JAN HENRYK DĄBROWSKI
1755 – 1818
Przyszły patron wielu ulic i szkół spędził 25 lat w Saksonii gdzie jego ojciec służył w pułku szwoleżerów księcia Albrechta. Jan Henryk pozostawał wówczas pod wpływem kultury saskiej, stąd późniejsze oskarżenia o sympatie niemieckie. W młodości nie przejawiał większej ochoty do nauki, za to robił szybkie postępy w jeździe konnej, strzelaniu i fechtunku. Nic więc dziwnego, że rychło znalazł się jako ochotnik w szeregach saskiego wojska. Mimo koneksji rodzinnych i dużego zaangażowania awanse następowały wolno, a stopień kapitana zaradny Dąbrowski po prostu kupił, co zresztą nie należało wtedy do rzadkości. W 1972 roku otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego propozycję wstąpienia do rozbudowywanego właśnie wojska polskiego. Dla ambitnego, mającego już 37 lat oficera, nie bez znaczenia był awans z kapitana na podpułkownika oraz odpowiednia dla nowego stopnia gaża. Służbę w wojsku polskim rozpoczął od reform. Jego dowodzenie cechowały zarazem śmiałość i ostrożność. W krytycznych momentach sam dawał żołnierzom przykład, co przypłacił wieloma ranami.
Przebywając długo za granicą, Dąbrowski nie rozumiał dobrze sytuacji politycznej kraju. Pozostał posłuszny rozkazom przełożonych nawet po 2 – gim rozbiorze Polski. Gdy inni oficerowie składali dymisje, on przystąpił do konfederacji targowickiej i z jej polecenia czynnie uczestniczył w redukowaniu polskiej armii. Lojalność wobec króla i targowiczan postawiła go wśród przeciwników sprawy niepodległości.
Ten mało chlubny okres służby miał mu w przyszłości utrudnić karierę i przysporzyć wielu wrogów. Po wybuchu powstania kościuszkowskiego, gdy walki przybrały na sile, przyłączył się do insurekcji, dokonując tym zasadniczego zwrotu w swym życiu. Zasłynął podczas obrony Warszawy i jako dowódca udanej wyprawy do Wielkopolski. Jego popularność rosła błyskawicznie, posypały się awanse i wyróżnienia. Uzyskał stopień generalski.
Po upadku Polski (1795) odrzucił wiele intratnych propozycji i udał się na emigrację. We Włoszech narodziła się idea Legionów Polskich. Do Paryża przybył Dąbrowski wezwany przez Józefa Wybickiego. Narodziła się kolejna szansa na zawiązanie polskich oddziałów powstając wraz z dojściem do władzy Napoleona Bonapartego. Stanął on na czele wojsk francuskich, stacjonujących w 1796 roku w północnych Włoszech (Lombardia). 9 stycznia 1797 roku pozwolił na utworzenie Legionów pod dowództwem Jana Henryka Dąbrowskiego.
Zawarta została umowa z Republiką Lombardzką. Oddziały polskie zobowiązane były pomagać jej w walce z Austriakami. Komendy miały być wydawane w języku polskim. Do polskiego umundurowania dodano kokardę w barwach francuskich. W pierwszym okresie formowania Legionów wstąpiło do nich ponad trzy i pół tysiąca osób, które przybyły tutaj jako jeńcy wojenni i emigranci, a już latem 1797 roku pod wodzą Dąbrowskiego znalazło się około siedmiu tysięcy żołnierzy. Atmosfera w oddziałach była bardzo przyjazna. Stosowano demokratyczne zasady, zrezygnowano z kar cielesnych. Po zajęciach oficerowie uczyli szeregowych żołnierzy czytania i pisania oraz historii narodowej. Przebywający w tym samym czasie we Włoszech Józef Wybicki ułożył pieśń patriotyczną „Jeszcze Polska nie umarła”, która zdobyła ogromna popularność i od 1831 roku jest hymnem narodowym, a od 1927 roku hymnem państwowym Polski. Znany jest jako „Mazurek Dąbrowskiego”. Oto początek tekstu mazurka według autografu Józefa Wybickiego:
Hymn Polski:
Jeszcze Polska nie umarła,
Kiedy my żyjemy.
Co nam obca moc wydarła,
Szabla odbijemy.
Marsz, marsz, Dąbrowski
Do Polski z ziemi włoskiej.
Za Twoim przewodem
Złączym się z narodem.
LEGIONY DĄBROWSKIEGO
NAJWAŻNIEJSZE DATY
1797 – utworzenie Legionów Polskich we Włoszech
1789 – I Legia pod wodzą generała Karola Kniaziewicza przyczyniła się do zwycięstwa pod Civita - Castellana, pokonując armię austryjacką.
1799 – w walkach z koalicją antyfrancuską straty poniosła II Legia, żołnierze polscy po upadku Mantui zostali oddani w ręce nieprzyjaciół; w walkach pod Trebbią straty poniosła I Legia dowodzona przez generała Dąbrowskiego, walcząc z armią rosyjską Suworowa.
1800 – Legia Naddunajska generała Kniaziewicza przyczyniła się do zwycięstwa pod Hohenlinden.
1801 – Pokój w Luneville zachwiał nadziejami Polaków na odzyskanie niepodległości, żołnierz polski był wykorzystywany do tłumienia powstań ludności.
1802 – część Legionów wysłano na San Domingo z zadaniem stłumienia powstania ludności murzyńskiej; większość legionistów zmarła z wycieńczenia i z powodu ciężkiego klimatu; z sześciu tysięcy żołnierzy wróciło około 300.
1806 – Legiony zostają wcielone do armii włoskiej.
6 czerwca 1818 – śmierć Jana Henryka Dąbrowskiego po powrocie z wizyty w Pierzchowcu, miejscu urodzenia.
cysia27