procesu rozwoju człowieka decyduje interakcja zadatków dziedzicznych oraz czynników pochodzących z dalszego i bliższego środowiska w którym dziecko żyje.


4. Wychowanie

W społeczeństwie ludzkim dzieci wychowywane są przez starszych. Stworzenie odpowiednich warunków do kontaktów z rzeczywistością jest bardzo ważne. Przez to decydujemy o jakości zmian rozwojowych, w sposób świadomy i celowy wpływamy na rozwój psychiki.

Wychowanie polega na takim organizowaniu trybu życia i działalności dziecka (jego zabawy i nauki ) by kształtować jego poznanie, formować spostrzeżenie, pojęcia i sądy, wzbogacać jego wiedzę o świecie, kształcić myślenie, a jednocześnie wyrabiać odpowiednie nawyki , sprawności i umiejętności, kształtować zainteresowania i zdolności, prowadzące w rezultacie do wychowania jak najwszechstronniej rozwiniętej osobowości.

Rozwojem psychicznym dziecka można najlepiej pokierować dostarczając mu odpowiednich treści, poprzez które kształtują się dopiero formy odzwierciedlania świata i formy działania. Przez treść wiedzy przekazywanej dziecku procesie nauczania rozwijamy jago myślenie, wyrabiamy jego przekonanie i poglądy, kształtujemy jego ideologie, która potem nadaje kierunek jego działalności. Dla spraw wychowania nie jest obojętna treść tego, czego człowiek się uczy. Nauczanie posuwa na przód rozwój dziecka, gdy pobudza niedojrzałe, nowe funkcje psychiczne.

Literatura

1. H. Filipczuk „Każde dziecko jest inne”

2. Maria Ziemska „ Rodzina , a osobowość”

Rozwój psychiczny, fizyczny, emocjonalny w ciągu całego życia człowieka począwszy od narodzin, a skończywszy na dojrzałym życiu jest bardzo skomplikowany. Wymaga od naszego organizmu bardzo wielu zmian, które następują bez przerwy. Proces ten jest długotrwały jednak stabilizuje się. W niniejszym referacie postaram się przedstawić czynniki warunkujące rozwój i zachowanie się człowieka. Postaram się przedstawić w skrócie teorie na ten temat, tylko w skrócie, ponieważ temat jest niezwykle obszerny, obejmujący wiele dziedzin wiedzy.

Zmiany rozwojowe, czyli zmiany uniwersalne, są to takie zmiany, które występują powszechnie na całym świecie i w całej historii, są uwarunkowane dojrzewaniem biologicznym i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi, zmiany wspólne są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeń grupy ludzi o podobnych doświadczeniach, żyjących w tym samym czasie i miejscu wywołane czynnikami, które działają tylko na indywidualna jednostkę. Człowiek się rozwija, co powoduje zmiany, według teorii czterech czynników są to zmiany:
- genetyczne uwarunkowania rozwoju
- środowiskowe (ekologiczne) uwarunkowania rozwoju
- nauczanie i wychowanie – wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)
- aktywność własna - wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)
Według innych teorii czynniki determinujące rozwój i zachowanie człowieka można zawrzeć w cztery grupy podstawowe:

• czynniki biologiczne,
spośród wielu istotne są: genetyczne wyposażenie (świadectwem są choroby recesywne i dominujące, które mogą prowadzić do upośledzenia umysłowego), sprawność układu nerwowego, konstytucja ciała. Należy główną uwagę zwrócić na budowę systemu nerwowego. Warto też zwrócić uwagę na korę mózgową jako podstawę życia psychicznego. W korze wyodrębniane są cztery płaty – czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. W każdym z wymienionych płatów znajdują się ośrodki odpowiadające za konkretne czynności. Uszkodzenia ogniskowe kory mózgowej mogą prowadzić do afazji (zaburzeń mowy), apraksji (zaburzenia działania) i agnozji (zaburzenia w zakresie rozpoznawania). Istotne jest także system limbiczny odpowiedzialny za zachowania o charakterze emocjonalnym.
• środowisko,
Drugi zespół czynników tworzy środowisko rozumiane jako względnie trwały układ elementów otoczenia i podmiotu ważnych dla jego życia i funkcjonowania. Ważne są 4 rodzaje środowisk – biologiczne (przyrodnicze), fizyczne, społeczne i kulturowe. O wadze środowiska świadczy wiele zjawisk (zasoby biopierwiastków, umysłowość tworzona przez dana kulturę, następstwa rozwoju cywilizacyjnego – biurokratyzm, hierarchiczność, nadmiar informacji, i in. ). Istotne jest uchwycenie mechanizmów oddziaływania środowiska społecznego (jako szczególnie podstawowego dla rozwoju jednostki) na podmiot.
Mechanizmy oddziaływania środowiska na podmiot
1. Empatia (emocjonalna, poznawcza).
2. Naśladowanie, identyfikacja, modelowanie.
3. Kara i nagroda.
4. Role społeczne.
5. Perswazja i sugestia.
6. Tradycje kulturowe, system wartości.

Empatia jest wczuwaniem się w stany drugiej osoby (emocjonalna empatia jest formą zarażania się klimatem emocjonalnym; empatia poznawcza wymaga świadomej decyzji w sprawie gotowości otwierania się na świat drugiej osoby); naśladowanie to efekt upodobań prowadzący do przejmowania zachowań, stylu myślenia, reagowania, itp. od innych osób; identyfikacja jest przejmowaniem zachowań od tych osób w stosunku do których jednostka ujawnia silne zaangażowanie uczuciowe.
W zrozumieniu roli perswazji można odwołać się do tzw. przekazu perswazyjnego (istotne są w nim 4 elementy: nadawca i jego cechy, kanały przekazu, cechy przekazu, cechy odbiorcy.

• sytuacja,
Kolejny czynnik wyznaczający zachowania człowieka to sytuacja. Sytuacja to układ elementów otoczenia i podmiotu ważnych dla jego życia i funkcjonowania w określonym momencie (okresie) czasowym. Sytuacja jest swego rodzaju zadaniem, które sprowadzić można do układu możliwości i wartości. Jeśli w danej sytuacji występują ograniczone możliwości wykonania zadania lub cele prezentują się w formie więcej niż jednej wartości, mówimy o sytuacjach trudnych. Sytuacje posiadające więcej niż jedną wartość są sytuacjami konfliktowymi. Ważne są 3 rodzaje konflikty: dążenie – dążenie (+ +), dążenie – unikanie (+ -), unikanie – unikanie (- -).
Istotne są mechanizmy oddziaływania sytuacji na podmiot. Do nich należą głównie stres i frustracja. Stres to stan pobudzenia (napięcia) emocjonalnego powstający w wyniku oceny zdarzenia jako czegoś znaczącego i prowadzący do zmian w różnych sferach zachowania. Celem uchwycenia znaczenia stresu należy uwzględnić trzy podstawowe elementy: rodzaj stresora (czynnika wywołującego stres), właściwości podmiotu (osoby) oraz środki zaradcze pozostające w dyspozycji podmiotu. Kwestią podstawową pozostaje ocena poznawcza stresora oraz ocena poznawcza środków zaradczych. Od tych właściwości zależy rodzaj i siła reakcji (sprowadzonych do fizjologicznych, behawioralnych, emocjonalnych, poznawczych).
• aktywność własna podmiotu.
Kolejnym podziałem czynniki warunkujące rozwój człowieka: modyfikatory, determinatory i stymulatory rozwoju. Ontogeneza wykazuje zróżnicowanie międzyosobnicze warunkowane genetycznie i ekologicznie. Tempo rozwoju może być szybsze lub wolniejsze, a wartości ostateczne cech mogą być większe lub mniejsze. Procesy rozwojowe organizmu są warunkowane i regulowane przez grupy czynników:
• Czynniki endogenne genetyczne, czyli determinatory rozwoju
• Czynniki endogenne paragenetyczne, czyli stymulatory rozwoju
• Czynniki egzogenne, czyli modyfikatory rozwoju:
-Biogeograficzne modyfikatory naturalne, w tym: flora i fauna, zasoby mineralne, skład wody, gleby oraz powietrza, klimat, ukształtowanie terenu;
-Społeczno – kulturowe – modyfikatory kulturowe, w tym: pochodzenie społeczne, charakter i wielkość środowiska (miasto, miasteczko, wieś), poziom wykształcenia, wysokość zarobków, tradycje i zwyczaje społeczne.

Wydziela się również czwarty czynnik – tryb życia, który wiąże się z uwarunkowaniami genetycznymi i środowiskowymi. Grupą czynników genetycznych i paragenetycznych zajmuje się genetyk, zaś grupą czynników egzogennych ekologia człowieka. Fenotyp jednostki w trakcie rozwoju zależy od genotypu, który w sposób w zasadzie bezpośredni i niezmienny determinuje cechy jakościowe, które modyfikująco wpływają na cechy ilościowe, które stanowią wypadkową oddziaływania czynników endogennych i egzogennych. Realizacja fenotypu na podłożu określonego genotypu to epigeneza. W procesie epigenezy następuje dostrajanie się funkcjonowania zespołów genów oraz interakcja genotypu ze środowiskiem. Niezwykle ważną właściwością epigenezy jest zróżnicowanie czasowe początku, długości trwania i końca funkcjonowania różnych zespołów genów. W takiej sytuacji zakodowane genetycznie zakresy możliwości realizacji torów rozwojowych, w obrębie danego kanału nie mogą być urzeczywistnione w ciągu jednego życia, gdyż organizm poprzez działanie warunków środowiskowych wybiera jeden wariant – tor rozwojowy. Niekiedy czynniki egzogenne wywołują fenotypowo efekt podobny do tego, który jest determinowany genetycznie. Zjawisko to określa się mianem fenokopii. Rezystencja jest to opór stawiany przez rozwijający się organizm w stosunku do czynników środowiska, które stara się odkształcić plastyczne struktury biologiczne ustroju. Istnieją międzysosobnicze różnice rezystencji, jak również zmienia się ona w ciągu życia jednostki. Do określenia względnego udziału determinant genetycznych i modyfikatorów zewnętrznych w wartości cech ilościowych w trakcie rozwoju służą różnego rodzaju miary odziedziczalności.
Adaptabilność, czyli przystosowalność, nieodwracalne zmiany w trakcie rozwoju osobniczego nie utrwalające się w cechach dziedzicznych w zasadzie nie może być mierzona u jednostek, bowiem realizują one określony tor rozwojowy. Można ją szacować u osobników identycznych genotypowo (bliźnięta MZ ) rozwijających się w różnych warunkach. Można też ją oceniać w próbkach z jednej populacji żyjących w skrajnie różnych warunkach lub też w grupach osobników o znanych właściwościach genotypów. Genetyczna determinacja rozwoju przejawia się tym, że jedne geny kontrolują ten proces przez odpowiednie funkcjonowanie układu wewnątrzwydzielniczego, gdy inne geny decydują o różnicach dynamiki rozwoju. Wydaje się, że w różnych sekwencjach czasy różna jest aktywność genów odpowiedzialnych za rozwój osobniczy.
Prawidłowości genetycznego ukierunkowania cech ilościowych zaczęto wyjaśniać na przełomie XIX i XX w. Genetyczne zdeterminowanie płci człowieka warunkuje zasadnicze różnice rozwoju chłopców i dziewcząt, które dotyczą odmiennego tempa wzrastania, różnic w zakresie ostatecznych wymiarów i proporcji ciała. Sądzi się, że mniejsze zaawansowanie procesów rozwojowych w stosunku do wartości ostatecznych chłopców niż ...