CZYT/
Rozdroża i ścieżki wrażliwości
PROBLEMY / DYSKUSTE - TOM I
pod redakcją
Piotra Orlika
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU WYDAWNICTWO NAUKOWE INSTYTUTU FILOZOFII
POZNAŃ 2000
KOLEGIUM WYDAWNICZE
Tadeusz Buksinski (przewodniczący), Bolesław Andrzejewski, Grzegorz Heckert, Jarema Jakubowski (sekretarz), Barbara Kotowa,
Anna Pałubicka, Jan Such Seria wydawnicza PROBLEMY / DYSKUSJE: Piotr Orlik
Recenzent
prof. dr hab. Anna Jamroziakowa
Projekt okładki Krzysztof Baran
Redakcja
Izabela Baran
yright by Wydawnictwo Naukowe nstytutu Filozofii UAM, 2000
ISBN 83-7092-150-7
WYDAWNICTWO NAUKOWE INSTYTUTU FILOZOFII UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
60-569 Poznań, ul. Szamarzewskiego 89c, tel. (0-61) 821-94-63, fax (0-61) 847-15-55, e-mail: wnifuam@amu.edu.pl
DRUK: WYDAWNICTWO I DRUKARNIA UNI-DRUK S.C.
61-485 Poznań, ul. 28 Czerwca 1956 r. 223/229 tel. (0-61) 831-11-86, -90, fax (0-61) 831-11-94, e-mail: defa@defacto.icnet.pl
Spis treści
Wstęp 7
I. ROZDROŻA
BARTOSZ KORZENIEWSKI, Levinasa podróż po krainie wrażliwości . 11 Dyskusja: Autonomia, tożsamość, wrażliwość, otwarcie na inność,
kategoria Twarzy 32
ANDRZEJ WAWRZYNOWICZ, Dialektyka negatywna
Theodora W. Adorna jako racjonalna konieczność zerwania
z rozumem pozytywnie ustanowionym 39
Dyskusja: Prawda, negatywność, historyczność, „miękka"
racjonalność 52
PIOTR ORLIK, Rozum a wrażliwość 59
Dyskusja: Wrażliwość a władza, rozum otwarty, manipulacja,
ludzie-płazy, milczenie 81
AMELIA BIS, Słabość wrażliwości - wrażliwość słabości 91
Dyskusja: Afirmacja słabości, „Lichtung", słaby podmiot,
miłość 110
RENATA A. LEPCZYK, Wrażliwość a tolerancja 117
Dyskusja: Świadomość i wrażliwość, tolerancja - wrażliwość
czy zasada? 131
BARBARA SzczepaŃSKA-PABISZCZAK, „Zmierzch" czy „renesans"
wrażliwości estetycznej? 137
Dyskusja: Epistemologiczny kontekst dyskursu ponowoczesnego,symulacja, wrażliwość a wrażliwość estetyczna, epokaNarcyzmu 157
II. ŚCIEŻKI
EWA ORLIK-MarCINIAK, Autoprezentacyjne aspekty wrażliwości
interpersonalnej 163
Dyskusja: Wrażliwość a interakcja, cynizm i autentyzm,
ironistka Rorty'ego, śmierć podmiotu, Dostojewski 170
MAREK KWIECIEŃ, „I niespokojne jest serce nasze..." Religijne
formy wrażliwości 183
Dyskusja: Magia a religia, wrażliwość a Bóg, wrażliwość
negatywna, świadomość, bunt, tradycja 209
PIOTR ORLIK, Ku mistycznym źródłom wrażliwości: Enneagram . . 219 Dyskusja: Sufizm, ponowoczesne wzory osobowe, charakter,
stres, inicjacja, „Wilk stepowy", Internet 254
MONIKA BAKKE, Wrażliwość śpiących ciał 271
Pytania 280
BARTEK POLCYN, Symboliczne źródło doświadczenia sensu
w filozofii Rudolfa Otto i Mircea Eliadego 285
Dyskusja: Całość, zmysłowość, mędrcy buddyjscy, axis rnundi,
akt seksualny, odczucie jedności 302
Indeks nazwisk 311
Inhaltverzeichnis 315
Contens 317
Wstęp
Max Scheler w dziele Der Formalismus in der Ełhik und die materiale Wertethik1 podejmuje dyskusję z tradycją ukształtowaną przez Kanta, tradycją polegającą na rozdzieleniu sfery rozumu (Vernunft) i zmysłowości (Sinnlichkeit) oraz na odmówieniu sferze zmysłowości - jako nieintencjonalnej - filozoficznego znaczenia. Polemizując z Kantem, Scheler wskazuje, że konsekwencje filozofii autora Krytyki czystego rozumu polegają między innymi na zamknięciu nam dostępu do pewnych treści. Rodzaj ujawnianych treści wiąże się - jak wskazują analizy fenomenologów - z nastawieniem: inne treści jawią nam się w nastawieniu naturalnym, inne w naukowym, a jeszcze inne w nastawieniu fenomenologicznym. Już Husserl ukazywał, że nastawienie, a więc pewien moment immanentnie wypływający z subiektywności, okazuje się istotny dla charakteru zjawiających się treści2.
Autor Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik poświęcił wiele uwagi warunkom ujawniania się treści aksjologicznych, które jego zdaniem nie mają jedynie formalnego - jak chciał Kant -charakteru, lecz są specyficznymi treściami „materialnymi", odróżniającymi się wzajemnie momentami jakościowymi. Max Scheler zdaje sobie sprawę, że dla ujawnienia tych treści nie wystarczy charakterystyka pojęciowa; potrzebne jest coś w rodzaju terapii, której poddaje swoich czytelników za pomocą specyficznej dla niego metody wyłaniania treści - polegającej nie tyle na zdawaniu sprawy z wyników doświadczenia fenomenologicznego, ile mającej to doświadczenie umo-
1 M. Scheler, Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertctliik, Francke Ver-lag, Bern 1954.
2 E, Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenoinenologicznej filozofii, PWN, Warszawa:Księga pierwsza 1967; Księga druga 1974.
8
żliwić, a więc mającej sens heurystyczny3 - oraz nakładając szereg warunków, których spełnienie umożliwić ma otwieranie się na aksjologiczne treści. Skutkiem tych zabiegów ma być uzyskanie naoczności fenomenologicznej, w której podmiot poznający uczestniczyć4 będzie (jak powie później Dietrich von Hildebrand: uczestniczyć inten-cjonalnie5) w tym, co poznawane.
Choć Scheler mówi o przedmiotowej stronie otwarcia w postaci noematycznego korelatu świadomości oraz o podmiotowej w postaci aktów świadomości odnoszących się do ujawnianych przezeń „treści", zdaje jednak sprawę z ich wzajemnych uwarunkowań i kładzie nacisk na analizy tych uwarunkowań. Fenomenologiczne analizy Schelera otwierają horyzonty dla wrażliwości jako tej, która przekraczać miałaby dualistyczne myślenie podmiotowo-przedmiotowe.
Uważam, że w sytuacji, kiedy atakowani jesteśmy przekazami medialnymi, reklamami odwołującymi się nie do wypracowanego w filozofii nowoczesnej sposobu argumentacji, ale wtrącających nas w rejony, w których możemy czuć się bezradni lub zagubieni, owocna może być filozoficzna refleksja nad sferą wrażliwości, refleksja, która mogłaby stać się zapleczem możliwości dystansowania się wobec narzucanych nam wzorów. Kiedy bowiem nie dysponujemy możliwością oparcia się, odwołania do czegoś, znalezienia punktu zaczepienia, możliwości choćby językowego zdystansowania, pozostanie nam mimowolne uleganie lansowanym wzorcom. A nie jest to zachęcająca perspektywa. Przypomnijmy ostrzeżenie dane nam już przez Nie-tzschego: „dziś jest jeszcze człowiek bardziej małpą niźli jakakolwiek małpa"6.
Piotr Orlik
3 Pisałem o tym w książce Fenomenologia świadomości aksjologicznej, WN IF UAM,Poznań 1995.
4 O pojęciu „uczestnictwa" (Teilnalmie) oraz „udziału" (Teilliabe) podmiotu pozna...
sashakiev500