Literatura polska_Lam.doc

(20548 KB) Pobierz

Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu

Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu. Tom II

Jan Lam (1838 – 1886), oprac. Stanisław Frybes

Jan Paweł Ferdynand Lam urodził się 16 stycznia 1838 r. w Stanisławowie.

Jego ojciec, Konrad, był urzędnikiem austriackim i często zmieniał miejsce pracy.

· Jan wychowywał się do 10 roku życia u dziadka, który wysłał go do niemieckiej szkoły

· w galicyjskim Narolu i Buczaczu, już z ojcem, zetknął się z domami polskimi i przeżył Wiosnę Ludów à później świadomie wybrał narodowość polską

Po 10 roku życia kształcił się sam i zdał maturę eksternistycznie (z wyróżnieniem !). Trzy lata studiował prawo na uniwersytecie lwowskim.

W 1859 r., w czasie wojny austriacko-włoskiej walczył jako ochotnik po stronie Austrii.

Do 1862 r. uczył prywatnie w Galicji, przed powstaniem przeniósł się do Lwowa.

· współpracował z „Gazetą Narodową”, „Dziennikiem Literackim”, humorystycznymi: „Kometą”, „Bąkiem”, „Kometą II”, „Krzykaczem”, satyryczną „Kuźnią”

· dowodził kompanią w galicyjskim oddziale powstańczym we Lwowie – nie odnieśli sukcesów z powodu słabego przygotowania

· w marcu 1864 r., gdy w Galicji ogłoszono stan oblężenia, Austriacy aresztowali go na rok

Ożenił się z Marią Jasińską i w 1866 r. wrócił do Lwowa.

· w „Gazecie Narodowej” zaangażował się w popieranie polityki Gołuchowskiego i Ziemiałkowskiego, w Kronikach lwowskich zwalczał satyrą konkurencyjne partie

· gdy w 1869 r. Dobrzański (red. „Gazety...”) zerwał z tymi, coraz bardziej ugodowymi, politykami, Lam przeszedł do „Dziennika Polskiego”, który założyli; tu został do końca

· Lam przez swą decyzję został w izolacji, miał do tego proces z Dobrzańskim, któremu w 1870 r. zarzucił sprzedajność – skazano go

Zaczął odwiedzać cukiernie i restauracje lwowskie, przy kieliszku. Wciąż był popularny ze względu na odwagę poglądów i cięty humor. Krytykował lojalizm wobec zaborcy i pseudopatriotyzm.

Jako publicysta i pisarz należał do „lwowskiej szkoły satyrycznej”.

· inni przedstawiciele to: Leszek Borkowski (protoplasta), Włodzimierz Zagórski, Mikołaj Biernacki-Rodoć, Liberat Zajączkowski

· krytykowali tradycyjne wyobrażenia, dostojne instytucje i wysoko postawione osobistości

· często stosowali pamflet lub groteskowe wizje bezsensownego świata z ludźmi-kukłami

· konserwatyści zarzucali im „niepolski humor”, paszkwilanctwo i destrukcyjny wpływ (Lama bronił Prus, mówiąc, że jego wadą jest to, że się... między nami urodził)

Lam był najbardziej aktywny twórczo w okresach wzmożonych polemik ideologicznych w Galicji: 1868-69 (walka o autonomię Galicji); 1873-74 (walka z konserwatyzmem i klerykalizmem w czasie rządów liberałów w Wiedniu); 1876-78 (konspiracje i spory zw. z wojną rosyjsko-turecką).

W latach 80. życie polityczne Galicji uległo stagnacji, a sam Lam zachorował na serce.

Pisuje przeglądy Z kraju i ze świata do urzędowej „Gazety Lwowskiej”, którą dotąd zwalczał. Nie jest już krytyczny, jedynie rejestruje zdarzenia bieżące.

Umiera 3 sierpnia 1886 r. we Lwowie.

Publicystyka

Kroniki lwowskie pisane w latach 1868-86.

· fakty autentyczne inspirowały go do tworzenia fikcyjnych historii, często paradoksalnych, ale zawsze logicznie wspierających tezę

· ujawnia swą wyobraźnię intelektualną, która szuka przyczyn i następstw wydarzeń

· cechuje go zaskakujący dowcip i śmiałe skojarzenia

Stworzył nowy gatunek publicystyczno-literacki, za którym poszli Prus i Świętochowski.

Powieści

Drukowane w 1869 r. w „Gazecie Narodowej”: Wielki świat Capowic i Koroniarz w Galicji.

· Wielki świat... to satyryczne dzieje Austriaka, p.Precliczka, wielkiego konformisty

· Koroniarz... to satyryczna panorama Polaków w Galicji w czasie powstania styczniowego, główny bohater to p.Kukielski, uciekinier z Królestwa odwiedzający domy galicyjskie

· postacie są ukazane karykaturalnie, bez pogłębiania psychologii

· brak klasycznych bohaterów pozytywnych, jak np. w dydaktycznych utworach Sienkiewicza

· sytuacje są groteskowe, wypowiedzi to często parodie rozporządzeń urzędowych lub programów politycznych, dużo tu wypowiedzi odautorskich

· stosuje nazwiska-etykiety: Wielmożny Bzikowski, Jaśnie Wielmożny Capowicki, doktór Rzeźnicki, hrabia Cybulnicki (cybulus – głupiec); ironiczne epitety: ojcowskie c.k. rządy

Jest to satyra antyszlachecka i antyzaborcza. Lam jest pierwszym ironistą polskiej powieści!

Czerpie z XVIII-wiecznej powieści angielskiej, Sterne’a, Smolletta, Fieldinga.

· ingeruje w fabułę, ukazuje władzę narratora nad materiałem powieściowym

· eksponuje indywidualność narratora

· ukazuje współczesne stosunki społeczne w postaci zdeformowanej groteski

· upraszcza psychologiczny wizerunek postaci, eksponując charakterystyczne cechy

W 1873 r. pisze Głowy do pozłoty. (tym razem nawiązuje do Dickensa i Thackeraya)

· miał to być demaskatorski i epicko wszechstronny obraz społeczeństwa Galicji

· zrezygnował z komentarza autorskiego na rzecz rozbudowanej fabuły

· są to wspomnienia Edmunda Moularda, syna guwernerów – Francuza i Szkotki, który mieszka w galicyjskim miasteczku, potem w szlacheckim dworze opiekuna, konwikcie przyzakonnego gimnazjum, we Lwowie na studiach i przy pracy inżyniera linii kolejowej

· właściwym bohaterem staje się jednak opiekun, p.Klonowski – jego droga do kariery i uznania przez stosowanie wyzysku chłopów i robotników oraz serwilizmu wobec władz

· ukazuje też budowę kolei i pozbawia złudzeń co do możliwości kariery zwykłego inżyniera

· Moulard reprezentuję postawę moralną autora, czyli niechęć wobec egoizmu i obłudy

Powieść kończy się zbyt wieloma zbiegami okoliczności i korzysta ze zbyt wielu szablonów, ale jest pierwszą powieścią satyryczną. Dotąd mieliśmy jedynie autonomiczne sceny satyryczne w powieściach (np. Korzeniowskiego i Kraszewskiego).

Napisał jeszcze słabsze powieści: Idealiści (1876), Szklany człowiek (1877) Dziwne kariery (1880).