ComteW10.pdf

Auguste COMTE

METODA POZYTYWNA W SZESNASTU WYKŁADACH

(wybór z 6 tomowego Cours de philosophie positive , 1830-1842, dokonany

jeszcze w XIX w., przełożyła Wanda Wojciechowska, PWN 1961)

Wykład dziesiąty

SOCJOLOGIA

W każdej nauce metoda jest nierozłącznie związana z doktryną. Jeśli jest

izolowana od swych zastosowań, najdokładniejsza jej znajomość sprowadza się

do kilku ogólników, które są niewystarczające dla prowadzenia badań, nie

wskazują bowiem na te modyfikacje, jakim winny podlegać, w razie ich

stosowania, owe zbyt jednolite przepisy. Im bardziej złożone stają się zjawiska,

tym mniejsza zachodzi możliwość oddzielenia metody od doktryny, ponieważ

modyfikacje nabierają znaczenia. Zwłaszcza w badaniu zjawisk społecznych

pojęcie metody może być jedynie rezultatem podstawowej koncepcji nauki.

Metodę w socjologii można ocenić tylko na zasadzie sposobu jej użytkowania.

Nie może być mowy o jakimś wstępnym traktacie o metodzie. Niemniej jednak

przed przystąpieniem do bezpośredniego badania socjologii zachodzi potrzeba

zapoznania się z jej duchem i jej środkami badania.

Gdy przeprowadzamy ocenę obecnego stanu tej nauki, znajdujemy tu bądź ze

względu na metodę, bądź na doktrynę zespół własności, które cechowały

poprzednie okresy innych działów filozofii. Obecna wiedza polityczna jest w

porównaniu z prawdziwą nauką tym, czym były niegdyś astrologia dla

astronomii, alchemia dla chemii i poszukiwanie powszechnego leku dla systemu

nauk medycznych. Takie same rozważanie daje się zastosować do polityki

teologicznej i metafizycznej.

Niezależnie od tego czy zjawiska będą sprowadzone do interwencji sił

nadprzyrodzonych, czy też tłumaczone potęgą jestestw, ta różnorodność

koncepcji będących ostatecznie czymś identycznym, nie przeszkodzi w

odtworzeniu ich charakteru, który polega ze względu na metodę na przewadze

wyobraźni nad obserwacją, a ze względu na doktrynę, na poszukiwaniu pojęć

absolutnych. Wypływa z tego dla socjologii tendencja do wywierania

arbitralnego i nieograniczonego działania na zjawiska, których się nie uważa za

podporządkowane prawom przyrody.

Duch wszelkich teoretycznych rozważań teologicznych i metafizycznych jest,

jeśli idzie o cel, idealny, bezwzględny w koncepcjach i arbitralny w

zastosowaniu; takie same są jeszcze cechy całokształtu rozważań społecznych.

Filozofię pozytywną charakteryzuje ze względu na metodę podporządkowanie

wyobraźni - obserwacjom; wyobraźni powierza ona najpłodniejszy i

najobszerniejszy teren, a na nim ogranicza jej zadanie do wykrywania lub

doskonalenia koordynacji zaobserwowanych faktów lub środków

umożliwiających przedsięwzięcie nowych badań. Idzie tu właśnie o

wprowadzenie do socjologii tendencji do podporządkowania koncepcji faktom.

Ze względu na doktrynę, filozofię pozytywną znamionuje dążność do nadania

cechy względności wszystkim pojęciom, które zrazu były absolutne. Przejście

od absolutnego do względnego stanowi jeden z najdonioślejszych rezultatów

każdego przewrotu intelektualnego.

Z punktu widzenia nauki kontrast zachodzący między absolutnym i względnym

można uważać za cechę odrożniającą filozofię współczesną od dawnej.

Wszelkie studia nad wewnętrzną naturą jestestw, ich przyczyn pierwszych lub

celowych są absolutne. Wszelkie badanie praw rządzących zjawiskami jest

względne; uzależnia ono postęp w rozważaniach teoretycznych od

udoskonalenia obserwacji w tym założeniu, że w żadnej dziedzinie nie może być

ujawniona w sposób doskonały dokładna rzeczywistość. Charakter względności

w naukowych koncepcjach jest równie nierozdzielny z pojęciem praw przyrody,

jak dążenie do wiedzy absolutnej jest nierozłączne z fikcjami teologicznymi i

jestestwami absolutnymi.

Oba te programy, które rozpatrywałem przed chwilą, stanowią, jeden ze

względu na metodę, drugi - na doktrynę, podwójny warunek pozytywności

wiedzy społecznej. Być może, że rozważanie nad tymi programami nie jest

najwłaściwszą drogą do ujawnienia oznak takiego przeobrażenia na skutek

istniejącego jeszcze w zjawiskach społecznych powiązania teorii z praktyką.

Toteż, aby lepiej uwypuklić to tłumaczenie, powinienem rozważać obecną myśl

polityczną ze względu na zastosowanie. W tym aspekcie myśl ta odznacza się

urojoną dążnością do nieograniczonego oddziaływania na zjawiska społeczne.

Błąd ten panował niegdyś we wszystkich innych kategoriach koncepcji.

Tego rodzaju złudzenie trwa tym dłużej, im bardziej opóźnia się na skutek

złożoności zjawisk poznawanie ich praw. Inne znów oddziaływanie pochodzi

stąd, że na skutek większej złożoności zjawisk, podlegają one łatwiej zmianom.

Jeszcze teraz uważamy, że zjawiska społeczne podlegają zmianom bez

ograniczenia. Rodzaj ludzki pojmujemy jako coś pozbawionego wszelkich

samorzutnych impulsów i zawsze gotowego do biernego poddawania się

wpływowi prawodawcy czy to doczesnego, czy boskiego, byleby tylko był on

wyposażony w dostateczny autorytet. Pod tym względem polityka teologiczna

jest mniej niekonsekwentna niż polityka metafizyczna. Tłumaczy ona

dysproporcję między ogromem skutków osiągniętych a skromnymi rozmiarami

przyczyn, traktując prawodawcę jedynie jako narzędzie potęgi nadprzyrodzonej

i absolutnej, co prowadzi do jego nieograniczonej władzy.

Szkoła metafizyczna, uciekając się w sposób znacznie mniej jasny do fortelu

Opatrzności, wprowadza swoje niezrozumiałe jestestwa, a zwłaszcza główne

jestestwo Matury, która jest tylko modyfikacją zasady teologicznej. Nie racząc

podporządkować skutków przyczynom, często usiłuje wyminąć trudność,

przypisując przypadkowi zauważone zdarzenia, a gdy jałowość takiego wybiegu

staje się zbyt uderzająca, przecenia znaczenie wpływu geniuszu jednostki na

bieg spraw ludzkich. Z obu tych doktryn wynika przedstawienie działalności

politycznej człowieka jako nieokreślonej i arbitralnej. W taki sposób ludzkość

jest wydana na pastwę eksperymentowania rozmaitych szkół politycznych, z

których każda usiłuje wykazać wyższość swego niewzruszonego typu rządzenia.

Dopóki dawny system polityczny zabraniał swobodnego badania zagadnień

socjalnych, powyższe braki pozostawały ukryte. Kiedy, dzięki wpływowi

polityki metafizycznej, przyznano prawo do badania, niebezpieczeństwo

grożące ze strony tej filozofii spotęgowało się do tego stopnia, że została

zakwestionowana sama użyteczność stanu społecznego. Wymowni sofiści nie

obawiali się wychwalać doskonałości życia dzikich w takiej postaci, jaką sobie

roili. Doszedłszy do tego stopnia niedorzeczności, utopie metafizyczne

ujawniają niemożliwość wprowadzenia w polityce jakiegokolwiek stałego

pojęcia, dopóki będą trwać w sposób absolutny poszukiwania najlepszego rządu,

przy jednoczesnym pomijaniu danego, ściśle określonego stanu cywilizacji.

Porządek i harmonię możemy uzyskać jedynie przez podporządkowanie zjawisk

społecznych prawom naturalnym, których całokształt wyznacza charakter i

granice politycznego działania dla każdej epoki. Przekonanie o tym, że kolejne

zmiany społeczne są regulowane przez prawa naturalne, jest podstawą znaczenia

człowieka w dziedzinie zdarzeń politycznych. W ten sposób główne dążenia

ludzkości nabierają autorytetu godnego poszanowania, który musi być

uwzględniony przez każde prawodawstwo. Wiara w nieograniczoną moc

politycznych rachub przypisuje człowiekowi pewnego rodzaju automatyzm

społeczny, którym kieruje władza despotyczna i absolutna bądź to Opatrzności,

bądź prawodawcy.

Ażeby zestawić warunki, jakim musi czynić zadość socjologia, wystarczy

zastosować tu zasadę racjonalnego przewidywania, którą w innych naukach

przedstawiłem jako kryterium pozytywności. Należy ujmować zjawiska

społeczne jako dające się przewidywać, podobnie jak wszelkie inne zjawiska, w

granicach dokładności, dających się pogodzić z ich wyższą złożonością.

Sama myśl o racjonalnym przewidywaniu zakłada, że umysł ludzki porzuca

krainę idealnych jestestw, aby oprzeć się na gruncie zaobserwowanych

realności, podporządkowując wyobraźnię obserwacji. Z chwilą, gdy koncepcje

polityczne przestają być absolutne, muszą się godzić ze zmiennością faz

cywilizacji w taki sposób, ażeby teoria, mając możność trzymania się biegu

wypadków, pozwoliła na ich przewidywanie. Działanie polityczne musi być

ograniczone przez konieczność zachowania zgodności z określonymi prawami:

gdyby było inaczej, szereg zdarzeń społecznych, zawsze narażonych na

poważne zaburzenia ze strony prawodawcy czy to boskiego, czy ludzkiego, nie

mogłyby zostać przewidziane. Jeśli zdarzenia są rządzone przez wole

nadprzyrodzone, to jest możliwe występowanie objawienia, natomiast zdarzenia

te nie mogłyby być przedmiotem naukowego przewidywania, którego sam tylko

pomysł byłby bluźnierstwem. Stara filozofia jedynie uświęca na ślepo wszystkie

fakty dokonane; jej puste formułki nie są w stanie doprowadzić do żadnych

wskazówek, dotyczących społecznej przyszłości.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: