Konstytucja 3 maja.txt

KONSTYTUCJA 3 MAJA

PREAMBUŁA

W imię Boga, w Trójcy więtej jedynego. Stanisław August z Bożej łaski i woli Narodu Król Polski, Wielki Ksišżę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i Czernichowski, wraz ze Stanami Skonfederowanymi, w liczbie podwójnej naród polski reprezentujšcymi. Uznajšc, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim dowiadczeniem poznawszy zadawnione rzšdu naszego wady, a chcšc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje i z tej dogorywajšcej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbišcych obcej przemocy nakazów, cenišc drożej nad życie, nad szczęliwoć osobistš, egzystencję politycznš, niepodległoć zewnętrznš i wolnoć wewnętrznš narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcšc oraz na błogosławieństwo, na wdzięcznoć współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętnoci sprawować mogš dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolnoci, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic z największš stałociš ducha, niniejszš konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za więtš, za niewzruszonš deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przepisanym, wyranš wolš swojš nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu. Do której to konstytucji dalsze ustawy sejmu teraniejszego we wszystkim stosować się majš.

I. RELIGIA PANUJĽCA.

Religiš narodowš panujšcš jest i będzie wiara więta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami; przejcie od wiary panujšcej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji. Że za taż sama wiara więta przykazuje nam kochać blinich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek bšd wyznania, pokój w wierze i opiekę rzšdowš winnimy i dlatego wszelkich obrzšdków i religii wolnoć w krajach polskich, podług ustaw krajowych warujemy.

II. SZLACHTA ZIEMIANIE.

Szanujšc pamięć przodków naszych jako fundatorów rzšdu wolnego, stanowi szlacheckiemu wszystkie swobody, wolnoci, prerogatywy pierwszeństwa w życiu prywatnym i publicznym najuroczyciej zapewniamy, szczególniej za prawa, statuta i przywileje temu stanowi od Kazimierza Wielkiego, Ludwika Węgierskiego, Władysława Jagiełły i Witolda brata jego, Wielkiego Księcia Litewskiego, nie mniej od Władysława i Kazimierza Jagiellończyków, od Jana Alberta, Aleksandra i Zygmunta Pierwszego braci, od Zygmunta Augusta, ostatniego z linii jagiellońskiej, sprawiedliwie i prawnie nadane, utwierdzamy, zapewniamy i za niewzruszone uznajemy. Godnoć stanu szlacheckiemu w Polszcze za równš wszelkim stopniom szlachectwa gdziekolwiek używanym przyznajemy. Wszystkš szlachtę równymi być między sobš uznajemy, nie tylko co do starania się o urzędy i o sprawowanie posług Ojczynie, honor, sławę, pożytek przynoszšcych, ale oraz co do równego używania przywilejów i prerogatyw stanowi szlacheckiemu służšcych. Nade wszystko za prawa bezpieczeństwa osobistego, wolnoci osobistej i własnoci gruntowej i ruchomej tak, jak od wieków każdemu służyły, wištobliwie, nienaruszenie zachowane mieć chcemy i zachowujemy; zaręczajšc najuroczyciej, iż przeciwko własnoci czyjejkolwiek żadnej odmiany lub ekscepcji w prawie niedopucimy, owszem najwyższa władza krajowa i rzšd przez niš ustanowiony, żadnych pretensyi pod pretekstem iurium regalium i jakimkolwiek innym pozorem do własnoci obywatelskich bšd w częci, bšd w całoci rocić sobie nie będzie. Dlatego bezpieczeństwo osobiste i wszelka własnoć, komukolwiek z prawa przynależna, jako prawdziwy społecznoci węzeł, jako renicę wolnoci obywatelskiej szanujemy, zabezpieczamy, utwierdzamy i aby na potomne czasy szanowane, ubezpieczone i nienaruszone zostawały, mieć chcemy. Szlachtę za najpierwszych obronców wolnoci i niniejszej konstytucji uznajemy. Każdego szlachcica cnocie, obywatelstwu i honorowi jej więtoć do szanowania, jej trwałoć do strzeżenia poruczamy jako jedynš twierdzę Ojczyzny i swobód naszych.

III. MIASTA I MIESZCZANIE.

Prawo na teraniejszym Sejmie zapadłe pod tytułem: Miasta Nasze Królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej w zupełnoci utrzymane mieć chcemy i za częć niniejszej konstytucji deklarujemy, jako prawo wolnej szlachcie polskiej, dla bezpieczeństwa ich swobód i całoci wspólnej Ojczyzny nowš, prawdziwš i skutecznš dajšce siłę.

