ps_blok2a_konspekt.pdf

materiały do bloku 2 <Poznanie społeczne> cd.. 1

Blok 2 – poznanie społeczne cd.

I Motywyzwiązane z JA

literatura s. Wojciszke , s.149-162

nazwy badań obowiązujące na egzaminie:

MUS1 (dzieci) [Tesser i in, 1984] s.157

MUS2 (quiz) [Pleban i Tesser, 1981] s.158

MUS3 (dziedzina) [Tesser i Paulhus, 1983] s.158

Autoafirmacje 1 [Steele, Liu, 1983] s.160

Autoafirmacje 2. [Tesser,2000] s.160-161

II Dysonans poznawczy: rozbieżność między

zachowaniem a przekonaniami. Dlaczego się tak

zachowaliśmy?

Fragmenty z Wieczorkowska, G. ( w druku). Kierowanie motywacją: rola zachowania.

Potrzeba rozumienia tego, co się dzieje, jest jedną z naszych podstawowych potrzeb.

Popycha nas ona do tworzenia uzasadnień dla tego, co się wokół dzieje, mimo że często nie

mamy wystarczających informacji. Szukamy przyczyn, bo pozwalają nie tylko rozumieć, co się

dzieje, ale i przewidywać, co stanie się później. Trudno jest nam przyznać się, że nie wiemy, nie

rozumiemy. I szukając przyczyn, bardzo upraszczamy – np. wnioskujemy o usposobieniu innych

na podstawie wyrazu twarzy na zdjęciu, zapominając, że jest to migawkowy zapis chwili. Nawet

kiedy nasze zachowanie nie da się racjonalnie wytłumaczyć, bezwysiłkowo tworzymy różne

uzasadnienia.

Większość z nas jest zmotywowana do szukania uzasadnienia swoich działań,

przekonań i uczuć. Gdy coś robimy, to staramy się, jeśli jest to w ogóle możliwe, przekonać

siebie (i innych), że nasze postępowanie jest logiczne i rozsądne.

Przypuśćmy, że Ewa , która ma sporą nadwagę , czyta o jej negatywnych

konsekwencjach – zarówno dla długości, jak i jakości życia. Element poznawczy: „ jem za dużo ” z

punktu widzenia logiki formalnej nie pozostaje w niezgodzie z elementem poznawczym: „ chcę

być szczupła ”. Elementy te są sprzeczne na gruncie psychologicznym , co oznacza, że

implikacje tych dwóch twierdzeń mogą powodować stan nieprzyjemnego napięcia. Ta

sprzeczność nazywana jest dysonansem poznawczym.

Mamy wiele sprzecznych poglądów zmagazynowanych w pamięci trwałej i nie

odczuwamy z tego powodu żadnego dyskomfortu. Możemy być przekonani, że wszyscy ludzie są

równi, a jednocześnie uważać się za kogoś lepszego od przedstawicieli innej rasy czy

narodowości. Możemy sądzić, że jesteśmy wolni od uprzedzeń, a jednocześnie unikać

bezpośrednich kontaktów z osobami o widocznym kalectwie. To zjawisko nosi nazwę

niepoprzebijanych ścianek lub osobnych szufladek naszego umysłu . Napięcie odczuwamy

dopiero wtedy, gdy te sprzeczne elementy dotyczące istotnych spraw pojawią się jednocześnie

na ekranie świadomej części naszej pamięci operacyjnej.

Ponieważ doświadczanie dysonansu poznawczego jest przykre, jesteśmy

zmotywowani do redukowania tego stanu . Jest to zjawisko podobne do procesów

zachodzących przy wzbudzaniu i redukowaniu takich popędów, jak głód czy pragnienie – z tym

wyjątkiem, że siłą napędową jest przykrość o charakterze nie fizjologicznym, a poznawczym.

