ar-01-01.pdf

Jadwiga Iwaszczuk

T aniec jako ofiara w staro¿ytnym

E gipcie

Staro¿ytny Egipt kojarzy nam siê tradycyjnie z faraonem, pira-

midami i rozbudowan¹ kast¹ kap³añsk¹. I poniek¹d s³usznie - te trzy

motywy ³¹czy zwi¹zek z jedn¹ z najwa¿niejszych dziedzin aktywno-

ci ludzkich, jak¹ jest religia i religijnoæ. W czasach najwiêkszego

rozkwitu kultury egipskiej bardzo znacz¹c¹ rolê zarówno w ¿yciu

religijnym, jak i wieckim odgrywali kap³ani sprawuj¹c urzêdy w

wi¹tyniach, ale te¿ pe³ni¹c niezwykle wa¿ne funkcje w polityce, a

nawet zasiadaj¹c na tronie. Jednak i wtedy pamiêtali oni o swej pier-

wotnej roli, jak¹ by³a s³u¿ba bogom. W Egipcie rozwinê³a siê nie-

s³ychanie bogata i ró¿norodna obrzêdowoæ, dziêki której bóstwa

mia³y mieæ zapewnione szczêliwe trwanie. Jedynie szcz¹tki tej bo-

gatej tradycji religijnej przetrwa³y do naszych czasów, zachowane w

tekstach i ikonografii. Jak w przypadku tylu innych kultur, mo¿emy

tylko próbowaæ odtwarzaæ znaczenie tych rytua³ów, pos³uguj¹c siê

dostêpnymi ród³ami.

Jednym z przejawów kultu by³ taniec. Staro¿ytni Egipcjanie byli

narodem wyj¹tkowo roztañczonym. Podczas pañstwowych i prywat-

nych wi¹t nie mog³o zabrakn¹æ muzyki i tañca. Jak bardzo go sobie

cenili, mo¿na stwierdziæ po iloci s³ownictwa z nim zwi¹zanego. Naj-

czêstszym i najwa¿niejszym wyrazem jest okrelenie jb3, u¿ywane

od czasów najdawniejszych. Taniec biegany nazywano rwj, taniec

Mww - hbj. Oddzielne okrelenie mia³y tañce skakane, w szczegól-

noci nubijskie i libijskie: ksks. Jeszcze inne s³owo - trf - stosowano

na taniec w parach [B RUNNER -T RAUT 1982:216].

Ta szczególna czynnoæ rytualna, jak¹ by³ taniec, mia³a w Egip-

cie swoj¹ w³asn¹ opiekunk¹ - by³a ni¹ Hathor, która pe³ni³a równie¿

funkcjê Pani Muzyki, Radoci, a tak¿e Pijañstwa. To, ¿e w³anie

Hathor, tak wysoko postawiona w hierarchii panteonu egipskiego,

by³a bogini¹ tañca, wiadczy równie¿ o jego randze.

Dla prawie ka¿dego rodzaju tañca byli zarezerwowani konkretni

wykonawcy. W oficjalnym kulcie bogów nie ka¿dy móg³ uczestni-

czyæ, a przy wi¹tyniach utworzone by³y specjalne urzêdy dla muzy-

ków i tancerzy (muzykantek i tancerek). Zdarza³o siê, ¿e tancerzem

w jakiej konkretnej sytuacji rytualnej by³ cz³owiek pe³ni¹cy wyso-

kie urzêdy dworskie b¹d wi¹tynne. Nierzadko tañcem para³ siê

sam król.

Egipcjanie byli bardzo religijnym narodem, a taniec by³ jedn¹ z

form oddawania czci bóstwom. Nie by³ to jednak jedyny rodzaj uho-

norowywania bóstw. Ofiary jako jeden z najczêstszych sposobów

praktycznego spe³niania kultu przybiera³y ró¿norodne formy. Dla

Egipcjan moc i si³a by³y substancj¹, czego nastêpstwem by³a wiara,

¿e bóstwo po przyjêciu ofiary przejmie jej energiê; ale wymaga³o to

specjalnego rytua³u. St¹d te¿ osobne miejsca sk³adania ofiar, okre-

lony czas ich sk³adania i wreszcie specjalni ludzie sprawiaj¹cy ofia-

ry, a wszystko to wed³ug odpowiedniego scenariusza. Oczywicie,

nie by³o to dzia³anie jednostronne - od bóstwa oczekiwano, by zare-

agowa³o na ich ofiary w odpowiedni sposób i s¹dz¹c z tekstów - tak

w³anie siê dzia³o.

W tradycyjnym rozumieniu taniec do koñca nie pasuje do defini-

cji ofiary, jednak postaram siê udowodniæ, ¿e staro¿ytni cile ³¹czy-

li go z ofiar¹, a zdarza³o siê, ¿e nie widzieli ró¿nicy miêdzy ofiar¹ a

tañcem.

Tañce ku czci Hathor

G³ównym bóstwem, przed którym tañczono by³a - co jest zupe³-

nie zrozumia³e - Hathor. Taniec jako ofiara s³u¿y³ codziennym rytu-

a³om, których zadaniem by³o utrzymanie porz¹dku wiata. By³ jed-

n¹ z czynnoci, której dope³niano, aby bogini by³a zadowolona i

patrzy³a ³askawym okiem na swój lud. Pieñ znajduj¹ca siê na cia-

nie wi¹tyni w Dendera jest znakomit¹ tego ilustracj¹ [H ICKMANN

1961:9; J UNKER 1906:101-128]:

Muzykujemy dla Ciebie.

Tañczymy dla Twojego Majestatu.

Modlimy siê do Ciebie

A¿ do wysokoci niebios.

Jeste w³adczyni¹ ber³a,

£añcuchów na szyi i sistrum,

W³adczyni¹ muzyki,

Dla której siê gra.

Modlimy siê codziennie do Twojego Majestatu

Od wieczora a¿ ziemia stanie siê jasna.

Gramy na bêbnie dla Ciebie, Pani z Dendera.

Modlimy siê do Ciebie w takt piosenki.

Jeste w³adczyni¹ radoci, Pani¹ tañca,

W³adczyni¹ muzyki, Pani¹ gry na harfie,

W³adczyni¹ korowodu, Pani¹, Pani¹ wicia wieñców,

W³adczyni¹ mirry, Pani¹ skoków.

Jeste w³adczyni¹ wieñca, Pani¹ tañca,

W³adczyni¹ nie maj¹cych koñca pijatyk.

Radujemy siê przed Tob¹, muzykujemy dla Ciebie.

Twoje serce wykrzykuje z radoci widz¹c nasze czyny.

Równie¿ potwierdzeniem tego faktu mo¿e byæ fragment jednego

z Tekstów Sarkofagów zatytu³owany Przemiana w pisarza dla sto-

³u ofiarnego Hathor:

Przytaczam przekaz dla darów ofiarnych na horyzoncie Hathor. Przyprowa-

dzi³em (dwa razy) ber³o uch na jej miejsce w dniu rewizji prawdy. Chcê, ¿eby

Hathor poda³a mi obie rêce; jestem jej pisarzem, którego ona kocha, który co-

dziennie wykonuje to, co ona kocha. Spieszê siê tañcz¹c do Hathor, ofiarujê

chleb Re - Atumowi, nakrywam stó³ ofiarny dla Hathor. Otwieram bramê, zamy-

kam bramê, ...kaplica Hathor. Jak piêkne jest to, kiedy tam jestem! [E DEL

1970:148].

Taniec by³ czêsto dope³nieniem ofiar, np. ze wi¹tyni w Dendera

znamy przedstawienie kap³ana, który wykonuje taniec religijny pod-

czas ofiarowywania dzbana mnw bogini [M ARIETTE 1870:31].

Spo³eczna pozycja tancerzy by³a najczêciej wysoka, zdarza³o

siê nawet, i to wcale nie tak rzadko, ¿e sam król tañczy³ przed bogi-

ni¹, jak to ma miejsce podczas rytua³u oczyszczenia, który wykony-

wany by³ w czasie ceremonii ku czci Pani Pijañstwa, Radoci i Tañ-

ca (tj. Hathor) [J UNKER 1906:102]:

Przyszed³ faraon tañczyæ,

przyszed³ jej piewaæ.

O jego Pani! Patrz, jak on tañczy;

O Narzeczona Horusa! Patrz, jak on podskakuje.

Faraon, którego umyte rêce,

Którego palce s¹ czyste,

O jego Pani! Patrz, jak on tañczy;

O Narzeczona Horusa! Patrz, jak on podskakuje.

Kiedy on Tobie ofiaruje,

Ten dzban mnw.

W Dendera mamy zapisan¹ inn¹ pieñ z tej¿e ceremonii [J UNKER

1906:102]:

On przychodzi, ¿eby tañczyæ,

On przychodzi, ¿eby piewaæ.

Z chlebem w rêku,

Nie ka¿e niszczyæ chleba na swojej rêce,

Jego potrawy s¹ czyste na jego ramieniu,

Kiedy ona [Hathor] przychodzi od Oka Horusa,

I on oczyszcza to, co jej ofiaruje.

Tañce hathoryckie maj¹ bardzo ró¿norodny charakter. Mo¿na wy-

mieniæ tu tañce akrobatyczne (trf), tañce z lustrami, wreszcie tañce

kroczone. Z ró¿nych okresów historycznych znanych jest wiele przed-

stawieñ ikonograficznych ka¿dego z nich.

rys. 1

W grobie Zenet [V ANDIER 1958:435-436], kap³anki Hathor, wy-

kutym w Tebach za czasów XVIII dynastii, znajduje siê piêknie za-

chowany przyk³ad tañca akrobatycznego (rys. 1). Ca³a scena po-

dzielona jest na dwie czêci: z pra-

wej przedstawiono trzech mê¿czyzn

- jeden z nich wykonuje jakie ge-

sty (wydaje siê, ¿e kieruje tañcem),

postaæ centralna uchwycona zosta-

³a w podskoku, wreszcie trzeci z

mê¿czyzn wysuwa lew¹ nogê i

klaszcze wybijaj¹c rytm. Lew¹

czêæ sceny zajmuj¹ cztery kobiety

- jedna wybijaj¹ca rytm, jedna naj-

prawdopodobniej dyryguj¹ca oraz

dwie akrobatki le¿¹ce na brzuchu,

z nogami wygiêtymi nad g³ow¹ tak,

jakby chcia³y jej dotkn¹æ; dla za-

chowania równowagi podpieraj¹ siê

z przodu rêkami. Wnioskuj¹c z po-

zycji kobiet wybijaj¹cych rytm mu-

rys. 2

sia³ to byæ wyj¹tkowo

¿ywy taniec. Oczywi-

cie, figury przedsta-

wione powy¿ej nie s¹

jedynymi wykonywa-

nymi podczas tañców

akrobatycznych. Czê-

sto mo¿na zaobserwo-

waæ stanie na rêkach

(rys. 2) oraz przewro-

ty (rys. 3).

Bardzo czêsto

przedstawiany by³

przez artystów egipskich taniec z lustrami (nazwa pochodzi od

Hickmanna). Rozwin¹³ siê on za VI dynastii. Hickmann [H ICKMANN

1956 A ], a za nim Vandier [V ANDIER 1958:410-412] próbuj¹ zrekon-

struowaæ jedno z najs³ynniejszych jego przedstawieñ - relief z grobu

Mereruki (Stare Pañstwo; rys. 4 i 5). Nie towarzyszy mu muzyka.

Wykonywany jest przez kobiety w charakterystycznym przybraniu

g³owy: nosz¹ zapleciony warkocz zakoñczony doczepion¹ kul¹. Wy-

rys. 4

rys. 3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: