Durydiwka Małgorzata Turystyka przygodowa.pdf

Małgorzata Durydiwka

TURYSTYKA PRZYGODOWA

Wprowadzenie

Turystyka jest obecnie w skali świata jedną z podstawowych gałęzi gospodarki.

Jej gwałtowny rozwój w drugiej połowie XX wieku był jednym z najbardziej cha-

rakterystycznych objawów przechodzenia od społeczeństwa uprzemysłowionego

do postindustrialnego oraz ważnym miernikiem rozwoju cywilizacyjnego (Kowal-

czyk 2000). Coraz częściej mówi się o turystyce – podkreślając rozmiary zjawiska –

jako o przemyśle turystycznym, mimo iż termin ten wywołuje sporo kontrowersji,

zarówno wśród teoretyków, jak i praktyków z branży turystycznej (Alejziak 2000).

Wydaje się jednak, że termin „przemysł turystyczny” podkreśla nie tylko masowy

charakter zjawiska, ale również niezwykłą agresję wielu form turystyki w stosunku

do środowiska przyrodniczego.

„Atrybuty minionej epoki naukowo-technicznej, inaczej industrialnej, takie jak

konsumpcyjny model życia oraz oddalenie się człowieka od przyrody, przyczyniły się –

jak pisze D. Zaręba (2000, 30) – do pogorszenia jakości życia na Ziemi”. A o jakości

życia decyduje nie tylko wielkość konsumpcji materialnej, ale także stan środowi-

ska, w którym żyjemy. Poziom zanieczyszczenia środowiska wpływa bowiem na

stan organizmu człowieka. Tymczasem w degradacji środowiska przyrodniczego

niebagatelny udział miała turystyka, która w skali masowej stanowi zagrożenie dla

środowiska przyrodniczego porównywalne z oddziaływaniem niektórych gałęzi

przemysłu czy rolnictwa. Szacuje się, że przemysł przyczynia się do degradacji śro-

dowiska przyrodniczego w 40%, budownictwo w 20%, komunikacja – podobnie

jak rolnictwo – w 15%, a turystyka w 5-7% (Kamieniecka 1998, cyt. za D. Zaręba

2000).

Nadmierna koncentracja ruchu turystycznego w czasie i przestrzeni, nieprawi-

dłowa lokalizacja bazy turystycznej (często w miejscach o wysokich walorach

przyrodniczych), a także złe formy organizacji wypoczynku oraz brak kultury tu-

rystycznej są głównymi przyczynami zagrożeń w środowisku przyrodniczym (Za-

ręba 2000). Należy jednak pamiętać, iż masowość turystyki wpływa negatywnie

nie tylko na środowisko przyrodnicze, ale także na jakość wypoczynku, co przy-

czyniło się do tego, iż turyści coraz częściej zamieniają bierny wypoczynek na inne

formy. Wzrasta więc grupa turystów – zwana przez H.P. Gray’a (1970) wanderlust

160

Małgorzata Durydiwka

(kierujący się żądzą wędrowania) – dla których najważniejszym motywem jest po-

dróżowanie dla przyjemności i zamiana codziennego otoczenia i czynności na coś

nieznanego. Jak podaje A. Krzymowska-Kostrowicka (1997), głównymi motywami

wyjazdów turystyczno-rekreacyjnych są:

• potrzeba przeżycia czegoś nowego (67,1% wyjazdów),

• potrzeba wypoczynku poza miejscem zamieszkania (66,8%),

• podziwianie nowych, pięknych krajobrazów (63,7%),

• poznawanie przyrody (48,2%),

• uczestnictwo w sporcie (44,0%),

• chęć poznawania nowych ludzi, życie towarzyskie (36,5%),

• ucieczka od hałasu i zanieczyszczeń (33,7%),

• poprawa stanu zdrowia i kondycji fizycznej (27,5%),

• moda (26,4%),

• ucieczka od środowiska społecznego, np. rodziny, pracy itp. (20,5%).

Następuje więc zmiana preferencji turystycznych. Wyjazdy typu 3S (ang. sun,

sea, sand – słońce, morze, plaża ) ustępują powoli miejsca podróżom typu 3E (ang.

entertainment, excitement, education – rozrywka, ekscytacja, nauka). O wyborze

miejsca i formy podróży turystycznych coraz częściej decydują więc takie powody,

jak (Whelan 1991, Jędrzejczyk 1995, cyt. za D. Zaręba 2000):

• odnowa sił fizycznych i psychicznych przez uprawianie ulubionych sportów na

łonie przyrody,

• rozwijanie przyrodniczych oraz etnologiczno-kulturowych zainteresowań,

• ucieczka od cywilizacji, powrót do natury, chęć obcowania z przyrodą i rdzenną

kulturą,

• poznawanie egzotycznych krajów i kultur,

• wyzwanie, chęć przeżycia ekscytującej przygody spowodowana rutyną i mono-

tonią codziennego życia.

1. Turystyka przygodowa – uwagi terminologiczne

Jedną z coraz bardziej popularnych form współczesnej turystyki jest turystyka

przygodowa (ang. adventure tourism ). Jak podaje Canadian Tourism Commision

(Fennell 2000), jest ona związana z większym lub mniejszym poziomem aktywno-

ści. Stanowi więc „wypoczynek czynny na wolnym powietrzu, który odbywa się w nie-

zwykłym, egzotycznym, odległym bądź dzikim terenie” (Fennell 2000, 51). Podobnie

traktują turystykę przygodową S.J. Page i R.K. Dowling (2002), definiując ją jako

turystykę nastawioną na aktywność w środowisku przyrodniczym. Autorzy podkre-

ślają, iż opiera się ona na kontakcie z przyrodą, wiąże się z wyzwaniami fizycznymi,

ale zawiera w sobie też elementy edukacyjne. Turystyka przygodowa może więc

przyjmować różne formy i rozmiary. S.J. Page i R.K. Dowling (2002) wyróżniają

trzy typy turystyki przygodowej:

Turystyka przygodowa

161

• turystyka małej skali z wieloma elementami ekoturystyki (np. bird watching, scu-

ba diving ) ,

• turystyka średniej skali o orientacji sportowej (np. kajakarstwo, rafting ),

• turystyka dużej skali, przejawiająca cechy turystyki masowej (np. safar i).

Wyznacznikiem turystyki przygodowej nie jest więc jej skala ani forma. Naj-

ważniejszą rolę przy wyróżnianiu turystyki przygodowej odgrywają elementy emo-

cjonalne. Wynika to zresztą z definicji terminu przygoda. Jak podaje Słownik Języka

Polskiego (Szymczak 1984, t. II, 1037), przygoda jest to bowiem „wydarzenie będące

dla kogoś czymś niecodziennym, odbiegającym od zwykłego trybu życia”. Mocniej defi-

niuje przygodę The Oxford English Dictionary (Brown 1993, t . 1, s. 31). Jest ona

bowiem utożsamiana z wydarzeniem związanym z niebezpieczeństwem, ryzykiem,

z ryzykownym przedsięwzięciem lub wyczynem. Również inni autorzy podkreślają

emocjonalny aspekt turystyki przygodowej, wiążą bowiem przygodę z głębokimi

przeżyciami duchowymi, emocjonalnymi i intelektualnymi. Pogląd taki prezentuje

M. Dufrene (1973, cyt. za K. Weber 2001) twierdząc, iż atrakcją może być gęsty las

czy jezioro, ponieważ dają nam wrażenie odkrywania czegoś nowego. Zatem dla

tych, którzy poszukują przygody, nagrodę stanowi odkrywanie i odsłanianie tego,

co ukryte i nieznane. Przygoda związana jest więc z odwieczną pokusą odkrywania.

Przygoda w sposób oczywisty wiąże się zatem z eksploracją. Jak podaje

A.H. Walle (1997), chęć zdobycia lub poszerzenia wiedzy stanowi podstawę tury-

styki przygodowej. Odkrywanie nieznanych, oddalonych miejsc w celu ich pozna-

nia, zbadania, a także poszerzenia wiedzy naukowej stanowią ważny motyw tury-

styki przygodowej. W tym znaczeniu o turystyce przygodowej możemy mówić przy

okazji dawnych podróży morskich, które przyczyniły się do odkrycia nieznanych

lądów, jak i współczesnych wypraw na Biegun Północny.

Wyznacznikiem turystyki przygodowej jest również poziom ryzyka. Zarówno

A. Ewert (1985), jak i C.M. Hall (cyt. za D. A. Fennell 2000) podkreślają, iż ryzyko

odgrywa pierwszorzędną rolę przy podejmowaniu decyzji o uczestnictwie w po-

dróży przygodowej. Spełnia też ważną rolę przy ocenie doznań przeżywanych

podczas podróży. Często podkreśla się, iż chęć uczestnictwa w wyprawie może się

zmniejszyć, jeśli elementu ryzyka zabraknie (Ewert 1985, cyt za K. Weber 2001).

W pracy z 1990 r. D.R. Christiansen (cyt. za D.A. Fennell 2000) wyróżnia na

podstawie poziomu ryzyka turystykę przygodową „twardą” (ang. hard adventure ac-

tivities ) i „miękką” (ang. soft adventure activities ). Turystyka przygodowa „miękka”

jest uprawiana przez tych, którzy są zainteresowani przeżyciem przygody o nie-

wielkim stopniu ryzyka, podczas gdy turystyka przygodowa „twarda” jest znana

uczestnikom i organizatorom wypraw jako charakteryzująca się wysokim pozio-

mem ryzyka. W tym kontekście ryzyko jest traktowane jako niebezpieczeństwo

poważnych obrażeń ciała, a nawet śmierci.

162

Małgorzata Durydiwka

Wysoki

wyprawa narciarska na

biegun południowy

kajakarstwo morskie

zjazdy na nartach pod-

czas lawin ( storm skiing)

spływ tratwami

wyprawy trekkingowe

w Himalajach

wspinaczki na wulkany

w Meksyku

Niski

wyprawy łodzią przez

Wielki Kanion

wyprawa na mułach na

dno Wielkiego Kanionu

Turystyka przygodowa

„miękka”

Turystyka przygodowa

„twarda”

Ryc. 1. Poziom ryzyka produktów turystycznych

Źródło: D.R. Christiansen 1990 (cyt. za D.A. Fennell 200, 52).

Fig. 1. Tourist products risk level

Source: D.R. Christiansen 1990 (quoted after D.A. Fennell 200, 52).

Zatem, można wręcz zaryzykować stwierdzenie, iż pojęcie turystyka przygodowa

ma charakter subiektywny. Dla jednych przygodą będą bowiem wędrówki po po-

łoninach, dla innych – obserwacja dzikiej przyrody w parkach narodowych, a jesz-

cze dla innych – rafting po rwących rzekach Alaski czy skoki na linie bungee w

Afryce Południowej. Niewątpliwie natomiast wyróżnikiem turystyki przygodowej

spośród innych rodzajów turystyki są trzy następujące czynniki (Weaver 2001):

• element ryzyka w doznaniach turystycznych,

• zwiększony poziom wysiłku fizycznego ponoszony przez uczestników wypraw,

• potrzeba określonych umiejętności w celu zapewnienia powodzenia wyprawie.

Subiektywizm turystyki przygodowej w znacznym stopniu utrudnia precyzyjne

zdefiniowanie tego pojęcia. W literaturze przedmiotu pojawia się szereg prób typo-

logii form turystyki przygodowej. Canadian Tourism Commission wyróżniła sześć

podstawowych typów turystyki przygodowej (Fennell 2000):

1. obserwacja przyrody (ang. nature observation ),

2. podglądanie dzikiej przyrody (ang. wildlife viewing ), np. wyprawy ornitologiczne,

wyprawy w celu obserwowania wielorybów,

3. turystyka przygodowa wodna (ang. water adventure products ), np. spływy kaja-

kowe,

4. turystyka przygodowa lądowa (ang. land adventure products ), np. wędrówki pie-

sze, wspinaczki górskie,

5. turystyka przygodowa zimowa (ang. winter adventure products ), np. wędrówki na

nartach biegowych, wyprawy zaprzęgami psów,

Turystyka przygodowa

163

6. turystyka przygodowa realizowana w powietrzu (ang. air adventure products ),

np. wyprawy balonami, skoki na spadochronie, skoki na bungee.

Podobną typologię zaproponowali T.A. Bentley i S.J. Page (2001) na podstawie

szerokiego wachlarza aktywności turystycznych przebadanych w Nowej Zelandii

(Page, Dowling 2002). Nawiązuje ona do klasycznych ujęć turystyki przygodowej,

a więc do takich, w których podkreśla się fakt, iż bazuje ona na środowisku przy-

rodniczym (tabela 1).

Tab. 1. Typy turystyki przygodowej

Tab. 1. Types of adventure tourism

Formy turystyki przygodowej realizowane:

w powietrzu

na wodzie

na lądzie

loty balonem

loty szybowcem

skoki na bungee z helikoptera

skoki na spadochronie

paralotniarstwo

rafting

wyprawy speleologiczne

rejsy i wyprawy żeglarskie

wyprawy nurkowe,

jet boating

parasailing

wyprawy kajakowe

wyprawy w oryginalnych

indiańskich canoe ( canoeing )

surfing

windsurfing

wyprawy na nartach wod-

nych

wyprawy wędkarskie

wędrówki na nartach biegowych

narciarstwo zjazdowe

narciarstwo ekstremalne

wyprawy trekkingowe/ tramping

safari

skoki na bungee

kolarstwo górskie

wyprawy trekkingowe

po lodowcach

wyprawy konne

polowania

wspinaczki skałkowe

Źródło: S.J. Page, R.K. Dowling (2002, 13)

Source: S.J. Page, R.K. Dowling (2002, 13)

W literaturze przedmiotu przeważają stwierdzenia o przyrodniczym ukierunko-

waniu turystyki przygodowej. Jednakże należy pamiętać, iż nie zawsze ta forma tu-

rystyki musi być w sposób jednoznaczny związana ze środowiskiem przyrodni-

czym. Często wiąże się ona z obszarami o odmiennej kulturze czy też uwarunko-

waniach społeczno-politycznych, łącznie z obszarami, gdzie występują różnego ro-

dzaju konflikty (Weaver 2001).

2. Ekoturystyka a turystyka przygodowa

Trudności związane ze sprecyzowaniem pojęcia „turystyka przygodowa” sprawia-

ją, iż często ukrywa się ona pod szyldem ekoturystyki lub turystyki przyrodniczej. Na

przykład D. Zaręba (2000, 49) uważa, iż „ekoturystyka obejmuje różne rodzaje turystyki:

kwalifikowaną, krajoznawczą, wypoczynkową, przygodową itp., pod warunkiem, że osoba

uczestnicząca w podróży świadomie nie ingeruje w naturalne ekosystemy, wyraża szacunek

dla otaczającej ją przyrody i kultury ludności miejscowej, a jej turystyczne wydatki

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: