PROUDHON - Pisma wybrane tom 2.pdf - Pierre Joseph Proudhon - Waller1

PIERRE JOSEPH

PROUDHON

Wybór pism | 2

Tom II

Wyboru dokonał

Jakub Litwin

Wstęp

Jana Garewicza

Przypisami opatrzył

Marek Wykurz

Tłumaczyli:

JADWIGA BORNSTEIN, HALINA MORTIMER,

BARBARA SIEROSZEWSKA, BOLESŁAW WSCIEKLICA

Redaktor

ALEKSANDRA BARANOWSKA

KSIĄŻKA i WIEDZA-1974

O SPRAWIEDLIWOŚCI W REWOLUCJI I KOŚCIELE

Studium pierwsze

POSTAWIENIE ZAGADNIENIA SPRAWIEDLIWOŚCI

Do Jego Eminencji . Kardynała Matthieu Arcybiskupa Besancon

Monseigneur,

Czy Wasza Eminencja zna pewną małą książeczkę formatu 32, w żółtej okładce, napisaną przez Eugeniusza de

Mirecourt, która ukazała się przed niespełna dwoma laty pod tytułem Prondhon w wydawnictwie Gustawa Havard przy

ul. Guenegaud w Paryżu?

— Nie — odpowie Wasza Eminencja — moja pamięć tak daleko nie sięga. Nie znam ani książki, ani jej autora.

— Chwileczkę, Monseigneur, ta mała książeczka, wchodząca w skład serii noszącej ogólny tytuł Współcześni 2 , wyszła

pod kolejnym numerem 32. Jest to tak zwana biografia, której autor, stwierdziwszy w pewnym sensie, że moje życie

prywatne jest nieposzlakowane, dochodzi mimo to do wniosku i daje niedwuznacznie do zrozumienia każdemu, kto ma

w piersi swej serce chrześcijańskie, że jestem łajdakiem. Charakter informacji, na jakich oparł się autor, duch, w jakim

książeczka jest napisana, interesy, jakim ma rzekomo służyć — wszystko to, według mnie, wskazuje, że wyszła ona ze

sfer kościelnych.

— Doprawdy, mój panie, nic z tego nie rozumiem. Dokąd właściwie pan zmierza?

— Znajdują się tam cytaty z listu adresowanego do ' biografa przez pewnego „świątobliwego arcybiskupa", bliżej przez

autora nie określonego. Ponieważ list ten zawiera pewne szczegóły dotyczące mojej rodziny, moich lat młodzieńczych,

spędzonych całkowicie w rodzinnym mieście, doszedłem do wniosku, że może on pochodzić jedynie od Waszej

Eminencji. Czy Wasza Eminencja uznaje ten list za swój?

— Mój panie, co znaczy ta indagacja? Pańskie pytania są w najwyższym stopniu natrętne. Nie jestem panu winien

zgoła żadnych wyjaśnień. — A więc, Monseigneur, widziałem ten list. Zacny pan de Mirecourt był tak uprzejmy, że mi

go pokazał. Świątobliwy arcybiskup, który dostarczył autorowi Współczesnych tak cennych informacji, to nie kto inny,

tylko Monseigneur Cezar Matthieu, arcybiskup Besancon, kardynał, senator i, jak niegdyś, książę Świętego Cesarstwa...

A Na Boga, jakim że to rzemiosłem para się Wasza Eminencja? Współpraca z wydawnictwem broszurowych

pamfletów! Kumanie się z panem de Mirecourt! Nie znaczy to, uchowaj Boże, żebym się miał aż tak dalece zapominać,

aby nazywać Waszą Eminencję „kumem Matthieu"!... Czy Monseigneur zna chociaż tego jegomościa, z którym wdaje

się w tego rodzaju korespondencję? Czy po to, aby uświetnić jego działalność, działalność gorszącą — niektórzy ją

nazywają szantażem — Wasza Eminencja udziela błogosławieństwa pióru tego „cygana", który nie obawia się wcale

sądu i kary?

Pan de Mirecourt zaczepia mnie pewnego wieczoru u drzwi mego domu i oznajmia swój zamiar opublikowania mojego

życiorysu. Jego zwrócenie się do mnie było, jak twierdził, podyktowane li tylko względami kurtuazji: chciał ocalić

człowieka. Chodziło mu jedynie 0 uszeregowanie moich idei w porządku chronologicznym. Wtedy to pokazał mi list

otrzymany od Waszej Eminencji; wyznać muszę, że mnie to mocno dotknęło. Nie mówiąc już o miłosierdziu w

stosunku do mojej osoby, zwykłe poczucie patriotyzmu, jakie ożywia wszystkich mieszkańców Franche-Comte,

powinno było powstrzymać Waszą Eminencję jako duszpasterza mego rodzinnego miasta od wydania na pastwę

złośliwego pamflecisty jednego z członków besancońskiej rodziny.

