pod redakcj� Janusza Nowotnego PODSTAWY FIZJOTERAPII PODSTAWY FIZJOTERAPII Cz�� I PODSTAWY TEORETYCZNE WYBRANE ASPEKTY PRAKTYCZNE PODR�CZNIK DLA STUDENT�W FIZJOTERAPII i FIZJOTERAPEUT�W pod redakcj� Janusza Nowotnego Autorzy: prof. dr hab. Janusz Nowotny dr Krzysztof Czupryna dr Ma�gorzata Domagalska dr Krzysztof Gieremek dr Olga Mowotny-Czupryna dr Edward Saulicz dr Andrzej Szopa Wydawnictwo KASPER Krak�w 2004 OPRACOWANIE GRAFICZNE: Olga Nowotny-Czupryna Krzysztof Czupryna PROJEKT OK�ADKI: Olga Nowotny-Czupryna WYDAWCA: �KASPER", 30-432 Krak�w, ul. Szyllinga 30 DRUK: Zak�ad Graficzny �Colonel", Krak�w, ul. D�browskiego 16 Wydanie I-III Copyright � by AWF Katowice 1988, 1998, 2000 Wydanie IV (uzupe�nione) Copyright � by Janusz Nowotny 2004 ISBN 83-910437-7-0 OPRACOWANIE GRAFICZNE: Olga Nowotny-Czupryna Krzysztof Czupryna PROJEKT OK�ADKI: Olga Nowotny-Czupryna WYDAWCA: �KASPER", 30-432 Krak�w, ul. Szyllinga 30 DRUK: Zak�ad Graficzny �Colonel", Krak�w, ul. D�browskiego 16 Wydanie I-III Copyright � by AWF Katowice 1988, 1998, 2000 Wydanie IV (uzupe�nione) Copyright � by Janusz Nowotny 2004 ISBN 83-910437-7-0 Spis tre�ci L WPROWADZENIE ........................................7 II. PODSTAWOWE POJ�CIA FIZJOTERAPII ...................11 III. ANATOMICZNE I FIZJOLOGICZNE PODSTAWY FIZJOTERAPII ...............................19 Uwagi og�lne .............................................19 Sk�ra i jej funkcja .........................................23 Podporowa funkcja szkieletu ................................28 Ruchowa funkcja szkieletu ..................................35 Czynno�� mi�ni ..........................................41 Nerwowe mechanizmy czynno�ci ruchowych ....................45 Sterowanie ruchami cz�owieka .............................45 Podstawy neuroanatomii funkcjonalnej .......................50 Funkcjonowanie uk�adu nerwowego .........................56 Regulacja napi�cia mi�niowego............................74 Rozw�j psychomotoryczny, edukacja ruchowa, integracja sensomotoryczna ...............................98 Napi�cie mi�niowe w uj�ciu rozwojowym...................110 Czynno�� narz�d�w wewn�trznych ..........................113 Uk�ad oddechowy ......................................114 Uk�ad kr��enia ........................................121 Sprawno�� i wydolno�� fizyczna .............................126 Sprawno�� fizyczna ....................................127 Ch�d cz�owieka .......................................128 Czynno�� chwytna r�ki ..................................133 Wydolno�� fizyczna ....................................136 Homeostaza ..........................................138 Wp�yw czynnik�w fizykalnych na ustr�j cz�owieka ..............139 Wp�yw �wicze� na organizm cz�owieka .......................151 IV. FIZJOPATOLOGICZNE PODSTAWY FIZJOTERAPII ........157 Uwagi og�lne ............................................157 Regeneracja, kompensacja, adaptacja ........................162 Regeneracja ..........................................162 Kompensacja .........................................163 Adaptacja ............................................170 Plastyczno�� m�zgu ....................................170 Zaburzenia podporowej funkcji szkieletu ......................175 Zaburzenia statyki cia�a .................................175 Zaburzenia lokomocji ...................................181 Podstawy fizjoterapii Zaburzenia ruchowej funkcji szkieletu ........................182 Ograniczenia ruchomo�ci stawowej ,........................184 Nadmiar ruch�w .......................................195 Zaburzenia ruchowe w uj�ciu funkcjonalnym .................196 Zaburzenia czynno�ci mi�ni .............................199 Zaburzenia napi�cia mi�niowego ..........................201 Pora�enia i niedow�ady ..................................205 Inne objawy ruchowe ...................................211 Zaburzenia funkcji odcink�w cia�a .........................214 Zaburzenia chodu towarzysz�ce niedow�adom ................218 Inne wa�niejsze objawy towarzysz�ce dysfunkcjom narz�du ruchu . 221 B�l .................................................222 Zaburzenia integracji sensomotorycznej (dezintegracja sensomotoryczna) ...........................237 Pozosta�e zaburzenia towarzysz�ce dysfunkcjom ruchowym ......241 Zaburzenia czynno�ci narz�d�w wewn�trznych .................246 Zaburzenia oddechowe ..................................246 Zaburzenia kr��enia krwi ................................251 Upo�ledzenie sprawno�ci i wydolno�ci fizycznej .................254 Wp�yw zmniejszonej aktywno�ci ruchowej na ustr�j cz�owieka .... 258 Niekorzystny wp�yw czynnik�w fizykalnych na ustr�j ............259 V. BADANIE PACJENTA DLA POTRZEB FIZJOTERAPII........263 Uwagi og�lne ............................................263 Badanie i jego sk�adowe ...................................264 Statyczne badanie og�lne ................................269 Dynamiczne badanie miejscowe ...........................273 Statyczne badanie miejscowe .............................275 Dynamiczne badanie miejscowe ...........................280 Diagnostyka funkcjonalna dla potrzeb fizjoterapii ..............286 Wa�niejsze objawy i testy przydatne w praktyce fizjoterapeutycznej .....................................294 Badania dodatkowe.....................................318 Badania czynno�ciowe w fizjoterapii .......................328 Dokumentacja w fizjoterapii ................................334 Wybrane kwestionariusze i skale wykorzystywane do oceny stopnia zaburzenia funkcji w zespo�ach b�lowo-przeci��eniowych kr�gos�upa ...........................................343 Wybrane kwestionariusze i skale wykorzystywane do oceny stopnia zaburzenia funkcji pacjent�w neurologicznych . . . 353 Wybrane testy wykorzystywane do oceny stopnia zaburzenia funkcji ruchowych u dzieci ...............................362 I. Wprowadzenie Stosowanie w celach leczniczych rozmaitych czynnik�w fizykalnych, w tym tak�e ruchu, ma wielowiekow� tradycj�, a okre�lane jest dzisiaj powszechnie mianem fizjoterapii. Zwyczajowo, chocia� nie tylko, wyr�nia si� tutaj fizykoterapi� i leczenie przy pomocy samego tylko ruchu - czyli kinezyterapi�. Pomijaj�c na razie stosowane w tym wzgl�dzie podzia�y trzeba powiedzie�, �e - analogicznie do innych �rodk�w terapeutycznych - wszelkie zabiegi fizykalne i �wiczenia lecznicze wymagaj� r�wnie�, by stosowa� je w oparciu o podstawy naukowe - tj. celowo i ze zrozumieniem. Wszelkie znane i stosowane dzi� zabiegi fizykalne, �wiczenia lecznicze i tzw. metody terapeutyczne nie mog� by� w zwi�zku z tym traktowane na r�wni, jako �e dawno ju� straci�y one na swej uniwersalno�ci. Tworz� one obecnie tylko pewien arsena� (zas�b) �rodk�w, z kt�rych ka�dy ma swoj� charakterystyk�, obejmuj�c� m.in. mechanizm dzia�ania, szersze lub w�sze przeznaczenie oraz okre�lony spos�b stosowania, a tak�e wskazania i przeciwwskazania - analogicznie do �rodk�w farmakologicznych. Ka�dy z nich ma wi�c okre�lon� warto��. Ostatnie lata przynios�y znaczny post�p w zakresie tworzenia i porz�dkowania naukowych podstaw fizjoterapii i - chocia� nie rozwi�zano jeszcze wszystkich problem�w - w przedmiocie tym zasz�o bardzo du�o istotnych zmian. Zaniechano tu m.in. szeregu przestarza�ych sposob�w post�powania, cz�� za� zmodyfikowano oraz wprowadzono nowe, precyzuj�c te� zasady ich stosowania. Pewn� rol� w tym wzgl�dzie odegra� te� post�p techniczny, oddaj�c nam do dyspozycji nowe rozwi�zania aparaturowe w zakresie diagnostyki funkcjonalnej, fizykoterapii i sprz�tu stosowanego w kinezyterapii oraz post�p naukowy, poszerzaj�cy z kolei merytoryczne podstawy do racjonalnego stosowania rozmaitych �rodk�w fizjoterapii. Pewien post�p da� si� zauwa�y� r�wnie� w obr�bie ca�okszta�tu problematyki rehabilitacyjnej, kt�rej sk�adow� jest przecie� fizjoterapia. Nie bez znaczenia jest r�wnie� post�p medycyny klinicznej, zw�aszcza w sferze ratowania i przed�u�ania �ycia ludzkiego oraz wdra�ania szeregu nowoczesnych metod leczenia - szczeg�lnie zabieg�w odtw�rczych. Pojawi�y si� przy tym i pewne zagro�enia, wynikaj�ce chocia�by z rozwoju cywilizacji, ograniczania aktywno�ci ruchowej wsp�czesnego cz�owieka, nieergonomicznego wykonywania wielu czynno�ci itp. Wszystko to stworzy�o nowe wyzwania dla fizjoterapii, stymuluj�ce jej rozw�j. M�wi�c o post�pie nie mo�na pomin�� te� osi�gni�� i nowych mo�liwo�ci w sferze diagnostyki funkcjonalnej. Rozw�j elektroniki i informatyki przyni�s� bowiem wiele rozwi�za� pozwalaj�cych obiektywnie i w spos�b wymierny oceni� stan osoby poddawanej procedurom fizjoterapeutycznym. Wdro�enie tych nowoczesnych metod do codziennej praktyki ma ogromne znaczenie dla poszczeg�lnych ogniw procesu rehabilitacji (p. tom II podr�cznika). U�atwia ono bowiem planowa- Podstawy fizjoterapii nie tego procesu, dob�r najw�a�ciwszych �rodk�w terapeutycznych oraz rzetelne kontrolowanie uzyskiwanych rezultat�w. W zwi�zku ze z�o�ono�ci� zagadnie� fizjoterapii i wspomnianym powy�ej post�pem, przegl�d dost�pnej literatury przedmiotu budzi pewien niedosyt, pomimo �e ostatnie lata przynios�y wiele warto�ciowych pozycji wydawniczych. Stosownie do intencji r�nych autor�w, poszczeg�lne pozycje koncentruj� si� wok� wybranych zagadnie� fizyko-, kinezy- b�d� fizjoterapii, pozostawiaj�c niekt�re nie rozpracowane lub wr�cz nie ruszone. Jeszcze inne poruszaj� t� problematyk� w kontek�cie zagadnie� klinicznych, niejednokrotnie z jednoczesnym sp�yceniem b�d� uproszczeniem tre�ci fizjoterapeutycznych. Wielu autor�w pos�uguje si� przy tym zr�nicowanym j�zykiem, u�ywaj�c nieraz przestarza�ego nazewnictwa lub swego rodzaju zawodowego �argonu. Utrudnia to niezmiernie studiowanie takich przedmiot�w, jak: �Teoria i metodyka ...
marszalek1