materiały do bloku 2 <Poznanie społeczne> cd.. 2

II.1 Sposoby redukcji dysonansu

Jak redukujemy dysonans poznawczy? Możemy zmienić jeden bądź obydwa

elementy poznawcze – w taki sposób, aby uczynić je bardziej zgodnymi ze sobą – lub też dodać

nowe elementy poznawcze, które pomogą zmienić znaczenie kłopotliwych informacji. Dla

większości ludzi pozbycie się nadwagi jest bardzo trudne. Przypuśćmy, że Ewa próbowała się

odchudzać, ale bez powodzenia. Co robi, by zredukować dysonans? Dowiedziono, że dla wielu

z nas jest bardzo ważne, aby nasze przekonania i postawy były zgodne z naszym

zachowaniem – dlatego jesteśmy zmotywowani do uzasadniania swego zachowania, gdy

jest ono niezgodne z istniejącą już postawą . Jak się przekonamy, w pewnych okolicznościach

to uzasadnianie może przyjąć postać zmiany pierwotnej postawy, w innych – formę wypierania

się tego zachowania lub wypaczania jego znaczenia . Według wszelkiego

prawdopodobieństwa będziemy starali się zrobić coś z elementami poznawczymi: „nadwaga jest

szkodliwa” lub „to, ile jem, zależy ode mnie” . Ewa może lekceważyć dane pokazujące, że

możliwe jest skuteczne pozbycie się kilogramów. Na przykład mogłaby próbować przekonać

samą siebie, że dane te nie są rozstrzygające (patrz: przykład w tabeli). Wreszcie mogłaby

dołączać takie elementy poznawcze, które pozostają w zgodzie z jedzeniem słodyczy ,

usiłując przez to uczynić jedzenie mniej nierozsądnym – mimo związanego z nim

niebezpieczeństwa. Mogłaby też przerzucić się na produkty typu „light”, jak również zwiększać

wartość przypisywaną przez siebie jedzeniu, tzn. dojść do przekonania, że jedzenie jest ważną

i bardzo przyjemną czynnością, niezbędną dla dobrego samopoczucia ( „Może gorzej

wyglądam, ale za to lepiej się czuję”). Wszelkie takie zachowania redukują dysonans przez

zmniejszanie absurdalności faktu, że dobrowolnie doprowadzamy się do stanu, którego

nie chcemy . Usprawiedliwiamy swoje zachowanie, minimalizując postrzegane

niebezpieczeństwo lub wyolbrzymiając wagę danej czynności .

Przykłady studentów:

Pewna bliska mi kobieta bez przerwy się odchudza (nie jest gruba, ale taką ma „ideę

fix”), a prócz tego pije dość dużo alkoholu. Jej odchudzanie się nie przeszkadza mi, bo nie jest

chorobliwe, ale picie alkoholu – tak. Odchudzanie się jest dla niej bardzo istotne, a picie alkoholu

traktuje jako środek na chandrę. Wiem niestety, że nie warto namawiać jej do zaprzestania picia,

mówiąc, że jest to niezdrowe itp., zatem po przeczytaniu tekstu na zajęciach powiedziałam jej, jak

kaloryczny jest alkohol, jak wpływa na figurę. Gdy skończyłam mówić, spytała: „Więc alkohol jest

tak kaloryczny?”. Wydawało mi się, że coś do niej dotarło, ale po chwili dodała, że wyniki „tych

wszystkich badań z tyciem” nie są wiarygodne, bowiem znaczenie mają też predyspozycje

genetyczne osób biorących w nich udział – i ucięła rozmowę.

II.2 Uzasadnianie niepotrzebnego wysiłku

II.2.1.A Przykład: INICJACJA

Przykładem działania bezsensownego może być poddanie się surowemu obrzędowi

inicjacji, aby zostać przyjętym do grupy, która okazała się być mało atrakcyjna, a także

zgłoszenie się na ochotnika do napisania, za niezwykle skromnym wynagrodzeniem, tekstu

sprzecznego z własnymi przekonaniami. Przypuśćmy, że wstąpiliśmy do sekty. Aby nas przyjęto,

musieliśmy wyrzec się rodziny, przyjaciół, majątku. Teoria dysonansu pozwala przewidywać, że

jeśli ktoś wkłada wiele wysiłku, aby osiągnąć jakiś cel, to cel ten będzie dla niego bardziej

atrakcyjny niż dla kogoś, kto osiąga ten sam cel niewielkim kosztem lub zupełnie bez trudu. Tę

hipotezę poddano weryfikacji w eksperymencie INICJACJA.