Ech, proszę nie sądzić, Monseigneur, że ja przejmuję się tą moją biografią i jej autorem! Czyż nie okazałem się jedną z

najmniej sponiewieranych postaci Współczesnych? W gruncie rzeczy Wasza Eminencja sam oddał mi sprawiedliwość.

Uraziło mnie tylko, że właśnie na Waszą Eminencję natknąłem się w tej aferze, gdyż dla mnie osoba Waszej Eminencji

reprezentowała moje rodzinne miasto i na widok tego podpisu pod listem poczułem, że pęka jedna z tych

niewidzialnych więzi, jakie łączą człowieka z jego ojczyzną...

Nie okazałem jednakże nic z tych uczuć i powiedziałem panu de Mirecourt, że byłbym mu nader wdzięczny, gdyby

zechciał w ogóle, ani tak, ani owak, nie informować publiczności o mojej osobie. — To niemożliwe — odpowiedział mi

— zobowiązałem się.

Nie znałem wówczas wcale pana de Mirecourt. Nie czytałem żadnej z jego publikacji i do dziś nie znam żadnej z

wyjątkiem tej, która mnie dotyczy. Liczyłem, że po tym „kurtuazyjnym" początku sam mi przyniesie, jak przystało na

lojalnego krytyka, pierwszy egzemplarz swojej broszury. Niewątpliwie dopełnił tego obowiązku wobec Waszej

Eminencji, swego korespondenta. Łatwo więc sobie Wasza Eminencja wyobrazi, jak byłem zaskoczony odczytując te

błazeństwa przyrządzone na sposób pobożny, w których przetrząsa się moje życie prywatne i na dnie których dostrzega

się lwi pazur arcybiskupa!

Oto dokąd zaszło społeczeństwo francuskie pod przewodnictwem religii i miłosierdzia w ustroju ładu społecznego! Oto

obyczaje, jakie usiłują nam narzucić zbawcy rodziny, stróże życia prywatnego, przewodnicy życia duchowego. Oto co

bawi publiczność i na co patrzy spokojnie sprawiedliwość, strażniczka zarówno osób, jak ich mienia; oto co Kościół

aprobuje i popiera. Rozprze-, dano dwadzieścia tysięcy egzemplarzy tej rzekomej biografii. Zachęcony powodzeniem

pan de Mirecourt kontynuuje swoją martyrologię; doszedł już do numeru 80.

Z pewnością nie zamierzam przypisywać autorowi Współczesnych więcej znaczenia, niż mu go przypisują jego właśni

czytelnicy. Nie sądzę nawet, by w głębi duszy wyznawał on jakiekolwiek zasady, przynależał do jakiegokolwiek

kościoła. Po prostu on nie myśli. Proszę jednak zważyć, że ten człowiek, który w przedmowie umieszczonej na

początku swojej książeczki nr 32 chwali się „starannością, z jaką zbiera swoje informacje", i który zresztą za nic ma

wszelkie sankcje karne, wręcz je nawet prowokuje, musi czuć silne poparcie. Z góry już zajął stanowisko, ułożył sobie

plan na każdą ewentualność. Od czasu, kiedy zechciał łaskawie zaliczyć mnie do swojej galerii karykatur,

dowiedziałem się o nim niejednego!... Ale, o dobrzy ludzie, których kalumnia gorszy i oburza, milczcie, na miły Bóg.

Pan de Mirecourt nie jest jeden na świecie; z chwilą kiedy zaczął uprawiać swe rzemiosło, liczył właśnie na to, że

będziecie krzyczeli; on jest i tak wyższy ponad wszelki afront. Nie chcę nic wiedzieć o jego życiu prywatnym.

Odpowiadać na zło, które rozgłasza o innych, wyliczaniem zła, które sam mógł popełnić, to zaiste zła metoda

rozumowania i nie trafiająca w sedno. Zagadnienie sięga wyżej: każdy cios, jaki wymierzycie w pamflecistę, będzie

chybiony. Trzeba sięgnąć do sedna rzeczy.

Pan de Mirecourt — cóż mnie obchodzi jego przeszłość i jego pseudonim? — to dla mnie jedynie broszurka formatu

32, licząca 92 strony. Nic poza tym. Czymże, jest ta broszurka? Czego chce ode mnie? Jaką myśl reprezentuje? W imię

jakich interesów odszukała mnie w mym ustroniu, jęła myszkować po moim życiu, mojej -rodzinie, moich prywatnych

sprawach, po cóż odziewa A mnie w żółtą koszulę skazanych na stos i usiłuje pogrążyć w opinii świata, który już zaczął

o mnie zapominać?

Otóż bez trudu przyszło mi znaleźć odpowiedź na te pytania, które naturalnym biegiem rzeczy rodzą się z powyższego

faktu.

