Najprawdopodobniej ludy słowiańskie przybyły na tereny europy falami ze stepów europy i środkowej Azji. Fale:
- Ludność staroeuropejska = Wenedowie
- Germanie i Bałto-Słowianie
Osiedlanie się Słowian w europie:
1. W pierwszym przed naszą erą i drugim wieku naszej ery na ziemiach polskich osiedlili się germanie i Gotowie.
2. W dobie wielkich migracji ludów germańskich na zachód na ziemiach między Łabą a Odrą osiedlili się Słowianie(srebro łużyccy).
3. Słowianie, którzy przekroczyli Karpaty utworzyły Słowian południowo zachodnich(Czechów i Słowaków). Ci co w VII w. n.e. przekroczyli Dunaj dały początek Serbom, Chorwatom, Słoweńcom i w części Bułgarom.
Ród – zespól rodzin połączonych więzami pokrewieństwa i tworzył całość osadniczą(zamieszkiwał jedną osadę) i gospodarczą(prowadził wspólną gospodarkę).
Plemiona – zjednoczone rody
Naczelnik – przywódca plemienia, który wraz z Starszyzną rodowo-plemienną gromadzili bogactwa z łupów wojennych, dochody z handlu, oraz zyski z pracy niewolników.
Dominowała gospodarka wypaleniskowa, lecz pojawienie się niewolników spowodowało pierwszy podział społeczny i raz z wzrostem wymiany umocniły wartość prywatną, oraz przyspieszyły zróżnicowanie społeczne a szczególności wyodrębnienie się starszyzny rodowo plemiennej w organ dziedziczny.
Zachwianie się struktury rodowej spowodowały wędrówki ludów => zasępienie więzi pochodzenia na więź sąsiedzką. Duże znacznie miało też powstanie Orki Sprzężonej, która zwiększyła plony i stabilizacje terenów upraw i zwiększenie areału rolnego.
Wielkie plemiona – połączone plemiona
III. Wspólnota terytorialna
Opole – wspólnota terytorialna oparta na więzi sąsiedzkiej (ok. 300 km2)
Czoło opolne – gród warowny będący „stolicą” opola
Wielkie rodziny – obejmowały pod władzą ojca – patriarchy 3-4 pokolenia męskie wraz z żonami i potomstwem oraz spowinowaconymi. Prowadziła ona wspólne gospodarstwo.
Małe rodziny – powstał w skutek wyodrębnienia się z wielkich rodzin pojedynczych „rodzin”(rodziców z dziećmi).
Patrymonia – szereg małych rodzin zamieszkujących w jednym osiedlu, powstałe w celu ochrony życia i mienia poszczególnych członków.(w dobie średniowiecza przekształciły się one w rody gniazdowe).
Wiec – zgromadzenie wolnych mężczyzn, zatwierdzało ono bądź odrzucało wnioski starszyzny. Taką formę ustroju nazywano też ze wzgl. na to, że wszyscy mężczyźni należeli do organizacji wojskowej organizacji wojskowej, demokracją wojskową
W IX wieku na terenach polski zarysowały się dwa wielkie ośrodki polityczne:
- Wiślicko – krakowski (księstwo Wiślan)
- Gnieźnieńsko – poznański (państwo Polan)
Okoliczności sprzyjające:
- Ciągłość polityczna w Państwie pogańskim(tworzenie stałych organów państwowych)
- Oddalenie od centrów współczesnego świata
- Brak wspólnej granicy z Niemcami(względne bezpieczeństwo i swobodny rozwój na drodze ewolucji a nie zagrożenia zewnętrznego=> trwalsze więzi)
Na czele państwa stał Książe. Wokół niego grupowali się możni(urzędnicy), dowódcy drużyny i zarządcy grodów. Podstawową warstwą ludności pospolitej była grupa ludności podległa księciu mieli oni obowiązek:
- Płacenia danin
- Świadczenia w naturze i w postaci posług
- Dostarczanie ludzi do straży w grodach
- Naprawy grodów oraz przesiek
- Noclegów oraz żywności dworowi, urzędników i sług monarchy
Drużyna – armia książęca, zapewniająca mu posłuch w społeczeństwie, i bezpieczeństwo od agresji państw zewnętrznych.
Na czele państwa stał monarcha, który prawował pełnie władzy. Rządy sprawował przy pomocy Rady monarszej(niesformalizowane, władca sam powoływał jej członków). Władze władca opierał na tzw. Grupach wsparcia, do których w X i XI wieku w Polsce należeli:
- Drużyna
- Urzędnicy
- Duchowieństwo
Urzędnicze możnowładztwo – grupa najbliższa elitom władzy, z której władca mianował urzędników. Stanowiło grupę dziedziczną, która starała się zmonopolizować da siebie urzędy. Rozrost liczebny i wzrost uprawnień zamiast umacniać pozycje monarchy ustawicznie ja osłabiał.
Duchowieństwo – pojawienie się trzeciej grupy wsparcia było efektem zasadniczej decyzji politycznej, jaką stanowił chrzest polski. Szybkość i liczba powstających świątyń, oraz uruchomienia państwowego aparatu przymusu do przestrzegania nowej religii wskazywało na ścisłą współpracę tej grupy z władcą.
System skarbowy – Elita władzy i wszystkie grupy wsparcia miały udział w dochodach skarbowych, które stanowiły trzon ich utrzymania i kumulacji majątku był to, więc system eksploatacji scentralizowanej(tzn. dokonywany w interesie monarchy i wszystkich grup współdziałania).
Własne cele aparatu państwowego i grup wsparcia związanych z działalnością państwa:
þ Ośrodki obronne, a także budownictwo kościelne i świeckie.
þ Powstawanie grodów =>powstawanie podgrodzi, targów, ośrodków rynku lokalnego. Grody były też centrami administracji ośrodkami kultu religijnego, siedzibami biskupów
þ Wielka własność ziemska zawdzięczała swój rozwój państwu.
þ Przeobrażenia struktury wiejskiej
Patrymonialność Państwa polega na tym, że państwo(cała ziemia wraz z tym, co na niej się znajduje) należy do monarchy.
Elementy publicznoprawne niezależne od władcy:
Z patrymonialnym charakterem państwa wiązało się
PRAWO KSIĄŻĘCE – ogół uprawnień monarchy
- Władza zwierzchnia
- Sąd
- Prawo poboru danin i żądania posług na rzecz księcia i ego urzędników.
- REGALIA czyli osobiste uprawnienia monarchy np. regale ziemi = wszystkie ziemie nienależące do możnych należą do władcy.
Źródła prawa – normy prawne zwyczajowe, bądź stanowione (przez władze) jak statuty, przywileje, ordynacje, konstytucje(ustawy sejmowe).
Źródła poznania prawa – wszelkie materiały pozwalające odtworzyć treść prawa(spisy prawa zwyczajowego, dokumenty, księgi sądowe, itp.).
Wiadomości z najdawniejszych okresów czerpiemy głównie z źródeł praktyki. Np. coraz liczniejsze dokumenty z XII i XIII (dyplomy książęce=> potwierdzające czynności prawne jak np. darowizny, akty nadania, akty sądowe).
Księga henrykowska – zwiera akty prawne oraz opisy transakcji zawieranych przez klasztor w XIII i na początku XIV wieku.
Formularze czynności prawnych – wzory spisywania czynności prawnych. Najstarsze: XIII/XIV.
Księga elbląska – najstarszy spis polskiego prawa zwyczajowego spisany przez krzyżaków XIII/XIV wiek (źródło poznania prawa)
Przywileje jednostkowe – wydawane na rzecz osób fizycznych: rycerzy, możnowładców możnowładców później także osób prawnych: instytucje kościelne.
N Przywileje immunitetowe – ograniczające prawo książęce na rzecz osób posiadających immunitet.
Przywileje ziemskie – obejmujące wszystkich członków stanu lub stanów
Statuty – ustanawiane przez władcę normy prawne regulujące poszczególne dziedziny życia państwowego.
Prawo kanoniczne – zespól norm prawnych wytworzonych przez kościół, regulujących stosunki kościoła wewnątrz i na zewnątrz.
Prawo kościelne - zespól norm prawnych, regulujących stosunki kościoła wewnątrz i na zewnątrz, bez względu na to czy zostały wytworzone przez kościół czy państwo, czy będące wynikiem porozumienia stron.
Colletio tripartita – zwód prawa kanonicznego znany w Polsce w XII wieku.
Statuty Prowincjonalne – uchwalane na ogólnopolskich synodach prowincjonalnych, prowincjonalnych udziałem legatów papieskich.
Statuty diecezjalne – uzupełnienie wydawane na synodach diecezjalnych.
Przywileje lokacyjne – zezwolenie na lokacje miasta/wsi wydawane przez panującego.
Dokument lokacyjny – dokument określający ustrój miasta/wsi obowiązki i prawa wsi, zapewniając im prawo używania prawa niemieckiego.
Zwierciadło saskie – podstawowe źródło prawa niemieckiego w Polsce.(Spis prawa zwyczajowego niemieckiego)
Pouczenia prawne źródło prawa miejskiego
Ortyle – jednostkowe wyroki sądów o charakterze precedensów.
