Tom Kirkwood Czas naszego zycia Co wiemy o starzeniu się człowieka Przełożyła MONIKA KOWALECZKO-SZUMOWSKA Charakteru Tytuł oryginału: Time ofOur Lives: The Science of Humań Aging First published by Oxford University Press, Inc., 1999 Copyright Š 1999 by Tom Kirkwood Copyright Š 2005 by Charaktery" Sp. z o.o. Tłumaczenie niniejszej ksišżki było współfinansowane z grantu Komisji Europejskiej w ramach projektu BRAINS. Nr kontraktu QLG3-CT-2002-90368 Konsultacja naukowa Prof. dr hab. Ewa Sikora Redakcja Piotr Żak Projekt okładki Igor Morski/Studio Graficzne Redakcja techniczna Adam Cedro Korekta Aleksander Meresiński Kielce 2005 ISBN 83-916092-9-4 (miękka oprawa) ISBN 83-921701-0-5 (twarda oprawa) Jest to dziesišta publikacja Wydawnictwa Charaktery" Sp. z o.o 25-512 Kielce, ul. Warszawska 6 tel./faks:(041)344 43 21 e-mail: charaktery@charaktery.com.pl http://www.charaktery.onet.pl CMojej matce, T)eborah Kjrkwood, i pamięci mojego ojca, Kennetha Kirkwooda Chodniki niebezpieczne. Lsile w tym roku-nagołoled 'Wychodzę z ojcowskš laskš. Seamus Heaney, I.I.87 przełożył Stanisław Barańczak Spis treci Przedmowa 9 Wstęp 13 1. Sezon pogrzebowy 17 2. Postawy wobec starzenia 29 3. Co skrywa nazwa 39 4. Rekordy długowiecznoci 57 5. Nie musimy się starzeć 71 6. Dlaczego się starzejemy 83 7. Kryzys w komórce 101 8. Czšsteczki i częste pomyłki 123 9. Muzycy czy orkiestra 143 10. Zwišzek z rakiem 173 u. Menopauza i wielki wybuch 189 12. Jedzmy mniej, żyjmy dłużej 203 13. Dlaczego kobiety żyjš dłużej niż mężczyni 215 14. Tajemnica ludzkiego genomu 227 15. W poszukiwaniu eliksiru młodoci 245 16. Aby zyskać na czasie 265 Epilog , v 279 Bibliografia 293 Indeks 301 'Przedmowa S TAROĆ jaka jest, każdy widzi to parafraza znanego powiedzenia, którš niektórzy wcišż kwitujš badania nad starzeniem. Taka ignorancja jest o tyle dziwna, że dane demograficzne pokazujš nam, jak bardzo wydłuża się życie, i to nie tylko w krajach wysoko rozwiniętych. Społeczeństwa się starzejš, a w efekcie tego procesu coraz więcej ludzi cierpi z powodu chorób wieku podeszłego. Tego faktu nie można lekceważyć. Na szczęcie zaczynamy zdawać sobie sprawę z tego, że proces starzenia można i należy badać. Coraz bardziej uwiadamiamy sobie, że możemy mieć wpływ na długoć i jakoć naszego życia. rodki masowego przekazu uwielbiajš przekazywać informacje o pełnych zdrowia i wigoru stulatkach i o przeróżnych sposobach na zachowanie młodoci do pónych lat. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę, że za tymi medialnymi cieka- wostkami kryjš się rzetelne badania naukowe prowadzone w wielu la- boratoriach na wiecie i zmierzajšce do wyjanienia zagadki starzenia i długowiecznoci. Jestem bardzo szczęliwa, że aktywnie uczestniczę w tych badaniach. A zawdzięczam to olnieniom, jakich swego czasu do- znałam, studiujšc prace biogerontologów. Jednym z nich był amerykań- ski uczony Leonard Hayflick. Z pracami Hayfłicka zapoznałam się jesz- cze w czasie studiów, czyli w latach siedemdziesištych ubiegłego wieku. Szczególne wrażenie zrobiło na mnie jego odkrycie pokazujšce, że ko- mórki prawidłowe hodowane in vitro przestajš się dzielić i starzejš się, w odróżnieniu od niemiertelnych komórek nowotworowych. To ono tak naprawdę wyznaczyło mi mojš naukowš drogę. Niewykluczone jednak, że nigdy bym w swoich naukowych poszuki- waniach nie wyszła poza biologię starzenia się komórki, gdyby nie praca angielskiego naukowcaToma Kirkwooda, która ukazała się w czasopimie Naturę" w 1977 roku. Pozwoliła mi ona znacznie szerzej spojrzeć na za- gadnienie starzenia się już nie tylko komórek, ale całych organizmów. Toma poznałam osobicie na poczštku lat dziewięćdziesištych (nie bez zazdroci zauważyłam, że choć jest w moim wieku, to wyglšda znacznie młodziej). Okazało się, że swojš teorię ciała jednorazowego użytku opu- blikował w Naturę" zaraz po ukończeniu wydziału matematyki Uniwer- sytetu Cambridge, a więc majšc zaledwie dwadziecia kilka lat! Ksišżka Czas naszego życia jest pracš popularnš, ale bynajmniej nie płytkš. Tom opowiada w niej o tym, jak dokonał swojego odkrycia; prezentuje też wiele faktów naukowych potwierdzajšcych słusznoć teorii ciała jednorazowego użytku. Czytelniku, jeli ksišżka ta będzie twoim pierwszym spotkaniem z biologiš starzenia, być może doznasz olnienia tak jak ja przed laty i zrozumiesz, że nie mamy wewnętrzne- go zegara, który odliczajšc dni, wyłšcza po kolei funkcje naszego or- ganizmu, co prowadzi nieuchronnie do jego mierci. Jednak mimo genetycznego zdeterminowania długoci naszego życia proces starze- nia nie jest zaprogramowany i do pewnego stopnia możemy na niego wpływać, przede wszystidm poprzez styl życia. Wynika to z teorii ciała jednorazowego użytku. Łšczšc podejcie ewolucyjne z fizjologicznym, zakłada ona, że starzenie powstało na drodze ewolucji jako wynik ograniczeń inwestycji w utrzymanie i naprawę naszych komórek so- matycznych na rzecz inwestowania w sukces reprodukcyjny. Tak więc starzenie jest wynikiem akumulacji uszkodzeń komórek i tkanek, spo- wodowanych bardzo wieloma czynnikami. Warto powiedzieć, że geny determinujšce długoć życia oraz proces starzenia to te, których pro- dukty białkowe biorš udział w naprawie DNA, obronie antyoksyda- cyjnej (czyli przeciw wolnym rodnikom) czy obronie przeciwko szero- ko pojętemu stresowi. Te sš aktywne przez całe nasze życie. Tak więc na obraz naszego starzenia wpływajš geny, rodowisko oraz zwykły przypadek. Czas naszego życia pokazuje, jak wiedza na temat procesu starzenia zazębia się z wiedzš o nowotworach oraz chorobach wieku podeszłego, takich jak osteoporoza czy choroba Alzheimera. Ksišżka jest przeznaczona dla każdego, kto chciałby się dowiedzieć, co współczesna nauka ma do powiedzenia na temat procesu starzenia się człowieka. Może jš przeczytać zarówno geriatra, student medycyny czy biologii, jak i kto zajmujšcy się na co dzień biologiš starzenia. Jest tak napisana, że nie wymaga od czytelnika specjalnej wiedzy z zakresu biologii. Naukowe terminy sš ograniczone do niezbędnego minimum albo wyjanione w sposób bardzo przystępny. A jednak ksišżka daje ca- łociowy obraz współczesnej wiedzy na temat starzenia się człowieka - od komórki do organizmu. Jest zdecydowanie najlepszym, najpełniej- szym i najbardziej przemylanym ze znanych mi popularnych opraco- wań na temat tego, co wiemy dzisiaj o starzeniu się człowieka i innych organizmów. A nie jest to wiedza ani mała, ani prosta. Tymczasem Kir- kwood przedstawia jš w sposób niezwykle przystępny i bardzo intere- sujšcy. Gdzie tylko może, ilustruje naukowe fakty zdarzeniami z życia codziennego. Oswaja nas nie tylko z danymi naukowymi, ale także ze starzeniem jako czasem życia, który potencjalnie dotknie każdego z nas. Oswaja nas też ze mierciš, ale jednoczenie, opierajšc się na faktach na- ukowych, uczy, jak dodawać sobie życia do lat, a nie lat do życia. Starze- nie, chociaż nieuniknione, może być harmonijnym i pogodnym koń- cem długiego i dobrego życia. Wszystko zależy od postępów w nauce oraz od nas samych. Od tego, jak wykorzystamy dany nam czas. To bar- dzo mšdra ksišżka, przesšczona głębokim humanizmem i równie głębo- kim zrozumieniem biologii procesu starzenia. Ewa Sikora Prof. Ewa Sikora jest biologiem, bada procesy starzenia. Pracuje w Instytucie Biologii Dowiadczalnej im. M. Nenckiego w Warszawie. Wstęp D ZISIAJ starsi ludzie sš awangardš nadzwyczajnej rewolucji w długoci życia ludzkiego, która radykalnie zmienia struktury społeczne, a także nasze postrzeganie życia i mierci. Przeciętna długoć życia znacznie wzrosła dzięki poprawie warunków sanitarnych, mieszkaniowych, zdrowotnych i owiatowych. Obecnie bardzo często można w pełni przeżyć życie, które kiedy zostałoby przerwane. Za taki sukces, a niewštpliwie jest to sukces, płacimy tym, że musimy sprostać starzeniu. Czas naszego życia przedstawia poglšdy naukowe na temat starzenia się człowieka. Jest to jedna z ostatnich wielkich tajemnic współ- czesnego wiata. Bez odpowiedzi pozostajš nadal następujšce pytania: Dlaczego się starzejemy? Jak przebiega proces starzenia? Dlaczego nie- które gatunki żyjš dłużej niż inne? Dlaczego kobiety żyjš dłużej niż mężczyni? Czy niektóre narzšdy zużywajš się szybciej niż pozostałe? Dlaczego w połowie życia kobiety przechodzš menopauzę? Pojawia się także praktyczne pytanie, czy dzięki nauce można spowolnić proces starzenia lub starzeć się lepiej. Jak nigdy dotšd zagadnienia zwišzane ze starzeniem stanowiš jeden z głównych nurtów badań naukowych, medycznych i społecznych, jak również polityki. Jeżeli mamy podjšć wyzwania stawiane przez obej- mujšcš cały wiat rewolucję demograficznš i jej implikacje w zakresie długowiecznoci, ekonomii, a przede wszystkich jakoci życia, musi- my zdobyć adekwatnš wiedzę na ten temat. Ksišżka Czas naszego życia została tak napisana, aby mógł jš zrozu- mieć czytelnik zainteresowany tematem, ale niekoniecznie zoriento- wany w podstawach naukowych zagadnienia. Zaadresowana jest rów- nież do osób, które w pracy kontaktujš się często z ludmi starszymi. Znalazły się w niej nawet, mam nadzieję, przesłanki dla ustawodaw- ców, których wybieramy, aby prowadzili nas poprzez niezbadane tery- toria siwiejšcego wiata. Choć ksišżka ta nie jest podręcznikiem, przedstawia wyniki naj- nowszych badań naukowych. Starałem się bardzo, aby była zrozumiała i dostarczała informacji także niespecjalistom. Unikałem jednak zbyt- nich uproszczeń uniemożliwiajšcych pełne zrozumienie problemu. Nie próbuję w ten sposób uspr...
marszalek1