Spis treści
1. Przestępstwo seksualne – definicje
2. Charakterystyka osób popełniających przestępstwa seksualne
3. Etiologia przestępstw seksualnych
3.1 Społeczne i kulturowe przyczyny przestępczości seksualnej
3.2 Biologiczne przyczyny przestępczości seksualnej
4. Charakterystyka niektórych rodzajów przestępstw seksualnych
4.1 Zabójstwo na tle seksualnym
4.1.1 Ofiary zabójstw na tle seksualnym
4.1.2 Sprawcy zabójstw na tle seksualnym i ich model motywacyjny
4.2 Pedofilia
4.2.1 Klasyfikacja kontaktów seksualnych z dziećmi
4.2.2 Sprawcy czynów pedofilnych – typologia i charakterystyka
5. Bibliografia
1. Przestępstwo seksualne - definicje
Przy próbie wyjaśnienia, jakie czyny uznać należy za przestępstwa seksualne odwołać musimy się do trzech dyscyplin: medycyny, psychologii i prawa.
Leszek Lernell (1984) przestępstwa seksualne określa jako „takie typy zachowań ludzkich (wraz z ich skutkami), powiązanych z życiem seksualnym człowieka, jakie są zakazane przez ustawodawstwo karne".
W myśl litery prawa, przestępstwa seksualne, jakiekolwiek zastosujemy w ich obrębie zróżnicowanie, łączy ten sam przedmiot ochrony, jakim jest wolność seksualna i obyczajowość. Jednakże wszelkie pozostałe czynniki takie jak źródła społeczne przestępstwa, motywy działania sprawcy, zakres ochrony są od siebie odmienne. Ustawodawca chroni jedną z najbardziej istotnych sfer każdego człowieka, jaką jest jego sfera seksualna. Wszelkie jej naruszenia wbrew woli osoby, której dotyczą są karane. Tym samym doprowadzenie do obcowania płciowego przy posługiwaniu się przemocą fizyczną, groźbą lub podstępem stanowi przestępstwo zgwałcenia w jego podstawowej postaci, które obecnie zagrożone jest kara od 2 do 12 lat pozbawienia wolności (art. 197 kk). Podlega również karze, kto działając takimi samymi metodami, doprowadzi inna osobę do wykonania lub poddania się innej czynności seksualnej. Zgwałcenie dokonane w ten sposób zagrożone jest karą od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.
Przez użyte w kodeksie określenie "inna czynność seksualna" należy rozumieć (uchwała SN z 19 maja 1999 I KZP 17/99 OSNKW 1999/7-8/37) "zachowanie, nie mieszczące się w pojęciu "obcowania płciowego", które związane jest z szeroko rozumianym życiem płciowym człowieka, polegające na kontakcie cielesnym sprawcy z pokrzywdzonym lub przynajmniej na cielesnym i mającym charakter seksualny zaangażowaniu ofiary".
Teorie prawa karnego podają następujące warunki zaklasyfikowania danego czynu jako przestępstwa seksualnego: występował zamiar o charakterze seksualnym, charakter seksualny ma zarówno czyn jak i jego rezultat oraz gdy wystąpił atak na ofiarę (Hołyst, 2003). Przestępstwem jest zatem czynność seksualna w sytuacji, gdy brak jest zgody jednego z uczestników (np. zgwałcenie). Przedmiotem ochrony prawa karnego jest dobro indywidualne — prawo do wolności seksualnej. Istnieją jednak czynności uznawane przez kodeks karny za przestępstwa mimo, iż nie zostały naruszone wartości indywidualne, ponieważ czynności seksualne przebiegają za zgodą osób w niej uczestniczących — czyli nie ma ofiar, ale wykraczają przeciw dobru ogólnemu czyli obyczajowości seksualnej; przykładem takiego przestępstwa jest prostytucja, gdyż stanowi naruszenie zasad obowiązujących w danym społeczeństwie.
Z perspektywy medycznej z przestępstwem seksualnym mamy do czynienia wówczas, gdy zachowanie przestępcze motywowane było chęcią zaspokojenia popędu płciowego. Okazuje się jednak, że czasami u podłoża zachowań seksualnych mogą leżeć pozaseksualne motywy, np. zemsta czy chęć ukarania (w subkulturze więźniów).
Mając na uwadze wszystkie przedstawione perspektywy w kontekście których rozpatruje się przestępstwa seksualne, w ich obrębie wyróżniać będziemy:
· wykorzystywanie seksualne dzieci (pedofilię)
· zgwałcenie
· molestowanie seksualne
· zabójstwa na tle seksualnym
· kazirodztwo
W kontekście definiowania zjawiska przestępstwa seksualnego warto przytoczyć opinię dr Marii Gordon z Oddziału Psychiatrii Sądowej Szpitala Aresztu Śledczego w Warszawie:
„Czym innym są dewiacje czy zaburzenia seksualne, takie jak: pedofilia, raptofilia (skłonność do popełniania gwałtów), ekshibicjonizm, czym innym zaś przestępstwa seksualne, które mogą być popełniane na różnym tle. Nie każdy sprawca czynów z artykułów 197-203 kk ma zaburzone preferencje seksualne. Przeciwnie, przykładowo większość czynów pedofilnych nie jest popełniana przez pedofilów. Sprawcami są np. alkoholicy, osoby z zaburzeniami psychoseksualnymi określanymi przez seksuologów jako niedojrzałość seksualna, frustracja seksualna lub niepełna identyfikacja z rolą męską.”
Bardzo istotnym aspektem tej wypowiedzi jest wyraźne zasygnalizowanie przez dr M.Gordon potrzeby wprowadzania różnicowania sprawców przestępstw seksualnych, w pewnych przypadkach wręcz ich dychotomia, zwłaszcza pod względem zaburzeń preferencji seksualnych lub ich braku czy też z racji predyspozycji sprawców do popełniania owych przestępstw. Takie stwierdzenie jednoznacznie obliguje mnie do próby przedstawienia charakterystyki osób popełniających przestępstwa seksualne, jaki i do przytoczenia danych statystycznych dotyczących owych sprawców.
Celem wielu badań dotyczących przestępstw seksualnych jest identyfikacja cech osób dopuszczających się tych przestępstw. Badania osobowości i historii życia pedofilów seksualnych ujawniły wiele prawidłowości:
· większość badanych wychowała się w pełnych rodzinach, ale jednocześnie doświadczyła przemocy ze strony rodziców;
· stosowano wobec nich szorstką i niekonsekwentną dyscyplinę wychowawczą pozbawioną miłości;
· większość badanych wcześnie rozpoczynała życie seksualne, była seksualnie doświadczona, nadużywała alkoholu, często sięgała po pornografię „twardą”;
· mają skłonności do nadawania innym ludziom cech swojego stanu emocjonalnego
· przejawiają skłonność do przedmiotowego traktowania innych ludzi i swoich bliskich
· badani odznaczali się znaczną obsesją na tle religijnym
· spostrzegają niewłaściwe zachowania na tle seksualnym, niezgodne z prawem , jako niezależne od swojej woli
· badani przejawiają skłonności do uzależnień(alkohol, narkotyki, papierosy)
· często występują wśród badanych konflikty z matką (również wewnętrzne konflikty spowodowane np. nadopiekuńczością matki)
· większość badanych charakteryzuje niski poziom wartości i samooceny
Z danych pochodzących z USA (za Lew-Starowicz 1992) wynika, iż wśród przestępców seksualnych około 56-81% ujawnia osobowość antysocjalną. Wczesna była u nich inicjacja seksualna, częste było doświadczenie gwałtu na sobie, 70% ujawnia zaburzenia seksualne (najczęściej problemy z identyfikacją własnej roli seksualnej, oziębłość oraz dyspareunię). W śród przestępców seksualnych częsty jest kompleks Quasimodo. W populacji przestępców seksualnych dominuje agresywność seksualna, chłód uczuciowy, nadpobudliwość seksualna, a 75% sprawców tych przestępstw jest dotkniętych alkoholizmem. Wiele przestępstw seksualnych zostało popełnionych pod wpływem alkoholu, 65% sprawców nigdzie nie pracowało, 46% z nich to recydywiści, większość pochodzi ze środowiska robotniczego. Na podstawie badania 77 sprawców przestępstw seksualnych stwierdzono, iż można ich podzielić na agresywnych i nie agresywnych. Wśród agresywnych średnia wieku jest najniższa bez względu na rodzaj popełnionego przestępstwa, częściej są oni introwertykami, działają brutalnie, sadystycznie, przeważnie w nocy, nie znają swych ofiar, są impulsywni i okrutni. Przestępcy nie agresywni (głównie pedofile) są ekstrawertywni, infantylni, najczęściej znają swoje ofiary, działają w dzień, 65% z nich jest alkoholikami. Smoczyński (1997,za Lew-Starowicz 2000) na podstawie 117 orzeczeń sądowo-psychiatrycznych dotyczących sprawców przestępstw seksualnych stwierdza, iż tylko 8 z nich nie ujawniło zaburzeń psychicznych, przy czym 54% z nich uznano za poczytalnych. Na podstawie badania 150 przestępców stwierdzono iż u 51% z nich ujawniały się cechy dewiacyjne, u 21% nie było dewiacji, ale występował wpływ alkoholu, a 5 przestępców cechowała duża psychopatia agresywna. Analiza 264 mężczyzn – „seksualnych pedofilów”. Najczęściej byli to mężczyźni młodzi (w wieku poniżej 30 lat – 62%, a powyżej 40 lat – 11,9%). W stanie wolnym pozostawało 56%. Dominowało niskie wykształcenie, przeważnie byli to robotnicy niewykwalifikowani. Interesujące są stwierdzenia, iż 32% mężczyzn z badanej populacji miało wzrost poniżej 169 cm, małą wielkość członka – 14%, przeciętną wielkość – 51,5%. Recydywa przestępstw seksualnych występowała u 40% badanych. Na podstawie badania 64 sprawców przestępstw seksualnych stwierdza się, iż u większości z nich rozpoznano zaburzenia psychiczne, u niewielu pedofilów – organiczne uszkodzenia systemu nerwowego. Wśród badanych przestępców seksualnych połowa ujawniała zaburzenia organiczne w mózgu. Na podstawie badania 82 przestępców seksualnych (20 oskarżonych o zabójstwa seksualne, 24 – o zgwałcenie, a 38 – o czyny lubieżne z nieletnimi), stwierdza się, że 70% z nich znajdowało się pod wpływem alkoholu w czasie popełniania przestępstwa, 70% sprawców było w przedziale wieku 21-40 lat, 75% - to pracownicy fizyczni, 59% było stanu wolnego. Więlszość badanych przeszła brutalne i wulgarne uświadomienie seksualne. Wśród zabójców dewiacje seksualne ujawniało 25%, a wśród gwałcicieli – 50%. Wśród zabójców 87% ujawniało nasiloną introwersję, wśród gwałcicieli – 79%, a wśród pedofilów – 71%.
Tak jak w przypadku każdego złożonego zjawiska, także i w kwestii społecznych przyczyn przestępczości seksualnej, badacze zdecydowanie się różnią między sobą w poglądach. Tezą zwolenników skrajnego socjologizmu był na przykład pogląd, że zachowania przestępcze są całkowicie zdeterminowane przez mechaniczny wpływ czynników zewnętrznych (Ciosek 2003). Lew - Starowicz (1992) uważa, że przemoc seksualna wiąże się „zarówno ze społecznościami o silnym patriarchalnym modelu, z dominującą pozycją mężczyzny, jak również z kulturami znajdującymi się w procesie przemian, które wyrażają się dążeniami emancypacyjnymi kobiet, rywalizacjami i walką między płciami”. Ponadto badacz ten wyciąga następujące wnioski ze znanych mu badań (których niestety nie przytacza):
- pewne mity i stereotypy panujące w społeczeństwie sprzyjają stosowaniu przemocy seksualnej (na przykład kult macho w krajach Ameryki Łacińskiej),
- przemoc seksualna znacznie częściej występuje w niższych warstwach społecznych (niski poziom wykształcenia i dochodów), mimo, że występuje w każdym środowisku,
- zakres przemocy seksualnej zwiększa się w okresie wojen, napięć społecznych, pogorszenia warunków życia itp.,
- pornografia (szczególnie tzw. twarda pornografia) sprzyja rozpowszechnianiu przemocy seksualnej w następstwie oglądania brutalnych scen,
- rozpowszechniane w mediach brutalne sceny także mogą sprzyjać przemocy seksualnej. W przypadku przemocy seksualnej wobec dzieci w rodzinie o jej zaistnieniu decydują w głównej mierze czynniki środowiskowe
Moore (1994, za Lew – Starowicz 2000) po przeanalizowaniu wyników badań transkulturowych stwierdził, że przemoc seksualna wbudowana jest męskie role seksualne, w interakcje między płciami oraz struktury życia w rodzinie i obyczaje panujące w danym społeczeństwie.
Natomiast sam prof. Lew - Starowicz (2000) uważa, że następujące czynniki prowadzą do przestępczości seksualnej:
- negatywne doświadczenia z okresu dzieciństwa,
- cechy osobowości agresywno – impulsywnej,
- stres,
- alkohol,
- nieudane relacje małżeńskie,
- niepowodzenia w życiu seksualnym,
- fantazje i marzenia erotyczne pełne przemocy seksualnej,
- cechy dewiacyjne o charakterze seksualnym, które mogą być zaspokajane w przypadku użycia przemocy seksualnej (pedofilia),
- potrzeba uzyskania gratyfikacji seksualnej bez wysiłku i natychmiast,
- cechy wrogości, lęku, poczucia zagrożenia wobec osób płci odmiennej
W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku bardzo popularna była teoria, że aberracja genetyczna typu kariotyp XYY u mężczyzn, wiąże się z wysokim poziomem agresywności (Hope 1967, Price, Whatmore 1967, Guaraldi1970, za: Lew – Starowicz 2000). Stwierdzono wówczas, że występuje on u 1 na 700 urodzonych chłopców i wiąże się z „większą niż w populacji kontrolnej agresywnością, przestępczością i dewiacyjną patologią seksualną”. Eibl - Eibesfeldt (1990, za: Lew - Starowicz 1992) uważa, że dążenie do dominacji jest silną potrzebą każdego człowieka. Spostrzeżenie słabości u innych powoduje pojawienie się dążenia do ujawnienia własnej siły, a to z kolei powoduje wzrost poziomu testosteronu w surowicy krwi (przegrana w takiej potyczce powoduje spadek poziomu testosteronu).
Eibl - Eibesfeldt pisze (1990, za: Lew-Starowicz 1992,): „Wiele zachowań przybierających charakter agresji seksualnej wyraża potrzebę dominacji, podporządkowania innych, a także wyzwalania w nich strachu. Typowym tego przykładem są demonstracje falliczne spotykane zarówno w świecie przyrody, jak i u ludzi na całym świecie”. Badania przeprowadzone wśród sprawców przestępstw seksualnych (z użyciem przemocy) ujawniły, że część z nich cierpi na różne formy patologii mózgu: Scott i Hucker (1988, za: Lew - Starowicz 1992) rozpoznali je u 55% badanych sprawców. Zaburzenia w obrębie płatów czołowych i skroniowych stwierdzono u 33% sadystów (grupa kontrolna mężczyzn – 18%). Różnorodne zmiany patologiczne w zapisie tomografii komputerowej stwierdzono u 67% sadystów, 36% agresorów seksualnych (bez cech sadystycznych) i u 39% mężczyzn z grupy kontrolnej.
Z przedstawionych rezultatów badań nie wynika na ile zmiany patologiczne w obrębie ośrodkowego układu nerwowego mają wpływ na przestępczość seksualną; wydaje się tu być istotny stan kliniczny badanego. Zmiany patologiczne w centralnym układzie nerwowym stwierdzono u tych sprawców przemocy seksualnej, u których jednocześnie stwierdzono cechy osobowości aspołecznej, patologiczną agresywność i mikro uszkodzenia tkanki mózgowej (za: Lew - Starowicz 1992). Przemoc seksualną ujawniały również osoby z rozpoznaniem osobowości z pogranicza. Aigner (1997, za: Lew – Starowicz 2000) w badaniu mózgu 35 przestępców seksualnych rezonansem magnetycznym rozpoznał zmiany patologiczne u 4 z 9 pedofilów, 9 z 11 sadystów oraz 14 z 21 agresorów seksualnych. Zverina i Pondelnickowa (1979, za: Lew - Starowicz 1992) zbadali 264 sprawców przemocy seksualnej. W tej grupie u 33,7% stwierdzono osobowość nieprawidłową, u 28% dewiacje seksualne, u 10% niedojrzałość psychosocjalną,6% alkoholizm, 4,5% defekty umysłowe, a u 14% nie stwierdzono żadnej psychopatologii.
Liczni autorzy (Cwynar, Mazurowa 1968, Kędra 1977, Kysela 1939, Morawski 1977, Nelken 1981, Sławik1988, za: Leszczyński 1992; Imieliński 1990) stwierdzają, że ogromnie ważnym czynnikiem etiologicznym wielu przestępstw, a w szczególności przestępstw seksualnych jest alkohol. Działanie alkoholu, zwłaszcza na osoby niezrównoważone psychicznie oraz te, które doznały uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, wyzwala agresję, osłabia zahamowania społeczno – etyczne,...
biauass