53

Materiały pomocnicze do egzaminu z Rynku kapitałowego

1.      Struktura rynku kapitałowego

Rynek w najszerszym tego słowa rozumieniu obejmuje wszystkie zamierzenia i transakcje, dotyczące dóbr materialnych oraz roszczeń do pewnych wartości (dóbr niematerialnych), których efektem jest wyznaczenie cen tych dóbr.  Na rynku następuje zetknięcie się zamierzeń tych, którzy pragną nabyć określone dobra (zgłaszają popyt na te dobra) z zamierzeniami tych, którzy te dobra chcą sprzedać (oferują podaż tych dóbr).  Transakcje odbywają się po wyznaczonych przez rynek cenach.

Biorąc pod uwagę przedmiot transakcji możemy podzielić rynek na realny i finansowy. Na rynku realnym transakcje dotyczą wszelkich dóbr i usług konsumpcyjnych i czynników produkcji, które mogą być przedmiotem handlu.

Na rynku finansowym przedmiotem handlu są dobra niematerialne, na przykład wszelkiego typu roszczenia do dochodów w formie udziałów w zyskach, odsetek od depozytów lub obligacji zakupionych lub innych. Roszczenia te powstają na skutek tego, że w gospodarce występuje permanentne niedostosowanie strumieni środków finansowych. Występują w niej jednostki (osoby, instytucje), które dysponują czasową nadwyżką tych środków i gotowi są te środki udostępnić innym, za określonym wynagrodzeniem.  Inaczej mówiąc, jednostki te są gotowe zrezygnować z części konsumpcji, by zaoszczędzone środki udostępnić innym.  Jednostki te są pożyczkodawcami.  Z drugiej strony występują jednostki (osoby, instytucje), które dla realizacji swoich zamierzeń nie posiadają środków finansowych lub posiadają je w niedostatecznej ilości i są skłonne pożyczyć je na określony okres, po określonej cenie.  Jednostki te są pożyczkobiorcami. Wynagrodzeniem dla pożyczkodawcy i kosztem dla pożyczkobiorcy jest jednocześnie stopa procentowa, identyfikowana jako cena pieniądza na rynku.  Jest zrozumiałe, że pożyczkodawcy są zainteresowani, by cena pieniądza była jak największa, podczas gdy pożyczkobiorcy, by koszt uzyskania pieniądza był jak najmniejszy.

Rynek finansowy jest zatem instytucją gospodarki, na której następuje zetknięcie popytu i podaży środków finansowych, i w konsekwencji, wyznaczona zostaje jego cena. W konsekwencji możemy powiedzieć, że dzięki rynkowi finansowemu środki finansowe przekształcają się w kapitał finansowy, tj. dają możliwość generowania zysków.

Kryterium podziału (bardzo umownym) jest struktura czasowa strumieni finansowych będących przedmiotem transakcji na rynku.  Przyjmuje się, że transakcje średnio i długoterminowe, charakteryzujące się horyzontem czasowym co najmniej jeden rok lub bez określonego w momencie transakcji horyzontu, należą do rynku kapitałowego. Transakcje krótkookresowe, z horyzontem krótszym niż rok, należą do rynku pieniężnego.  Podane wyżej kryterium podziału nie jest ścisłe.  Podmiot oferujący kapitał (np. kredytodawca) może ex ante użyczać kapitału na krótki okres, podczas gdy podmiot zasilany w kapitał (np. kredytobiorca) może faktycznie go użytkować w dłuższym okresie czasu.  Przyjęto zatem, że decydujące znaczenie ma określenie czasu, w ciągu którego podmiot zasilany rozporządza faktycznie środkami finansowymi uzyskanymi na rynku finansowym.

Rynek pieniądza krajowego obejmuje transakcje związane z przemieszczaniem krótkoterminowych kapitałów w formie depozytów i kredytów bankowych, jak również w postaci specjalistycznych instrumentów finansowych jakimi są weksle, czeki, bony oraz certyfikaty pieniężne. Podstawową funkcją rynku pieniężnego jest zapewnienie krótookresowej płynności środków pieniężnych tj. dostosowanie nadwyżek środków do ich niedoborów.  Na tym rynku dokonywana jest wycena kapitału krótkookresowego. Przedmiotem obrotu jest pieniądz traktowany jako specyficzny towar.

Rynek walutowy umożliwia dokonywanie transakcji kupna - sprzedaży walut różnych krajów w celu regulowania zobowiązań płatniczych w obcych walutach, jak również w celach spekulacyjnych (wykorzystanie różnic kursowych) lub interwencyjnych (kupno - sprzedaż obcej waluty przez bank centralny w celu utrzymania kursu waluty krajowej).  Rynek walutowy organizuje zatem wymianę jednej waluty na drugą, umożliwia przepływy kapitałów między rynkami krajowymi (lokalnymi) oraz określa stosunki wymiany walut, tj. kursy walutowe.

Schemat 1. Struktura rynku

RYNEK

Rynek

finansowy

Rynek

realny

Rynek

pieniężny

(pieniądza krajowego,

walutowy)

Rynek dóbr i usług konsump-

cyjnych

Rynek kapitałowy

(bankowy, pozabankowych instytucji finansowych, papierów  wartościowych)

Rynek

czynników

produkcji

(pracy, rzeczowych środków trwałych i obrotowych, środków inwestycyjnych, nieruchomości)

W rzeczywistości następuje stałe przemieszczanie się kapitału między  wymienionymi segmentami rynku finansowego.  Np. banki mogą w określonym zakresie (przy zachowaniu płynności) transformować wkłady krótkookresowe na kredyty długo i średnioterminowe. Niekiedy również kredytobiory mogą, za zgodą banków, odraczać spłatę kredytu krótkookresowego, przekształcając go w kredyt długookresowy.

W innym ujęciu podział rynku finansowego odbywa się według kryterium celu zużytkowania kapitału pieniężnego.  W tym rozumieniu środki uzyskane na ryku kapitałowym przeznaczane są na cele inwestycyjne, natomiast środki pieniężne uzyskiwane na rynku pieniężnym służą pokryciu zapotrzebowania na kapitał obrotowy.  Również kryterium celu użytkowania kapitału nie zawsze jest precyzyjne.  Zdarza się bowiem, że kapitały formalnie krótkookresowe służą finansowaniu inwestycji, zaś kapitały długoterminowe bywają wykorzystane na cele

obrotowe.

Uczestnikami rynku finansowego są:

- bank centralny  - realizuje on politykę monetarną państwa, poprzez regulację podaży pieniądza i popytu na pieniądz.  Osiąga to przez organizowanie transakcji za pomocą instrumentów rynku pieniężnego (bonów skarbowych).  Transakcje te nazywa się operacjami otwartego rynku.  Nadto bank centralny wpływają na popyt i podaż pieniądza poprzez ustalanie bazowych stóp procentowych, ustalanie wysokości obowiązkowych rezerw (dla działalności bankowej).  Banki centralne prowadzą też transakcje na rynkach walutowych w celu regulowania kursu wymiany waluty krajowej względem innych i w konsekwencji regulowania strumieni przepływów kapitałów (szczególnie krótkookresowych);

- banki komercyjne - poszukują na rynku środków (działalność depozytowa) i organizują rynek ich zbytu (działalność kredytowa, inwestycyjna, lokacyjna).  Banki komercyjne zatem poprzez swoją działalność na rynku finansowym (szczególnie pieniężnym) powinny zapewnić odpowiednią płynność finansową, optymalną stopę zysku od zainwestowanych kapitałów oraz możliwie najniższy koszt pozyskiwania kapitałów;

- instytucje rynku kapitałowego (Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, domy maklerskie, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, CeTO w Warszawie),

- pozabankowe instytucje finansowe - fundusze inwestycyjne, fundusze venture capital (podwyższonego ryzyka), fundusze emerytalne, firmy ubezpieczeniowe. Instytucje te są przede wszystkim instytucjonalnymi inwestorami na rynku kapitałowym;

- emitenci papierów wartościowych,

- inwestorzy indywidualni oraz zbiorowi.

Rynek papierów wartościowych, będący segmentem rynku kapitałowego, można podzielić na:

- publiczny,

- niepubliczny.

Kryterium podziału jest forma nadzoru nad rynkiem, jego zasięg i charakter. Rynek publiczny jest rynkiem dostępnym dla dużej (w Polsce więcej niż 300 osób), bądź nieoznaczonej liczby osób. Jest to rynek specjalnie regulowany, dostęp do tego rynku jest koncesjonowany (szczegółowiej o tym w dalszej części tekstu).

Rynek niepubliczny (prywatny) jest rynkiem ograniczonym, skierowanym zwykle do określonej liczby osób. Jego funkcjonowanie wynika z ogólnych reguł prawnych, regulujących stosunki gospodarcze w Polsce (kodeks cywilny i kodeks handlowy).

Zarówno na rynku publicznym jaki i niepublicznym wyodrębnia się rynki: pierwotny i wtórny. Kryterium podział...