Osobami badanymi były studentki, które zgłosiły chęć uczestnictwa w kilku dyskusjach na

temat psychologii seksu. Każdą z nich badano indywidualnie. Na początku badania

eksperymentator wyjaśnił, że bada „dynamikę procesu dyskusji grupowej”. Mówił, że sam temat

dyskusji nie jest dla niego ważny, lecz wybrał seks, aby zapewnić sobie dużą liczbę uczestników

– większość ludzi interesuje się seksem. Wyjaśniał także, że z powodu wybrania seksu, jako

tematu dyskusji, natknął się na poważną trudność: wielu osobom nieśmiałość utrudnia grupową

materiały do bloku 2 <Poznanie społeczne> cd.. 3

dyskusję dotyczącą seksu. A ponieważ każde zahamowanie toku dyskusji mogłoby ujemnie

wpłynąć na wyniki, musi wiedzieć, czy osoby badane odczuwają jakiekolwiek wahania co do

udziału w dyskusji na ten temat. Słysząc to, każda z osób badanych oświadczyła, że ona nie

miałaby żadnych trudności. Tę starannie przemyślaną instrukcję zastosowano po to, aby

przygotować grunt dla ważnego zdarzenia, jakie miało potem nastąpić. Badanych przydzielano w

sposób losowy do grup: Ewa1 (z jedną trzecią badanych) przechodziła surową inicjację , Ewa2

(z jedną trzecią) – łagodną inicjację , Ewa3 (z pozostałą jedną trzecią) nie przechodziła w ogóle

inicjacji. Ewie3 powiedziano, że może po prostu przyłączyć się do grupy dyskusyjnej. Ewie1

i Ewie2 eksperymentator mówił, że ponieważ musi mieć pewność, że wszyscy potrafią

dyskutować otwarcie na tematy seksualne, opracował specjalne narzędzie selekcji – „test

zakłopotania” , któremu zostanie teraz poddana każda z uczestniczek. Inicjacją był właśnie ten

test. Dla grupy Ewa1 miał on charakter wysoce żenujący : wymagano od niej, aby przeczytała

głośno eksperymentatorowi (mężczyźnie) listę dwunastu wulgarnych słów oraz dwa szczegółowe

opisy aktywności seksualnej zaczerpnięte ze współczesnych powieści (może w dzisiejszych

czasach nie wydaje się to być tak żenujące, lecz był to rok 1959). Grupa Ewa2 musiała tylko

przeczytać głośno listę słów związanych z seksem, które jednak nie były wulgarne. Te trzy

sytuacje, do których przydzielano losowo badanych, stanowiły w tym eksperymencie zmienną

niezależną . Krótko mówiąc, celem badacza było ustalenie, czy surowość inicjacji ( zmienna

niezależna ) wywołuje systematyczne różnice w zachowaniu kobiet. Czy osoby, które (jak Ewa1)

przeszły surową inicjację, zachowują się inaczej niż te, które (jak Ewa2) przeszły łagodną

inicjację lub (jak Ewa3) w ogóle jej nie przechodziły? Pod jakim względem zachowują się inaczej?

Po zakończeniu procedury inicjacyjnej każdej uczestniczce badań pozwalano przysłuchiwać się

grupowej dyskusji prowadzonej przez członków grupy, do której się właśnie przyłączyła. Aby

umożliwić kontrolowanie treści tego materiału, w rzeczywistości nagrano go uprzednio na taśmie

– u badanych wytworzono jednak przekonanie, że była to dyskusja prowadzona „na żywo”.

Wszystkie badane kobiety – bez względu na to, czy przeszły inicjację surową, łagodną, czy też

nie przeszły jej wcale – przysłuchiwały się tej samej dyskusji grupowej. Starano się, aby była ona

jak najbardziej nudna – była to kulejąca, chaotyczna analiza drugorzędnych cech płciowych

u niższych gatunków zwierząt (zmian w upierzeniu u ptaków, szczegółów tańca godowego

u pewnych gatunków pająków itp.), w dyskusji były długie pauzy, wiele chrząkania

i odkasływania, wiele razy przerywano mówiącemu, dużo zdań było niekompletnych. Pod koniec

dyskusji eksperymentator przynosił zestaw skal ocen, na których każda osoba badana miała

ocenić, jak interesująca była ta dyskusja i czy warto było poświęcić na nią czas. Wyniki

potwierdziły hipotezę: grupa Ewa2, która przeszła łagodną inicjację i grupa Ewa3, która nie

przechodziła jej w ogóle, uznały grupową dyskusję za stosunkowo nudną, natomiast grupa Ewa1,

która doznała przykrości, zanim została przyjęta do grupy, sądziła, że była to dyskusja naprawdę

fascynująca (pamiętajmy, że wszystkie badane oceniały dokładnie tę samą dyskusję). Badane

kobiety z grupy kontrolnej (Ewa3) oceniły dyskusję tak, jak na to zasługiwała – jako stratę czasu.

Natomiast te, które przeszły przez surową inicjację, potrafiły przekonać siebie, że dyskusja była

interesująca i warta uwagi.

100

atrakcyjność

kontrolna łagodna

surowa

materiały do bloku 2 <Poznanie społeczne> cd.. 4

Rys.1.1 Wyniki badania INICJACJA: atrakcyjność dyskusji w zależności od typu inicjacji

Podobne wyniki uzyskiwali badacze, którzy stosowali inne rodzaje przykrych obrzędów

inicjacji. Osobom, które musiały znieść serię silnych wstrząsów elektrycznych, aby zostać

członkiem grupy, grupa ta podobała się bardziej niż tym, które musiały poddać się jedynie serii

słabych impulsów. Nie twierdzimy rzecz jasna, że ludzie lubią przykre doznania – niewątpliwie

wcale ich nie lubią. Nie twierdzimy również, że ludzie lubią różne rzeczy tylko dlatego, że są one

związane z przykrymi doznaniami. Stwierdzamy natomiast, że jeśli ktoś znosi przykrości w celu

osiągnięcia jakiegoś celu, cel ten staje się dla niego atrakcyjny. Gdybyśmy w trakcie starań

o przyjęcie do grupy dyskusyjnej przypadkowo dostali cegłą w głowę, grupa ta wcale nie

zyskałaby przez to na atrakcyjności, gdybyśmy jednak z własnej woli zgodzili się dostać cegłą w

głowę, aby zostać przyjętym do tej grupy, podobałaby się nam ona zdecydowanie bardziej.

Należy podkreślić, że w większości sytuacji powodujących dysonans jest nie tylko jeden

sposób jego redukowania. W eksperymencie INICJACJA stwierdziliśmy, że ludzie, którzy włożyli

wiele wysiłku, aby ich przyjęto do nieciekawej skądinąd grupy, przekonują sami siebie, że grupa

ta jest interesująca. Późniejsze badania wykazały, że innym sposobem uzasadnienia włożonego

przez siebie wysiłku jest skorygowanie własnych wspomnień o tym, co dawniej wycierpieliśmy lub

jak ciężko się napracowaliśmy. Jedna grupa studentów uczestniczyła w kursie umiejętności

studiowania, którego organizatorzy obiecywali więcej, niż dawał on w rzeczywistości, druga grupa

zapisała się na ten kurs, lecz w nim nie uczestniczyła. Wszystkich badanych dwukrotnie proszono

o ocenienie własnych umiejętności studiowania, podczas drugiej oceny odtwarzali także to, co

napisali o sobie trzy tygodnie wcześniej. Studenci, którzy uczestniczyli w kursie, po trzech

tygodniach bezużytecznego szkolenia przeceniali poczynione przez siebie postępy, oceniając

zbyt nisko umiejętności, jakie mieli przedtem. Studenci, którzy zapisali się na kurs, lecz w nim nie

uczestniczyli, nie przejawiali skłonności do uzasadniania własnego postępowania i dokładnie

pamiętali dokonaną wcześniej przez siebie ocenę umiejętności. Te wyniki mogą wyjaśnić,

dlaczego ludzie, którzy poświęcają czas i pieniądze, aby poprawić swoją kondycję, mogą

odczuwać satysfakcję, nawet jeśli nie osiągnęli w pełni tego, co zamierzali. Mogą nie umieć

przekonać siebie, że istotnie osiągnęli swe cele, lecz potrafią przeceniać swoje postępy,

zniekształcając wspomnienia o tym, jaką formę mieli przed rozpoczęciem ćwiczeń. Jak wykazali

badacze, jeden ze sposobów, w jaki możemy uzyskać to, czego chcemy, polega na

przewartościowaniu tego, co mamy (Marek Aureliusz sformułował to w postaci aforyzmu „nie

sztuka mieć to, czego się chce, ale sztuka chcieć tego, co się ma”). Jeszcze inny sposób

zredukowania dysonansu w tego rodzaju sytuacji polega na przekonaniu siebie, że włożony

wysiłek nie był wcale tak wielki. W rzeczywistości możemy stosować kilka strategii równocześnie.

