Isaac Bashevis Singer: Enemies. Tytu oryginau Enemies 1966by Isaac Bashevis Singer 1991 for thePotish edition by "Punkt" Projekt okadki Anna wierczyskaRedaktor Jacek ZyskRedaktor techniczny Adriana ZgleckaKorekta Elbieta Antuchow 3280 OD AUTORA Chocia nie miaem przywileju dowiadczenia hitlerowskiej zagady,ytemjednak przez lata w Nowym Jorku z ludmi, ktrzy od niej ocaleli. Dlategote,pieszzapewni, e powie ta nie jest histori typowegouchodcy,jego ycia i walki. Jak wikszo moich powieci i ta ksikaprzedstawia przypadki wyjtkowe, wyjtkowych bohaterw i szczeglnysplot wydarze. Jejbohaterowie s ofiarami nietylko faszyzmu, lecz takeswych wasnych osobowoci i przeznaczenia. Jeli mimo to pasuj dooglnego obrazu, to dlatego, e wyjtki maj swe korzenie w regule. W gruncie rzeczy, w literaturze wyjtek jest regu. Powie ta ukazaa si po raz pierwszy w "The Jewish Daily Forward"wroku1966 pod tytuem "Sonim, di Geshichte fun a Liebe". Zostaaprzetumaczonana angielski przezAlizShevrini Elizabeth Shub i wydanaprzez t ostatni wrazz Rachel MacKenzie i Robertem Giroux. Jestemwdziczny im wszystkim. I.B.S. ISBN 83-85309-09-8 A-^. Rozdzia PIERWSZY Herman Broder otworzy jedno oko. Wcina wppic,zastanawia si czy jest w Ameryce, w Cywkowie, czy w oboziew Niemczech. Wydawao mu si nawet, e ukrywa si w sianiew Lipsku. Czasami wszystkie te miejsca zlewaysi w jegoumyle. Wiedzia, e by na Brooklynie,. a sysza wrzaski Niemcw. Dgali bagnetami starajc si go wykry,kiedy wciska si gbiejigbiej w siano. Ostrze bagnetu otaro si o jego gow. Pene przebudzenie wymagao wiadomego aktu woli. ,,Dosy"^ - powiedzia sobie i usiad. Byo pneprzedpoudnie. Jadwigaju od jakiego czasu bya ubrana. W lustrze na cianie przeciwlegejdo kaspostrzegswoje odbicie - wychuda twarz, rzadkiewosy - niegdy rude, teraz tawe i przyprszone siwizn. Podrozczochranymi brwiami niebieskieoczy, przenikliwe a zarazemagodne, chudy nos, zapade policzki i wskie usta. Herman zawsze budzi si stamszony i wymity jakby spdzica noc na zapasach. Tego ranka na jego wysokim czole widnianawet siniak. Dotkn go. "Co to jest? " - spyta samsiebie. Czymg to spowodowa bagnet z jego snw? Umiechnsi na tmyl. Prawdopodobnie noc, w drodze do azienki, uderzy sio drzwi od szafy. - Jadwiga! - zawoa zaspanym gosem. Jadwiga stana w drzwiach. Bya to Polka o rowychpoliczkach, paskim nosie i jasnych oczach; jej powe jak lenwosyzebrane byy w koki spite szpilk. Miaa wysokiekoci. policzkowe i pen doln warg. W jednej rce trzymaa szczotkdo kurzu, a w drugiej ma konewk. Ubrana bya wsukienkwniespotykany w tymkraju wzr zczerwonych i zielonychkwadracikw, a na nogach miaa rozdeptane kapcie. Jadwiga, mimo e spdzia z Hermanem po wojnierokw niemieckim obozie i ju od trzech lat ya w Ameryce, zachowaawieo i niemiao dziewczyny z polskiej wsi. Nie uywaakosmetykw. Po angielsku nauczya si tylko kilku sw. Hermanowi zdawao sinawet, e niosaze sob zapachy Lipska; w ku pachniaa rumiankiem. Z kuchni doszedteraz zapachgotujcych si burakw, modych ziemniakw, kopru i czegojeszcze,letniego i ziemistego, czego nie umia nazwa, a coprzywoywaowspomnienie o Lipsku. Patrzya na niego z dobroduszn wymwk, krcc gow. - Pno ju. - powiedziaa. -Zrobiam przepirk i zakupy. Zjadam niadanie, ale mog zje jeszcze raz. Jadwigamwia chopskpolszczyzn. Herman mwido niejpo polsku, a czasem wjidysz', mimo e nie rozumiaa;kiedy byw nastroju, wtrca cytaty z Biblii w witym jzyku, a nawetzdania z Talmudu2. Jadwiga zawszesuchaa. , - Ej, ktra godzina? - zapyta. - Prawie dziesita. -Ubior si. - Chcesz herbaty? -'Nie, nie potrzeba. - Nie chod na bosaka. Przynios ci kapcie. Dopiero, co jewyczyciam. - Znowu je czycia? Kto czyci kapcie? - Byy cakiem wyschnite. Hermanwzruszyramionami. - Czym je czycia? Dziegciem? Wci jeste chopk z Lipska. Jadwiga podesza do szafy i przyniosa mu szlafrok i kapcie. Mimo ebya jegoon i ssiedzi nazywali j pani Broder. zachowywaasi wobecHermana tak, jakby wci bya sucw domu jego ojca, reb3 Szmuela Lejba Brodera. Caa rodzinaHermana zgina w czasie wojny. Herman ocala, bo Jadwiga ukrya go w ssieku z sianemw swojej rodzinnej wiosce Lipsku. jej wasna matka nic nie wiedziaa ojego kryjwce. Powyzwoleniuw 1945 roku, Herman dowiedzia si od naocznego wiadka, ejego ona Tamara zostaa zastrzelona,po tym jak odebrano jejdzieci, eby je zabi. Herman wyjecha z Jadwig do Niemiec, doobozu dladipisw, apotem, kiedy dosta amerykask wiz,wzi z ni cywilny lub. Jadwiga gotowa bya przej na judaizm,ale jemu wydawao si bezsensowne obcianie jej religi, ktrejsam ju nawet nie praktykowa. Duga i pena ryzykadroga doNiemiec, podrokrtemwojennym doHalifaxu i wreszcie autobusem do Nowego Jorkutak oszoomiy Jadwig, e wci baa sisama wsi do metra. Nigdynie wypucia si dalej ni kilka ulic od domu. W gruncierzeczy nie musiaanigdzie chodzi. Na Mermaid Avenue byowszystko, czego potrzebowaa - chleb, owoce, warzywa, koszernemiso(Herman nie jad wieprzowiny),a od czasu do czasu parabutw czy sukienka. Kiedy Herman zostawa w domu, obojez Jadwig spacerowali poBoardwalk. Mimo e wci powtarzajej, e nie ma zamiaru od niej ucieka i e nie musisi go takkurczowo trzyma, Jadwiga zawsze przywieraamocno do jegoramienia. Haas izgiekoguszay j; wszystko wibrowaoi trzsosi przedjejoczyma. Ssiadki zachcay j,ebyposza z nimi napla, ale od rejsu przez ocean Jadwigaczua odrazdo morza. Wystarcza rzut okana wznoszce sifale,a wszystko przewracaojej si w odku. Od czasu do czasu Herman zabiera Jadwigdo kawiarni naBrighton Beach, ale nie bya w stanie przywykn do oguszajcegohuku pocigw stukajcych po wiadukcie, pisku opon pdzcychwok samochodw, ani do tumw na ulicy. Herman kupi jejmedalion, w ktrym na kartce papieru byo jej nazwisko i adresna wypadek gdyby si zgubia, ale dla Jadwiginie bya to adnapociecha; nie miaa zaufania do pisanego sowa. Zmiana w yciu Jadwigi zdawaa si byaktem Opatrznoci. Przez trzy lata Hermanby od niej cakowicie zaleny. Przynosiamu na strych jedzenie i wod i wynosia jego nieczystoci. Kiedyjej siostra, Marianna, sza do stodoy, Jadwiga wdrapywaa si na. drabin i ostrzegaa Hermana eby zagrzeba si gbiej w jamie dziecka. Byo onojak te czerwone miejsca z opowieci, ktrektr umoci sobie w gbi siana. Latem, kiedy zwoono wie/cbabywiejskie snuy przy przdzeniu lnu czydarciu pierza. siano, Jadwiga ukrywaa go w piwnicy na ziemniaki. Naraao Przyciskasz guzik w cianie izapalaj siwiata. Gorca izimnaswoj matk isiostr nastae niebezpieczestwo; gdyby Niemodapyn z kranu. Przekrcasz kurek i pojawia si ogie, naodkryli, e w stodole ukrywa si yd, zastrzeliliby wszystkie teyktrym moesz gotowa. Jest wanna do codziennych kpieli. kobiety, a bymoe spaliliby nawet cawiosk. "I wreszcie radio! Herman nastawia je na stacj, ktra rano Teraz Jadwiga mieszkaana pitrze jednego z brookliskichi wieczorem nadawaa po polsku i od razu pokjwypeniaydomw. Miaa dwa krlewskie pokoje, przedpokj,azienk polskie piosenki, mazurki, polki, a wniedziel kazanie i wiadomocii kuchni z lodwk, kuchenk gazow i elektrycznoci, a nawe;z Polski, ktr opanowali bolszewicy. Jadwiga me umiaa czytatelefon, przez ktry Herman dzwoni do niej, kiedy wyjedaiani pisa, ale Hermanpisa dla mej listy domatki i siostry. sprzedawa ksiki. Jego interesy mogy sobie by gdzie daleko I czyta jej odpowiedzi,kiedy nadchodziy napisaneprzez wiejskiegoale gosprzynosi go tudo niej. Kiedy by w dobrym humorze nauczyciela. Czasem Marianna wkadaa do koperty ziarno zboa,piewajej przez telefonjej ulubionpiosenk: lijaboni albo may kwiatek - eby przypominay Lipsk wdalekiej Ameryce. - "A jeli syn nam si urodzi. Tak, w tym odlegym kraju Herman by dla Jadwigi mem,Boedobry mj! bratem, ojcem, Bogiem. Kochaago nawet wtedy, gdy byaGdziego do koyski woysz? - sucw domujego ojca. yjc z nim teraz wobcej ziemiBoe dobry mj! widziaa, e nie mylia si co do jego wartoci iinteligencji. UmiaTam na ulfcy porusza siw wiecie - jedzi pocigami i autobusami; czytaLey miednica ksiki i gazety;zarabia pienidze. Jeli potrzebowaa czegokolwiekW niej syneczka uoymy do domu wystarczyo mu powiedzie, a zaraz przynosi to sam,I dosnu ukoyszemy. a^0 dostarcza przez specjalnegoposaca. A Jadwiga podpisywaa trzema maymi kkami, tak jak j nauczy. A jeli syn nam si urodzi. Kiedy, siedemnastego maja, na jej imieniny, Herman przynisBoe dobry mj' ' 1^ dwie papuki. Samczykby ty, a samiczka niebieska. W co przed zimnem gootulisz? Jadwiga nazwaa je Wojtu i Marianna, po swoim ukochanymBoe dobry mj'"J^ 'siostrze. Z matknigdy si nie zgadzay. Po mierci ojcaMoe w fartuch twj, matka Jadwigi wzia drugiego ma, ktry bi pasierbice. ToAlbo w szalik mj' przez neigo Jadwiga musiaa opucidom i pracowa jako W nie syneczka zawiniemy ^^u ^dw. Iod chodu ochronimy. " '- - Gdyby jeszcze Herman by czciej w domu, albo przynajmniejcodziennie nocowa, Jadwiga uwaaaby swoje szczcie za zupene. Piosenka bya tylko piosenk: Herman dba o to, eby Jadwiga^ on Podrowa zarabiajc sprzedawaniem ksiek. Kiedy gonie zaszaw ci. W wiecie, w ktrymdzieci mona byc"^ "Y10' Jadwiga trzymaa drzwi zamknite na acuch, zeodebramatce i zastrzeli,czowiek nie mia prawa mie Ki^^ P0 zodziejami i ebyme wpuszcza ssiadw. Starawicej. Jadwidze, mieszkanie, ktre jejda, wynagradzao brar0""^' ktora mieszkaa w ichdomu nagabywaa j. wci 10 11. w mieszance ros...
marszalek1