IV. CHŁOPI WŁOCIANIE.

Lud rolniczy, z pod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych rodło, który najliczniejszš w narodzie stanowi ludnoć, a zatem najdzielniejszš kraju siłę, tak przez sprawiedliwoć, ludzkoć i obowišzki chrzecijańskie, jako i przez własny nasz interes dobrze zrozumiany, pod opiekę prawa i rzšdu krajowego przyjmujemy, stanowišc: iż odtšd jakiebykolwiek swobody, nadania, lub umowy dziedzice z włocianami dóbr swoich autentycznie ułożyli, czyli by te swobody, nadania i umowy były z gromadami, czyli też z każdym osobno wsi mieszkańcem zrobione, będš stanowić wspólny i wzajemny obowišzek, podług rzetelnego znaczenia warunków i opisu zawartego w takowych nadaniach i umowach, pod opiekę rzšdu krajowego podpadajšcy. Układy takowe i wynikajšce z nich obowišzki, przez jednego właciciela gruntu dobrowolnie przyjęte, nietylko jego samego, ale i następców jego, lub prawa nabywców tak wišżšc będš, iż ich nigdy samowolnie odmieniać nie bedš mocni. Nawzajem włocianie jakiejkolwiek bšd majętnoci od dobrowolnych umów, przyjętych nadań i z nimi złšczonych powinnoci usuwać się inaczej nie będš mogli, tylko w takim sposobie i z takimi warunkami, jak w opisach tychże umów postanowione mieli, które czy na wiecznoć, czyli do czasu przyjęte cile ich obowišzywać będš. Zawarowawszy tym sposobem dziedziców przy wszelkich pożytkach od włocian im należšcych, a chcšc jak najskuteczniej zachęcić pomnożenie ludnoci krajowej, ogłaszamy wolnoć zupełnš dla wszystkich ludzi tak nowo przybywajšcych, jako i tych, którzy by, pierwej z kraju oddaliwszy się, teraz do Ojczyzny powrócić chcieli, tak dalece, iż każdy człowiek do państw Rzeczypospolitej nowo z którejkolwiek strony przybyły lub powracajšcy, jak tylko stanie nogš na ziemi polskiej, wolnym jest zupełnie użyć przemysłu swego jak i gdzie chce, wolny jest czynić umowy na osiadłoć, robociznę lub czynsze, jak i dopóki się umowi, wolny jest osiadać w miecie lub na wsiach, wolny jest mieszkać w Polszcze, lub do kraju, do którego zechce, powrócić, uczyniwszy zadosyć obowišzkom, które dobrowolnie na siebie przyjšł.

V. RZĽD, CZYLI OZNACZENIE WŁADZ PUBLICZNYCH.

Wszelka władza społecznoci ludzkiej poczštek swój bierze z woli narodu. Aby więc całoć państw, wolnoć obywatelskš i porzšdek społecznoci w równej wadze na zawsze zostawały, trzy władze rzšd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będš, to jest: władza prawodawcza w Stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży, i władza sšdownicza w jurysdykcjach, na ten koniec ustanowionych, lub ustanowić się majšcych.

VI. SEJM CZYLI WŁADZA PRAWODAWCZA.

Sejm czyli Stany zgromadzone na dwie Izby dzielić się będš: na Izbę Poselskš i na Izbę Senatorskš pod prezydencja Króla.

Izba Poselska, jako wyobrażenie i skład wszechwładztwa narodowego, będzie wiatyniš prawodawstwa. Przeto w Izbie Poselskiej najpierwej decydowane będš wszystkie projekta.

1. Co do praw ogólnych, to jest: konstytucyjnych, cywilnych, kryminalnych i do ustanowienia wieczystych podatków, w których to materjach propozycje od tronu województwom, ziemiom i powiatom do roztrzšnięnia podane, a przez instrukcje do Izby przychodzšce, najpierwsze do decyzji wzięte być majš.

2. Co do uchwał sejmowych, to jest poborów doczesnych, stopnia monety, zacišgania długu publicznego, nobilitacji i innych nagród przypadkowych, rozkładu wydatków publicznych ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju, ostatecznej ratyfikacyi traktatów zwišzkowych i handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktów i umów, do prawa narodów cišgajšcych się, kwitowania magistratur wykonawczych i tym podobnych zdarzeń, głównym narodowym potrzebom odpowiadajšcych, w których to materjach propozycje od tronu, prosto do Izby Poselskiej przychodzić majšce, pierwszenstwo w prowadzeniu mieć będš.

Izby Senatorskiej, złożonej z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów, pod prezydencyš króla, majšcego prawo raz dać votum swoje, drugi raz paritatem rozwišzywać osobicie lub nadesłaniem zdania swego do tejże Izby, obowišzkiem jest:

1.      Każde prawo, które po przejciu formalnem w Izbie Poselskiej do Senatu natychmiast przesłane być powinno, przyjšć lub wstrzymać do dalszej narodu deliberacji opisanš w prawie większociš głosów; przyjęcie moc i więtoć prawa nadawać będzie; wstrzymanie za zawiesi tylko prawo do przyszłego ordynaryjnego sejmu, na którym gdy powtórna nastšpi zgoda, prawo zawieszone od Senatu przyjętem byc musi.

2.      2. Każdš uchwałę sejmowš w materiach wyżej wyliczonych, którš Izba Poselska Senatowi przysłać natychmiast powinna, wraz z tšż Izba poselska większocia głoów decydować, a złšczona Izb obydwoch większoć, podług prawa opisana, będzie wyrokiem i wolš Stanów. Warujemy, iż senatorowie i ministrowie w obiektach sprawowania się z urzędowania swego bšd w Straży, bšd w komisyi, votum decisivum w sejmie nie będš mieli, i tylko zasiadać w ten czas w Senacie majš dla dania eksplikacji na zadanie Sejmu. Sejm zawsze gotowym będzie. Prawodawczy i ordynaryjny rozpoczynać się ma co dwa lata, trwać za będzie podług opisu prawa o sejmach. Gotowy, w potrzebach nagłych zwołany, stanowić ma o tej tylko materii, do której zwołan będzie lub o potrzebie po czasie zwołania przypadłej. Prawo żadne na tym ordynaryjnym sejmie, na którym ustanowione było, znoszone być nie może. Komplet Sejmu składać się będzie z liczby osób, niższym prawem opisanej, tak w Iz...