Nie urażając tych, którzy są przeciwnego zdania, stwierdzić muszę, że autor Współczesnych to nie tylko literacki

awanturnik eksploatujący kosztem wybitnych postaci swojej epoki ciekawość publiczności. Pan de Mirecourt to znak

czasu. To szermierz prawa boskiego, a jego działalność wiąże się z ustrojem reakcyjnym, który w danej chwili panuje w

całej Europie. Oto jak przemawia do swoich przeciwników:

„Ktoście wy? Skąd pochodzicie? Adwokaci niegodnej sprawy, przemawiajcie, ile chcecie, w jej obronie, ale nie

spodziewajcie się repliki. Możecie do woli bronić pana de Lamennais i tych wszystkich, którzy zasłużyli na nasze

potępienie. Koniuszek demokratycznego ucha i partyjne pretensje dają się aż nadto dostrzec w waszym gniewie..."

W innym miejscu mówi:

„Dwóch jest ludzi, których w czasie rewolucji winien dyktator za wszelką cenę zmusić do milczenia: to Proudhon i

Girardin".

W swoim dzienniku — bo pan de Mirecourt wydaje za zgodą rządu własny dziennik — przemawia jak żołnierz

ochotnik armii wiary...

Wszyscy wiedzą, że Wasza Eminencja jest znakomitym prawnikiem i że lubi się tym chwalić. Znana jest Waszej

Eminencji formuła prawna: Is fecit cui prodest. A stąd płynie wniosek: pan de Mirecourt pełni tu jedynie rolę słomianej

kukły. Czy jest żołnierzem ochotnikiem, czy najemnym żołdakiem kontrrewolucji — nie wiem tego i mało mnie to

obchodzi; ani nędza, ani brak zasad moralnych nie uzasadniałyby w dostatecznym stopniu jego istnienia. Poza

środowiskiem, w którym istnienie jego jest możliwe i którego jest on wytworem, nie miałby racji bytu. Bez jego

stosunków z Waszą Eminencją, a co za tym idzie — z całym duchowieństwem besancońskim, ta moja „biografia" nie

byłaby dla niego osiągalna. Bez chrześcijańskiego naświetlenia, którego mu Wasza Eminencja dostarczył, nie zdołałby

on nadać swojej broszurce żadnego znaczenia. Nie mógłby zachować swego tupetu, swej afektowanej bezczelności,

które służą mu do zdezorientowania przeciwnika, gdyby nie czuł oparcia w reakcyjnej, dewocyjnej opinii publicznej.

Stary manewr wojenny, przy pomocy którego ma on nadzieję, podobnie jak krzyżowcy Piotra Eremity i świętego

Bernarda 4 , uzyskać — drogą gromadzenia pieniędzy — odpuszczenie grzechów i szacunek „porządnych ludzi". A oto

teren, który obrał sobie jako pole bitwy i który, przynajmniej jeśli chodzi o moją osobę, został mu podsunięty przez

Waszą Eminencję; oto temat, który rozwija idąc śladem duchownych pamflecistów ubiegłego stulecia, jak Freron czy

Desfontaines 6 : poza Autorytetem Wiary, poza Kościołem i rządami absolutnymi nie istnieje cnota ani uczciwość, ani

skromność, ani delikatność, ani sumienie; jest tylko zepsucie, lenistwo i pycha, rozwiązłość, okrucieństwo, -obłuda —

świadczą o tym Lamennais 7 , George Sand , Emil de Girardin, E. Sue , a zwłaszcza Produhon.

Jak Wasza Eminencja widzi, uderzam na wroga wprost, z odkrytą przyłbicą. Pan de Mirecourt, bezmózgi pisarzyna, nie

jest w moich oczach niczym więcej niż niewypłacalnym dłużnikiem: naprawdę odpowiedzialnym za to jest Wasza

Eminencja, książę Kościoła. Nie rzucam żadnych rekryminacji: po prostu w paru linijkach streszczam utwór pana de

Mirecourt i ustalam temat rozprawy. Wasza Eminencja może mu nakazać, żeby dał już temu spokój; czytelnikom

wystarczy to, czego już się naczytali. A to, co mam do powiedzenia o sobie, posłuży wszystkim innym.

„Kiedy misiarz przychodzi, mówią wieśniacy z Franche-Comte, trzeba kastrować". Ta sielska maksyma mu- KJ siała

obić się o uszy Waszej Eminencji w czasie objazdów pasterskich. W naszych stronach misiarzem nazywają

wędrownego specjalistę, który dokonuje tego zabiegu na cielętach, prosiętach, jagniętach, koźlętach i źrebakach. Co

roku wiosną misiarz odbywa swój obchód. Przechodząc przez wieś czy obok jakiejś fermy gra zawsze tę samą melodię

na piszczałce. Słysząc ją, chłopi wychodzą przed dom i przyzywają misiarza: Tempus castrandi — jak mówi Eklezjasta.

Usłyszałem piszczałkę Czasu. Ostrzega mnie ona, że nadeszła pora walnej rozprawy. Trzeba, podczas gdy rzesze klęczą

PROUDHON - Pisma wybrane tom 2.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: