Zbiorowa - Rozdroza i sciezki wrazliwosci.doc

CZYT/

Rozdroża i ścieżki wrażliwości

PROBLEMY / DYSKUSTE - TOM I

Rozdroża i ścieżki wrażliwości

pod redakcją

Piotra Orlika

UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU WYDAWNICTWO NAUKOWE INSTYTUTU FILOZOFII

POZNAŃ 2000

KOLEGIUM WYDAWNICZE

Tadeusz Buksinski (przewodniczący), Bolesław Andrzejewski, Grzegorz Heckert, Jarema Jakubowski (sekretarz), Barbara Kotowa,

Anna Pałubicka, Jan Such Seria wydawnicza PROBLEMY / DYSKUSJE: Piotr Orlik

Recenzent

prof. dr hab. Anna Jamroziakowa

Projekt okładki Krzysztof Baran

Redakcja

Izabela Baran

yright by Wydawnictwo Naukowe nstytutu Filozofii UAM, 2000

ISBN 83-7092-150-7

WYDAWNICTWO NAUKOWE INSTYTUTU FILOZOFII UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU

60-569 Poznań, ul. Szamarzewskiego 89c, tel. (0-61) 821-94-63, fax (0-61) 847-15-55, e-mail: wnifuam@amu.edu.pl

DRUK: WYDAWNICTWO I DRUKARNIA UNI-DRUK S.C.

61-485 Poznań, ul. 28 Czerwca 1956 r. 223/229 tel. (0-61) 831-11-86, -90, fax (0-61) 831-11-94, e-mail: defa@defacto.icnet.pl

Spis treści

Wstęp                    7

I. ROZDROŻA

BARTOSZ KORZENIEWSKI, Levinasa podróż po krainie wrażliwości   .    11 Dyskusja: Autonomia, tożsamość, wrażliwość, otwarcie na inność,

kategoria Twarzy              32

ANDRZEJ WAWRZYNOWICZ, Dialektyka negatywna

Theodora W. Adorna jako racjonalna konieczność zerwania

z rozumem pozytywnie ustanowionym                   39

Dyskusja: Prawda, negatywność, historyczność, „miękka"

racjonalność              52

PIOTR ORLIK, Rozum a wrażliwość              59

Dyskusja: Wrażliwość a władza, rozum otwarty, manipulacja,

ludzie-płazy, milczenie              81

AMELIA BIS, Słabość wrażliwości - wrażliwość słabości              91

Dyskusja: Afirmacja słabości, „Lichtung", słaby podmiot,

miłość                  110

RENATA A. LEPCZYK, Wrażliwość a tolerancja              117

Dyskusja: Świadomość i wrażliwość, tolerancja - wrażliwość

czy zasada?              131

BARBARA SzczepaŃSKA-PABISZCZAK, „Zmierzch" czy „renesans"

wrażliwości estetycznej?                  137

Dyskusja: Epistemologiczny kontekst dyskursu ponowoczesnego,
symulacja, wrażliwość a wrażliwość estetyczna, epoka
Narcyzmu                    157

II. ŚCIEŻKI

EWA ORLIK-MarCINIAK, Autoprezentacyjne aspekty wrażliwości

interpersonalnej              163

Dyskusja: Wrażliwość a interakcja, cynizm i autentyzm,

ironistka Rorty'ego, śmierć podmiotu, Dostojewski              170

MAREK KWIECIEŃ, „I niespokojne jest serce nasze..."   Religijne

formy wrażliwości              183

Dyskusja: Magia a religia, wrażliwość a Bóg, wrażliwość

negatywna, świadomość, bunt, tradycja              209

PIOTR ORLIK, Ku mistycznym źródłom wrażliwości: Enneagram   .   .   219 Dyskusja: Sufizm, ponowoczesne wzory osobowe, charakter,

stres, inicjacja, „Wilk stepowy", Internet              254

MONIKA BAKKE, Wrażliwość śpiących ciał              271

Pytania              280

BARTEK POLCYN, Symboliczne źródło doświadczenia sensu

w filozofii Rudolfa Otto i  Mircea Eliadego                   285

Dyskusja: Całość, zmysłowość, mędrcy buddyjscy, axis rnundi,

akt seksualny, odczucie jedności              302

Indeks nazwisk              311

Inhaltverzeichnis              315

Contens              317

Wstęp

Max Scheler w dziele Der Formalismus in der Ełhik und die materiale Wertethik1 podejmuje dyskusję z tradycją ukształtowaną przez Kanta, tradycją polegającą na rozdzieleniu sfery rozumu (Vernunft) i zmy­słowości (Sinnlichkeit) oraz na odmówieniu sferze zmysłowości - jako nieintencjonalnej - filozoficznego znaczenia. Polemizując z Kantem, Scheler wskazuje, że konsekwencje filozofii autora Krytyki czystego ro­zumu polegają między innymi na zamknięciu nam dostępu do pew­nych treści. Rodzaj ujawnianych treści wiąże się - jak wskazują analizy fenomenologów - z nastawieniem: inne treści jawią nam się w nasta­wieniu naturalnym, inne w naukowym, a jeszcze inne w nastawieniu fenomenologicznym. Już Husserl ukazywał, że nastawienie, a więc pewien moment immanentnie wypływający z subiektywności, okazu­je się istotny dla charakteru zjawiających się treści2.

Autor Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik po­święcił wiele uwagi warunkom ujawniania się treści aksjologicznych, które jego zdaniem nie mają jedynie formalnego - jak chciał Kant -charakteru, lecz są specyficznymi treściami „materialnymi", odróż­niającymi się wzajemnie momentami jakościowymi. Max Scheler zdaje sobie sprawę, że dla ujawnienia tych treści nie wystarczy charaktery­styka pojęciowa; potrzebne jest coś w rodzaju terapii, której poddaje swoich czytelników za pomocą specyficznej dla niego metody wyła­niania treści - polegającej nie tyle na zdawaniu sprawy z wyników doświadczenia fenomenologicznego, ile mającej to doświadczenie umo-

1              M. Scheler, Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertctliik, Francke Ver-
lag, Bern 1954.

2              E, Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenoinenologicznej filozofii, PWN, Warszawa:
Księga pierwsza 1967; Księga druga 1974.

8

Wstęp

żliwić, a więc mającej sens heurystyczny3 - oraz nakładając szereg wa­runków, których spełnienie umożliwić ma otwieranie się na aksjologi­czne treści. Skutkiem tych zabiegów ma być uzyskanie naoczności fenomenologicznej, w której podmiot poznający uczestniczyć4 będzie (jak powie później Dietrich von Hildebrand: uczestniczyć inten-cjonalnie5)   w tym, co poznawane.

Choć Scheler mówi o przedmiotowej stronie otwarcia w postaci noematycznego korelatu świadomości oraz o podmiotowej w postaci aktów świadomości odnoszących się do ujawnianych przezeń „treści", zdaje jednak sprawę z ich wzajemnych uwarunkowań i kładzie nacisk na analizy tych uwarunkowań. Fenomenologiczne analizy Schelera otwierają horyzonty dla wrażliwości jako tej, która przekraczać miałaby dualistyczne myślenie podmiotowo-przedmiotowe.

Uważam, że w sytuacji, kiedy atakowani jesteśmy przekazami me­dialnymi, reklamami odwołującymi się nie do wypracowanego w filo­zofii nowoczesnej sposobu argumentacji, ale wtrącających nas w rejo­ny, w których możemy czuć się bezradni lub zagubieni, owocna może być filozoficzna refleksja nad sferą wrażliwości, refleksja, która mo­głaby stać się zapleczem możliwości dystansowania się wobec narzu­canych nam wzorów. Kiedy bowiem nie dysponujemy możliwością oparcia się, odwołania do czegoś, znalezienia punktu zaczepienia, możliwości choćby językowego zdystansowania, pozostanie nam mi­mowolne uleganie lansowanym wzorcom. A nie jest to zachęcająca perspektywa. Przypomnijmy ostrzeżenie dane nam już przez Nie-tzschego: „dziś jest jeszcze człowiek bardziej małpą niźli jakakolwiek małpa"6.

Piotr Orlik

3              Pisałem o tym w książce Fenomenologia świadomości aksjologicznej, WN IF UAM,
Poznań 1995.

4              O pojęciu „uczestnictwa" (Teilnalmie) oraz „udziału" (Teilliabe) podmiotu pozna­
...