Weichiblid magdeburski – zbiór prawa miejskiego w Polsce stosowany w Polsce obejmował ustrój sądów oraz miejskie prawo sądowe (redakcja Konrada z Opola XIV wiek)
W XI i XII monarchowie, w oparciu o regale ziemi, nadawali wsie Opola a nawet kasztele kościołowi. Mniejsze posiadłości otrzymywali możnowładcy i rycerze, początkowo jako beneficje(nadania czasowe) w zamian za pełnioną służbę wojskową. Szybko jednak te posiadłości zaczęły się przekształcać w własność dziedziczną zwaną alodialną i rosnąć przez nowe nadania.
Domena władcy prywatna własność ziemska władcy.
Prawo rycerskie – ziemia w zamian za konną służbę wojskową.
N ODROBKOWA
N NATURALNA
N PIENIĘŻNA
Na rzecz kościoła chłopi świadczyli dziesięcinę
Na rzecz władcy Daniny i posługi.
Dwór monarszy – centrum własności jednostki gospodarczej dóbr książęcych. Gospodarką kierował włodarz.
Książęta rozbudowywali swoje domeny stając się największymi właścicielami ziemi w swoich dzielnicach. Rozszerzając je, obejmowali własną administracją gospodarczą tereny już zaludnione, oraz osadzali ludzi na pustkowiach.
Panowie świeccy opierali swe znaczenie na własności dziedzicznej, ponadto korzystając z piastowanych urzędów, zawłaszczali ziemie, na które rozciągało się regale panującego i uzyskiwali nowe posiadłości z nadań książęcych.
Własność duchowa zarówno nadań monarszych jak i licznych w XII wieku darowizn możnowładców.
Specyfiką polskiego średniowiecz jest też przewaga własności alodialnej nad systemem lennym.
Immunitet ekonomiczny – polegał na zwolnieniu ludności zamieszkałej w dobrach prywatnych od określonych w przywileju danin i posług na rzecz księcia, które przechodziły na rzecz pana.
Immunitet sądowo-administracyjny – ograniczał lub wyłączał sądownictwo urzędników książęcych nad ludnością zależną osiadłą w dobrach, które posiadały immunitet. Sprawy sądowe na tych ziemiach podlegały ich właścicielowi.
Nadawanie immunitetów spowodowało zwiększenie władzy panów nad chłopami. WŁADZAOPARTA NA STOSUNKACH FAKTYCZNYCH(z tytułu uprawianej ziemi pana) ZMIENIŁA SIĘ W PODDAŃSTWO.
Stan – grupa społeczna wyróżniająca się w społeczeństwie stanem faktycznym i stosunkiem prawnym(grupa rządząca się własnymi prawami odmiennymi niż reszta społeczeństwa)
Stan uprzywilejowany – uczestniczący w sprawowaniu władzy.
Stan nieuprzywilejowany – któremu prawa stwarzały pewną ochronę przed uciskiem i wyzyskiem stanów uprzywilejowanych.
STANY:
N Duchowieństwo – wyodrębniło się już w XIII wieku, kiedy kler zaczął się w pełni rządzić prawem kościelnym i uzyskał własne sądownictwo.
N Rycerski/szlachecki – wyodrębnił się na początku XIV wieku wraz z masowym otrzymywaniem immunitetów.
N Mieszczański – wyodrębnienie się tego stanu było ściśle związane z uzyskiwaniem przez miasta praw samorządowych.
N Chłopski – wyodrębnienie się tego stanu miał ścisły związek z upowszechnieniem się systemu czynszowego i czynszowego i związanymi z tym zmianami w stanowisku prawnym
Szlachta
Komesi (baronowie) – czołowi przedstawiciele możnowładztwa polskiego, skupiali w swym ręku urzędy państwowe i zarząd grodów. Początkowo źródłem ich dochodów był udział w zyskach z podatków, w XII wieku w wyniku nadań powiększali oni swoje ziemie stając się wielkimi właścicielami ziemi(posiadali też faktyczny monopol na urzędy).
Włodycy – ludzie wolni zdolni do konnej służby wojskowej, niekoniecznie posiadający ziemie.
Miles strenuus – pasowany rycerz
Rody możnowładcze – rody, w których pochodzenie od wspólnego przodka współistniało ze stosunkami zależności. Podporządkowanie możnowładztwu rycerzy(quasi feudalizacja).
Rody gniazdowe – średni i drobni rycerze osiadli na zwartym terenie, zwanym gniazdem, pochodzącym od jednako przodka lub związanych węzłami pokrewieństwa.
Podstawowym prawem rycerskim była dziedziczna własność ziemi. Własność rycerska była zwolniona od ciężarów prawa książęcego, książęcego miejsce tzw. Dziesięciny snopowej świadczyła na rzecz kościoła tzw. Dziesięcinne swobodną, poza tym byli oni chronieni wzmożoną ochroną prawną. Końcową fazą kształtowania się rycerstwa było rozszerzenie immunitetów na ogół rycerstwa(XIII-XIV)
Specjalne prawa rycerskie XIII w./Prawo rycerskie:
...
polak-maly