II.3 Niezgodność zachowania z przekonaniami. Uzasadnienia

zewnętrzne i wewnętrzne

Mamy tendencję do poszukiwania jednej przyczyny – jeżeli ktoś odniósł sukces, to

dlatego, że jest bardzo zdolny ALBO bardzo pracowity. Wyjaśnienia wieloczynnikowe (jest bardzo

zdolny, a jednocześnie bardzo pracowity) są dla nas mniej „naturalne”, choć najczęściej trafne.

Jeżeli szukamy JEDNEJ przyczyny i mamy uzasadnienie zewnętrzne, przerywamy proces

poszukiwania dalszych przyczyn. Jeżeli nie znajdujemy łatwego wyjaśnienia ZEWNĘTRZNEGO,

szansa na poszukiwanie uzasadnień WEWNĘTRZNYCH wzrasta niepomiernie.

II.4 Zmiana przekonań pod wpływem sprowokowanego

zachowania

II.4.1.A Przykład: NUDNE ZADANIE

Badacze polecili studentkom wykonać szereg bardzo nudnych i monotonnych zadań:

pakowanie szpulek, wkręcanie śrub itp. Następnie eksperymentator nakłaniał je, aby okłamały

swe koleżanki co do charakteru tych zadań. Oferował każdej z osób badanych zapłatę, jeśli

materiały do bloku 2 <Poznanie społeczne> cd.. 5

powie innej studentce (która oczekiwała na swój udział w eksperymencie), że będzie wykonywać

zadania interesujące i przyjemne. Ewie1 zaoferowano 20 dolarów za to kłamstwo, Ewie2 tylko

jednego dolara . Po zakończeniu eksperymentu ktoś inny pytał każdą z badanych, jak się jej

podobały zadania, które wykonywała. Rezultaty były jednoznaczne: Studentki z grupy Ewy1,

którym zapłacono 20 dolarów za kłamstwo, tj. za nazwanie pakowania szpulek zadaniem

przyjemnym, oceniały tę czynność jako nudną. Nic w tym dziwnego, była rzeczywiście mało

atrakcyjna. Cóż jednak działo się ze studentkami z grupy Ewy2, którym płacono tylko dolara za

informowanie koleżanek, że zadanie jest przyjemne? Oceniały to zadanie jako przyjemne. Innymi

słowy, osoby, które miały dostateczne zewnętrzne wytłumaczenie dla swego kłamstwa, kłamały,

lecz nie wierzyły w swoje słowa, podczas gdy osoby, które skłamały mimo braku poważnego

uzasadnienia sytuacyjnego, bardziej były skłonne uwierzyć, że to, co powiedziały, jest prawdą.

Schemat badania: NUDNE ZADANIE

Wykonywanie nudnego zadania (pakowanie szpulek)

Proszono, aby powiedziały następnym badanym, że zadanie jest interesujące

Zapłacono

$20

Ocena atrakcyjności zadania

1,5

0,5

atrakcyjność

-0,5

$20

kontrolna

Rys.1.2. Wyniki badania NUDNE ZADANIE. Na osi Y zmiana sądów pod wpływem

wystarczającej ($20) i niewystarczającej ($1) nagrody. Grupa kontrolna oceniała tylko

atrakcyjność zadania.

II.4.1.B Przykład: KONIKI POLNE

Przeprowadzono eksperyment, w którym rezerwistów powołanych na ćwiczenia

wojskowe proszono, aby – w ramach rzekomych badań nad pokarmami umożliwiającymi

przetrwanie – spróbowali smażonych koników polnych. Adama1 poprosił o to sympatyczny

oficer , Adama2 – oficer niezbyt miły . Postawy rezerwistów wobec jedzenia koników polnych

mierzono przed i po konsumpcji. Wyniki były dokładnie takie, jak przewidziano wyżej: rezerwiści,

którzy jedli koniki polne na życzenie niesympatycznego oficera (Adam2), zmieniali ocenę ich

smaku na bardziej pozytywną znacznie częściej niż ci, którzy uczynili to samo na prośbę oficera

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: