Haft należy do najstarszych, a zarazem najpiękniejszych sposobów zdobienia zarówno odzieży jak i wielu innych przedmiotów - obrusów, serwet, pościeli czy wykonywania obrazów. Swoje przetrwanie haft zawdzięcza głównie sztuce ludowej i mimo stosowania w przemyśle haftu komputerowego, nadal jest bardzo modny. Wiele jest dostępnych na rynku wydawnictw dotyczących haftu ręcznego, ale z reguły kierowane są one do osób z dużym doświadczeniem i umiejętnościami w tym temacie. Moim zamiarem jest zapoznanie zainteresowanych z podstawowymi wiadomościami teoretycznymi umożliwiającymi nauczenie się haftowania. Haft to nic innego jak zdobienie tkaniny przy użyciu jedno lub wielobarwnych nici z zastosowaniem różnego rodzaju ściegów i technik wykonywania. Ś C I E G I W zależności od charakterystycznego sposobu przewlekania nici przez materiał rozróżnia się ściegi:
· ścieg przed igłą,
· ścieg za igłą,
· ścieg krzyżowany,
· haft właściwy,
· haft nakładany,
· aplikacje. Ścieg przed igłą (rys. 1) to najprostszy sposób wykonywania haftu. Nitkę przewleka się przez materiał od strony prawej do lewej, z reguły poziomo. Tym sposobem ściegi po prawej i po lewej stronie tkaniny są jednakowej długości. Tym ściegiem można wykonywać najprostsze elemnty zdobnicze. Kiedy zmienimy odstępy pomiędzy ściegami to uzyskamy różne ich odmiany uzyskując ciekawe elementy zdobnicze. Najpopularniejszą odmianą ściegu przed igłą jest fastryga (rys. 2). Wykonuje się ją również od prawej do lewej strony, jednak odstępy pomiędzy ściegami są dość małe. Długość ściegów fastrygi jest dowolna, a ściegami o różnej długości ułożonymi w rzędzie można tworzyć ozdobne szlaki. W haftach często spotykane są gwiazdki wieloramienne. Powstają one z pojedynczych ściegów przed igłą - każde ramię oddzielnie. Gwiazdkę wieloramienną można wykonać dwoma kolorami nici. Ścieg zygzakowaty, zwany również piłeczką, składa się ze ściegów skośnych lub pionowych. Haftuje się ją w dwóch fazach: najpierw od strony lewej do prawej (rys. a), a następnie od strony prawej do lewej, wkłuwając igłę ukośnie zawsze w te same miejsca (rys. b). Rysunek "c" pokazuje inną możliwość wykonania piłeczki. Kolejność wkłuwania igły jest zaznaczona na fragmentach wzoru. Ścieg ten stanowi zabudowany ornament, prawie całkowicie pokrywający tło materiału. Ściegi za igłą są zbliżone do ściegów przed igłą i wykonuje się je od strony prawej do lewej. Różnica widoczna jest jedynie po lewej stronie pracy gdyż ściegi zachodzą na siebie. Igłę z nitką wkłuwa się w odległości jednego ściegu, a wyjmuje w odległości dwóch ściegów od miejsca wkłucia. Następnie igłę wkłuwa się w odległości jednego ściegu, a wyjmuje w trzykrotnej odległości od pierwszego ściegu. Tym sposobem powstają ściegi 3 razy dłuższe niż po prawej. Rys. "a" pokazuje prawą, a rys. "b" lewą stronę pracy. Stębnówka zaliczana jest do najczęściej używanego ściegu za igłą. Igłę wkłuwa się w miejsce zakończenia poprzedniego ściegu, a wyjmuje się w odległości dwóch ściegów. Między ściegami nie ma odstępów. Po lewej stronie są one dwa razy dłuższe niż po prawej. Ścieg ten służy do wypełniania środków motywów wzoru lub wykonywania konturów wzorów i może być krótki (rys. a), bądź długi (rys. b). Sznureczki należą także do grupy ściegów za igłą (nazywane są także ściegiem wodnym. Wykonuje się je haftując od siebie w kierunku prostopadłym wkłuwając igłę w odległości pół ściegu nad lub pod poprzednim ściegiem, a wyjmuje igłę w miejscu, gdzie kończy się uprzednio wykonany ścieg. Służy on do haftowania łodyg kwiatowych, monogramów, konturów wzoru itp. Rodzaje sznureczków przedstawiają poniższe rysunki:
· a - skręt od dołu prawy,
· b - skręt od góry prawy,
· c - skręt od góry lewy,
· d - ścieg za igłą imitujący sznureczek Ściegi zadziergiwane lub inaczej dziergane charakteryzyją siętym, iż nitki układają się równolegle wobec siebie, a przechodząc zawsze pod igłą wiążą ścieg poprzedni z kolejnym. Ściegi te dzielą się na: dziergane właściwe, łańcuszkowe i gałązkowe. Ścieg dziergany właściwy Igłę wkłuwa się w materiał w górnej części konturu, a wyjmuje w dole, ponad nitką, którą przytrzymać należy palcem lewej ręki. W ten sposób tworzy się pętelka, która poprzez lekkie naciągnięcie - zadzierguje się. Haftując tego typu ściegiem należy wykazać się szczególną dokładnością. Ściegi zadziergiwane można haftować płasko lub na podkładzie. Podkładem nazywamy podwleczenie zaznaczonych motywów wzoru fastrygą lub drobnym ściegiem przed igłą. Na rys. "a" pokazany jest sposób wykonania na podkładzie ściegów zadziergiwanych ułożonych rzadko. Zwykle jednak haftuje się je gęsto, aby całkowicie zakryć podkład. Zastosowanie podkładu powoduje wypukłość, a zastosowanie go przy brzegu tkaniny bardzo ją wzmacnia. Na rys. "b" pokazano haft wykonany gęsto bez podkładu, natomiast na rys. "c" gęsto wykonany na podkładzie. Kolejne zdjęcie przedstawia fragment mojej własnej pracy wykonanej haftem zadziergiwanym bez podkładu.
HAFT KRZYŻYKOWY
Opis haftu krzyżykowego Haft krzyżykowy to ścieg ozdobny który cieszy się dużą popularnością. Wzory wyszywane tą techniką są łatwe nawet dla początkujących hafciarek, a przy tym niezwykle piękne. A oto kilka wskazówek, aby wykonywane przez nas prace cieszyły długo nasze oczy: w przypadku haftu krzyżykowego wzór jest narysowany w formie schematu. Każdemu kolorowi na owym schemacie przyporządkowany jest odpowiedni symbol (w przypadku wzorów czarno-białych). Gdy występuje jednakowy symbol na danej powierzchni, zamiast zaznaczać każdą pojedynczą kratkę, otoczona jest ona linią z oznaczeniem pośrodku symbolu odpowiadającego określonemu kolorowi. Każdej kratce na schemacie odpowiada jeden krzyżyk. Jeżeli na kratce nie występuje żaden symbol oznacza to, że w tym miejscu powierzchnia nie zostanie pokryta żadnym wzorem haftu.
Wzór może też być narysowany już w kolorze i wówczas w legendzie podane są numery kolorów nici. Należy zwrócić uwagę jakiego producenta nici są polecane w stosowanym wzorze, bowiem kolorystyka bywa odmienna.
Do wykonywania obrazu haftem krzyżykowym używa się zazwyczaj igieł hafciarskich z tępą końcówką. Jeśli jednak zamierzamy wykorzystać materiał o gęstym splocie, wyszywa się igłami z ostrymi końcówkami. Igłę powinno wbijać się w materiał pod kątem prostym. Do wyszywania stosuje się różne rozmiary igieł, które muszą być odpowiednio dobrane w zależności od grubości tkaniny i nici. Najczęściej używa się igieł o rozmiarach pomiędzy 18 - 24. Do prania gotowych obrazów należy stosować proszki, które nie zawierają żadnych wybielaczy. Delikatne prace należy prać ręcznie. Należy przestrzegać również odpowiedniej temperatury prania. Po wypraniu należy haftowany wzór wysuszyć, lecz nie w miejscu nasłonecznionym. Gotowy haft prasujemy przeważnie na lewej stronie, ewentualnie przez wilgotną ścierkę. Należy prasować na miękkiej podkładce, dzięki czemu wyhaftowany wzór nie stanie się płaski. Temperatura prasowania powinna być właściwa dla materiału jak i nici. Gdy występuje różnica, wybieramy temperaturę niższą. Ostatnią i jedną z najważniejszych rzeczy jest oprawianie w ramy. Materiał należy obciągać równo ze wszystkich stron. Brzegi tkaniny podwinąć i podkleić. Wyciąć podkład z kartonu odpowiadający wymiarom i kształtom pracy. Całość włożyć w ramę i z tyłu zamknąć kartonem. Dla wzmocnienia całości obrazu można podkład z kartonu podkleić taśmą do ramy. Kurs haftu krzyżykowego
Haftowanie ściegiem krzyżykowym nie jest trudne. Dla ogólnego wyglądu naszego haftu najważniejsze jest równomierne i dokładne wykonanie poszczególnych krzyżyków. W tym celu należy napiąć robótkę na tamborku. Wszystkie ściegi kryjące muszą być skierowane w jedną stronę. W tym celu należy przyzwyczaić się do haftowania ściegów podstawowych od strony prawej u góry do lewej u dołu.
Jeżeli haftujemy w rzędach od dołu do góry, należy rozpocząć pierwszy rząd ściegów podstawowych z prawej strony i przechodzić w lewo. Wtedy to rząd ściegów kryjących wykonuje się od strony lewej do prawej.
Jeżeli haftujemy z góry do dołu to rząd ściegów podstawowych rozpoczynamy zawsze po lewej stronie.
Gdy wykonamy już ściegi kryjące i wykończymy rząd, można poprowadzić igłę prosto w dół do następnego rzędu ściegów.
Jeżeli natomiast haftujemy pojedyncze rzędy krzyżyków należy wykonać każdy krzyżyk oddzielnie a następnie przejść do następnego. Dla ściegu podstawowego należy wkłuć igłę po lewej stronie u dołu i następnie poprowadzić ją do prawej strony u góry.
Odwrotnie wykonuje się haftowanie pojedynczych rzędów od dołu do góry.
Natomiast ukośne rzędy krzyżyków należy haftować w ten sposób, aby pierwszy ścieg kryjący wykonać od strony lewej u dołu do prawej u góry. Krzyżyk wykonać ściegiem kryjącym i poprowadzić igłę do następnego ściegu podstawowego.
Również gdy przesuniemy początek rzędu należy po zakończeniu rzędu wkłuć igłę ukośnie w prawo lub lewo na ścieg podstawowy następnego krzyżyka.
Jeżeli pomiędzy poszczególnymi krzyżykami pozostawiamy miejsce wolne, nitkę należy poprowadzić ukośnie po lewej stronie naszego haftu.
Zarządzanie nićmi podczas haftowania Główną zasadą jest to, aby wszystkie ściegi łączące na lewej stronie naszego haftu były pionowe. W pierwszym etapie haftowania należy wykonywać jednocześnie ściegi podstawowe i łączące. Połówki ściegów powinny być skierowane zarówno w prawo jak i w lewo. Aby uniknąć powstawania ściegów ukośnych na tylnej stronie, należy w początkowym etapie opuścić niektóre krzyżyki. Nierówności te zostaną uzupełnione w następnym etapie. Ściegi podstawowe zostaną pokryte ściegami kryjącymi, a ściegi kryjące podstawowymi. W tym właśnie celu należy poprowadzić igłę pod wyszytym wcześniej ściegiem kryjącym. W przypadku krzyżyków, które nie łączą się bezpośrednio z innymi nie da się uniknąć ukośnych ściegów łączących.
Współczesny przetechnizowany świat nakłada wielkie obowiązki głównie na kobiety pracujące, które muszą być dobrymi pracownicami, a także - w domu - opiekuńczymi matkami i kochającymi partnerkami. Czas wolny jest więc dla nich bardzo cenny i powinien być właściwie wykorzystany. Jednym ze sposobów przyjemnego spędzania czasu są robótki ręczne. Przy takim zajęciu można odpocząć od obowiązków, ponadto rozbudza ono zmysł estetyczny i przynosi twórcze zadowolenie.
Powrót do dawnych technik robótek ręcznych jest pewną reakcją na dzisiejszy burzliwy rozwój techniczny. Technik tych można nauczyć się we własnym zakresie, jeśli dysponuje się odpowiednią literaturą. Robótki ręczne były, są i zawsze będą ważnym elementem dekoracji wnętrz. Stwarzają przyjemną, ciepłą atmosferę domowego ogniska, a jeśli na dodatek sporządzone są własnoręczne, stanowią powód do dumy.
Haftem nazywamy zdobienia tkaniny lub innego materiału ( skóra, tiul czy tworzywa sztuczne) jedno- lub wielobarwnymi nićmi z zastosowaniem rozmaitych rodzajów ściegów. Przystępując do wykonywania haftów należy pamiętać, że:
· haftować można tylko przy dobrym świetle,
· ręce i uranie powinny być zawsze czyste,
· haftów nie należy zaginać, lecz zawijać w czysty, miękki papier lub płótno,
· igły, nici, naparstek i nożyczki powinny być przechowywane w specjalnie do tego celu przeznaczonym pudełku.
Igła do haftowania nie powinna być ani za cienka ani za gruba. Zbyt cienka igła utrudnia nawlekanie nici, zbyt gruba igła źle wkłuwa się w materiał i może zostawiać ślady wkłuwania na materiale. Właściwie dobrana igła powinna być ostra, trochę grubsza od nitki, z dość dużym uszkiem. Nici używane do haftów mogą być rozmaitej grubości i różnego rodzaju. Najczęściej używane są nici lniane, bawełniane, wełniane (włóczki), jedwabne i ozdobne nici metalowe. Najwygodniejsze do haftowania są nitki długości 50-60cm. Do haftów należy używać materiałów w najlepszych gatunkach, dobrych igieł oraz nici o trwałych kolorach, odpornych na odbarwienia w słońcu i podczas prania. Kolory dobiera się przy świetle dziennym ze względu na olbrzymią gamę odcieni, które zmieniają się przy świetle elektrycznym. Naparstek służy do przepychania igły przy przetykaniu igły przez materiał - jest zatem niezbędnym narzędziem przy haftowaniu. Powinien być lekki, gładki (najlepiej gdy jest wykonany z metalu) i dobrze dopasowany do palca. Nożyczki Przy pracy hafciarskiej potrzebne są dwie pary nożyczek - małe do obcinania nitek i wycinania ażurków - duże do cięcia materiałów i wycinania aplikacji. Nożyczki powinny być ostre i mieć cienkie końce. Uchwyty muszą być dobrze dopasowane do dłoni, aby nie ugniatały palców.
Ściegiem nazywa się specjalny, charakterystyczny sposób przewlekania nitki przez materiał. Są następujące rodzaje ściegów:
· ściegi przed igłą,
· ściegi za igłą,
· ściegi krzyżowane,
· hafty właściwe,
· aplikacje,
· hafty nakładane - ozdobne.
Każdy z rodzajów dzieli się jeszcze na grupy i odmiany. Niektóre odmiany mają swoje odrębne nazwy. Ściegi można podzielić ponadto na: ściśle związane ze strukturą tkaniny (np. ścieg przed igłą, za igłą, ścieg zadzierzgiwany i ścieg krzyżowany) i nie związane z jej budową (wszystkie ściegi płaskie).
1. Sznureczki
Sznureczki zalicza się do ściegów za igłą. Haftuje się je od siebie w kierunku prostopadłym, wkłuwając igłę w odległości pół ściegu nad lub pod poprzednim ściegiem, a wyjmując igłę w miejscu, gdzie kończy się uprzednio wykonany ścieg. Ładnie wykonany sznureczek uzyskuje się wtedy, gdy skręt nitki do haftowania układa się w tym samym kierunku co haft. Sznureczek nazywany jest również ściegiem wodnym lub żyłką. Sznureczkiem haftuje się łodygi kwiatów, monogramy, kontury wzoru lub kolorowe szlaki.
2. Haft właściwy
Do tzw. haftów właściwych zaliczane są hafty płaskie i cieniowane. Haft płaski, dawniej spotykany tylko przy wypełnianiu mniejszych wzorów, obecnie stosowany jest również do zapełniania dużych powierzchni.
Haft płaski wykonuje się najczęściej grubszą nitką, układając ściegi skośnie lub pionowo. W mojej pracy wykorzystałam ścieg płaski bez podkładu oraz ścieg płaski ułożony w tzw. jodełkę.
Ściegi płaskie doskonale nadają się do tzw. haftów dekoracyjnych.
Fragmenty wzorów wykonanych haftem płaskim.
Przed przystąpieniem do haftowania kontury wybranego wzoru trzeba przenieść na materiał. Jest na to kilka sposobów. Najpierw jednak wybrany wzór trzeba przerysować na przeźroczysty papier.
SPOSÓB PIERWSZY: na równo ułożony materiał kładzie się kalkę do ołówka ( farbą do materiału ), a na kalkę wzór narysowany na papierze. Spina się wszystko dokładnie szpilkami, w kilku miejscach, i dobrze zaostrzonym ołówkiem obrysowuje kontur wzoru.
SPOSÓB DRUGI: wzór haftu do wykonania na cienkim materiale przerysowuje się bezpośrednio na tkaninę. W tym celu wzór układa się na materiale, przypina szpilkami i po przyłożeniu do szyby pod światło odrysowuje kontury zwykłym, dobrze zaostrzonym ołówkiem.
SPOSÓB TRZECI: wzory pohaftowania na suknie lub aksamicie, po przerysowaniu na cienką bibułkę, przyfastrygowuje się do materiału. Następnie kontury wzoru przeszywa się ściegiem przed igłą. Po przeszyciu całego wzoru bibułkę odrywa się.
Wykańczanie haftu jest równie ważne jak samo haftowanie. Po lewej stronie roboty nie powinno być węzełków, supełków ani wiszących nitek. Nitkę w haftach zakańcza się po prawej stronie przewlekając ją przez kilka wykonanych uprzednio ściegów, a następnie ucinając nożyczkami tuż przy materiale. Nitki nie należy urywać, ponieważ można przy tym ściągnąć haft lub zepsuć nadaną mu uprzednio linię.Jeżeli ze względu na delikatny ścieg, lub z innych powodów, nitki nie można zakończyć po prawej stronie, należy przewlec ją na lewą stronę i niewidocznie zakończyć.
Po zakończeniu haftowania zarówno materiał, na którym haftowano, jak i sam haft wymagają wyprasowania. Miejsce do prasowania powinno być odpowiednio duże, aby cały haft można było na nim równo ułożyć. Stół lub deskę należy wyłożyć czystą, miękką tkaniną przykrytą białym płótnem.
Każdy gatunek materiału wymaga odpowiedniej temperatury prasowania. Gorącym żelazkiem prasuje się tylko hafty wykonane na materiałach bawełnianych. Ciepłym żelazkiem prasuje się materiały lniane, wełniane i jedwabne. Letnim żelazkiem prasuje się materiały ze sztucznych tworzyw.
Materiał z wykonanym haftem należy prasować tylko po lewej stronie. Podczas prasowania nie należy suwać żelazka po zahaftowanym miejscu, lecz przyciskać nim lekko materiał. Jeżeli podczas haftowania materiał został trochę ściągnięty przez zbyt silne dociąganie ściegów, da się go wyrównać przy prasowaniu. W tym celu podkłada się pod ściągnięte miejsce czyste, zwilżone płótno, nadciąga odpowiednio materiał i przypina szpilkami do równej powierzchni deski lub stołu.
Następnie prasuje się go po lewej stronie. Jest to prasowanie połączone z odparowaniem. Trzeba jednak przed tym sprawdzić, jak reaguje materiał na gorącą wilgoć. Materiały kolorowe, o nietrwałym zabarwieniu, mogą tracić barwę, a wiotkie mogą się kurczyć.
Hafty wykonane na bardzo delikatnych tkaninach należy prasować tylko przez bibułkę, również po lewej stronie.
Ręcznie wytworzone prace dekoracyjne upiększają nasze otoczenie i wzbogacają nasze doznania estetyczne. Praca tego rodzaju wymaga cierpliwości, zapału i nieustannych ćwiczeń. Jest to sposób na przyjemne wytchnienie po ciężkim dniu.
Radość i zadowolenie z pięknej, własnoręcznie wykonanej pracy jest najlepszą nagrodą za cierpliwość poświęconą tej właśnie robótce. O czym wiem z własnego doświadczenia.
1. Kozierska L., Basikowska I.,Igraszki z igłą, Warszawa 1971
2. Kurdziel S., Hafciarstwo, Warszawa 1974
3. Różycka M,B., Od ściegu do haftu, Łódź
4. Turska J., Igła malowane, Warszawa 1980
5. Turska J., Hafty, Warszawa 1967
Igła do haftowania nie powinna być ani za cienka ani za gruba. Zbyt cienka igła utrudnia nawlekanie nici, zbyt gruba igła źle wkłuwa się w materiał i może zostawiać ślady wkłuwania na materiale. Właściwie dobrana igła powinna być ostra, trochę grubsza od nitki, z dość dużym uszkiem.
Nici używane do haftów mogą być rozmaitej grubości i różnego rodzaju. Najczęściej używane są nici lniane, bawełniane, wełniane (włóczki), jedwabne i ozdobne nici metalowe. Najwygodniejsze do haftowania są nitki długości 50-60cm. Do haftów należy używać materiałów w najlepszych gatunkach, dobrych igieł oraz nici o trwałych kolorach, odpornych na odbarwienia w słońcu i podczas prania. Kolory dobiera się przy świetle dziennym ze względu na olbrzymią gamę odcieni, które zmieniają się przy świetle elektrycznym.
...
monisia4you