,, Jest na świecie piękna istota, u której jesteśmy wiecznymi dłużnikami – matka”, powiedział Ostrowski. Motyw matki jest obecny we wszystkich rodzajach tekstów kultury. Pojawia się często, bo dotyczy każdego człowieka. Kobieta przeznaczona do tego, być matką staje się najważniejszą osobą w życiu dziecka. To ona poprzez wychowywanie kształtuje osobowość i charakter swojego dziecka. Matka jest jedyną osobą, która bezinteresownie pragnie dla niego wszystkiego, co najlepsze. Miłość macierzyńską pięknymi słowami określił Ignacy Kraszewski: " Jest jedna miłość, która nie liczy na wzajemność, nie szczędzi ofiar, płacze a przebacza, odepchnięta wraca - to miłość macierzyńska".Matka- istota najważniejsza dla każdego człowieka, rodzicielka, opiekunka, ta "która pierwsza pokazała księżyc". Topos – samo w sobie określenie oznacza stały, powtarzający się element obrazowy, motyw, stereotyp wyobrażeniowy i wyrażeniowy. Powtarzalność ta traktowana jest jako przejaw jedności i ciągłości kultury. Topos (z greckiego topoi) oznacza „obraz”. Stanowi ukazanie danego stereotypu w oparciu o literaturę lub sztukę. Tak też jest w przypadku motywu matki cierpiącej. Wielokrotnie w poszczególnych utworach można natknąć się na analizowany stereotyp. Matka jest osobą, która dziewięć miesięcy nosi w sobie płód – swoje własne dziecko. Przez ten cały czas, jej rozwijająca się pociecha jest częścią jej samej. Stąd rodzi się matczyna miłość, która trwa już po kres jej życia.Matka jest najbliższą osobą każdego z nas. Martwi się, opłakuje i zadręcza z czasem nawet błahych powodów. Robi to jednak z miłości i przywiązania. Matczyna miłość jest najszczerszą i najtrwalszą, mogącą przetrwać i pokonać każde przeszkody, bez względu na wszystko.
Motyw matki odnajdujemy już w Biblii, zarówno w Starym jak i Nowym Testamencie. W tym pierwszym przedstawiona jest pierwsza matka, matka wszystkich ludzi, a mianowicie Ewa. Imie to w jezyku hebrajskim brzmi Hawwan czyli zycie. Kobieta ta jak wiemy jest symbolem pramatki- kobiety od której pochodzi życie na ziemi. Ewa, jak mówi Biblia została stworzona z żebra Adama. Pierwszymi synami tejże kobiety byli Kain i Abel. Ponadto Ewa to matka pierwszego zbrodniarza, gdyż wiemy ze Starego Testamentu iż Kain zabił Abla. Zatem nasuwa się pytanie czy była to dobra matka, jeżeli jej synowie nie do końca darzyli się miłością jaka powinna być pomiędzy rodzeństwem.
Kolejnym przykładem motywu matki pochodzącego z Biblii, lecz tym razem z Nowego Testamentu jest matka Jezusa. Była to kobieta gotowa na największe poświęcenia dla swojego dziecka. Maria została uświęcona narodzinami Chrystusa, a tym samym zostala matka całej ludzkości i wspiera ona żywych w ich wędrówce do nieba. Czytając Biblię dochodzimy do wniosku iż Maria była ideałem matki. Bardzo kochała ona swego syna i była gotowa zrobic dla niego wszystko. Kiedy to Jezus był maly, Maria ukrywała go, chroniła przed zlymi zamierzeniami Heroda. Matka to również cierpiąca matka. Taki obraz Marii możemy połączyc z motywem mater dolorosa czyli własnie matka cierpiąca. Maria ubolewała pod krzyżem, kiedy to jej syn umierał. Współodczuwała cierpienie oraz przeżywała niewypowiedziany ból oraz rozpacz. Wszystkie te argumenty potwierdzają moją wcześniejsza tezę iż jest to przykład idealnej matki, która wychowała swoje dziecko zgodnie z wiarą oraz jej zasadami moralnymi.
Innym przykładem utworu w którym odnajdziemy motyw matki jest renesansowy utwór autorstwa Williama Shakespeara pod tytułem ,,Romeo i Julia”. W dramacie tym matka głównej i zarazem tytułowej bohaterki nie liczy się z uczuciami swojej córki. Kobieta nie rozumie swojego dziecka!. Jak czytamy w utworze zgadza się ona z wolą swego męża na małżeństwo córki, które on sam zaplanował wbrew woli Julii. Jest to bardzo smutna sytuacja, ponieważ Julia była jedynaczką, zatem powinna być szczególnie kochana i rodzice powinni liczyc się ze swoją córką i dbac o jej dobro. Natomiast wychowuje piastunka, gdyż rodzice nie mają dla niej czasu. Matka jest stricte podporządkowana swemu mężowi i tego samego też wymaga od swojego dziecka. Kobieta ta nie zwraca uwagi na fakt iż dziewczyna mogłaby sama sobie wybrac męża. Zatem widac iż stosunek matki do córki nie jest taki jaki powinien być. Nie mogą one dojśc do porozumienia i można także powiedziec iż nie są ze sobą związane więzią jaka powinna istniec pomiędzy matką a córką.
Kolejnym utworem ukazującym w swej treści motyw matki jest wiersz Adama Mickiewicza pod tytulem ,,Do matki Polki”. Poeta w tym utworze ukazuje romantyczy wzorzec matki- Polki, patriotki, wychowującej swego syna na spiskowca walczącego ,,bez chwały”, metodą można by powiedziec ,,Wallenroda”, gdyż taki był wtedy los młodych Polaków. Wiersz rozpoczyna się apostrofą do matki. Jest to poetycki nakaz, aby wszystkie matki wychowywały swoich synów na patriotów, którzy oddadzą swoje życie za ojczyzne. Zatem wywnioskowac można iż zadaniem matki jest od dzieciństwa przygotowac syna do losu spiskowca i zesłańca o czym świadczy cytat z wiersza: ,,wcześnie mu ręce okręcaj łańcuchem, do taczkowego każ zaprzęgać woza”.
Cały wiersz można uznac ze ,,program wychowawczy” który przedstawiony został tytułowej matce-Polce. W pierwszych dwóch strofach podmiot liryczny wylicza objawy ,,narodowej choroby” młodych Polaków czyli patriotyzmu, a mianowicie: inteligencja, zainteresowanie historią Polski, duma i szlachetnośc Polaka fascynacja historią ,,żywą”, którą można poznac z ust świadków, szacunek i uwielbienie dla bohaterstwa przodków. Te cechy mają młodzi Polacy, których wychowują prawdziwe matki-Polki, kobiety zatroskane o tożsamośc swoich dzieci, wpajające im od najmłodszych lat miłosc do ojczyzny, dbające o ich duchowy rozwój świadomośc kim są oraz jakie są ich korzenie.
W dalszej części osoba mówiąca w wierszu instruuje matki, jak mają kształtowac postawę oraz charakter swoich czynów, do czego przygotowac patriotów, ludzi którzy chcą poświęcic zycie ojczyźnie. Podmiot liryczny zaznacza: ,,Syn twój wyzwany do boju bez chwały i do męczeństwa (…) bez zmartwychwstania”. Wgłębiając się w ten temat dochodzimy do wniosku iż matka musi wczesnie pokazac ,,zabawki” z jakimi będzie miał styczność styczność zyciu, a mianowicie kibitki, kajdany, powróz, katowski topór, szubienica.
Wiersz Adama Mickiewicza można interpretowac jako zapis tragedii polskich patriotów- ludzi skazanych na dzialanie w tajemnicy, bezimienną śmierc i zapomnienie, oraz polskich matek- kobiet których los jest podobny do losu matki boskiej bolesnej opłakującej swego syna, o czym świadczy cytat:
,,O matko Polko
klęknij przed matki bolesnej obrazem
i na miecz patrzał, co jej serce krwawi
takim wróg piersi twe przeszyje razem”.
Poeta pojmuje wychowanie syna jako przygotowanie do mężnego i odważnego przyjęcia niebezpieczeństw związanych z działaniem konspiracji. Bohaterskie czyny syna będzie opłakiwac jedynie matka, a wspominac je będą ,,długie nocne rodaków rozmowy”.
Zatem matka w tym wierszu to nie tylko opiekun dla swego dziecka ale także nauczyciel a zarazem życiowy przewodnik.
Kolejny utwór przynosi zupełnie odmienne potraktowanie motywu matki. W utworze ,,Ferdydurke” autorstwa Witolda Gombrowicza odnajdujemy obraz karykaturalny oraz całkowicie odrealniony. Głównym bohaterem jest trzydziestoletni Józio, początkujący pisarz, który w absurdalny sposób zostaje zmuszony do powrotu do szkoły. Ta instytucja ma za zadanie wpychac dorosłych w stan wtórnego zdziedzinnienia. Następnie czytelnik jest świadkiem zaskakujących sytuacji odbywających się na lekcjach oraz przerwach. Po zakończonych zajęciach główny bohater ma zamieszkac u Młodziaków, którzy mają być nowocześni oraz naturalni. Po awanturze z mieszkającą u Młodziaków Zutą, Józio i jego szkolny kolega Miętus, uciekają na wieś gdzie Miętus pragnie znaleśc prawdziwego Parobka, aby się z nim zbratac. Niestety konsekwencją tejże ucieczką jest konkluzja, że nie ma ucieczki od narzuconej formy jak tylko w ,,inną gębę”. Młodziakowi to matka, która uważa się za nowoczesną i bardzo wyrozumiałą. Kobieta ta jest pod wrażeniem swoich wyzwolonych poglądów, czym się chlubi. Jej swoboda obyczajowości wyraźnie ujawnia się w sposobie wychowywania córki. Nie ma bowiem ona nic przeciwko kompletnemu brakowi podstawowej wiedzy u swojej córki. Ponadto zachęca ją do spotykania się z chłopcami, proponuje Zucie aby wyjechała na weekend zostając z chłopcem na noc nawet jeśli konsekwencją takich poczynań byłoby nieślubne dziecko. Jednakże okazuje się iż wszystko to tylko pozory. Kiedy to młodziakowi zastaja u Zuty dwóch mężczyzn w tym podstarzałego profesora Pimkę, są oburzeni i wszczynają awanturę. Zatem jaka jest matka jest ukazana w utworze Gombrowicza? Nowoczesność tejże kobiety to tylko pozory. W rzeczywistości jest ona zakłamana i fałszywa. Która matka namawiala by swoje dziecko do wcześniej przedstawionego przeze mnie postępowania? Prawdziwa kochająca mama strzeże swoje dziecko, naprowadza na dobrą drogę a nie odwrotnie, jak czyniła to pani Młodziakowa.
W epoce pozytywizmu również funkcjonował motyw matki. Kobiety polskie na znam żałoby po powstańcach przez wiele lat chodziły ubrane na czarno. W taki sposób ubiera się również bohaterka powieści Elizy Orzeszkowej pod tytulem ,,Nad Niemnem”, a mianowicie pani Andrzejowa Korczyńska. Wychowuje ona samotnie swego syna Zygmunta, natomiast poległego męża czci, jako bohatera narodowego. Ma ona bowiem nadzieję iż syn idąc w slady ojca również wyrośnie na patriote, zostanie malarzem a ponadto upamiętni czyn swojego ojca. Jednakże Zygmunt zawiódł wszelkie oczekiwania oraz nadzieje jakie wiązała pani Andrzejowa co do jego osoby. Jak czytamy w powieści Orzeszkowej wyrósł on na egoistę oraz kosmopolitę. Wolał on bowiem przebywac za granicą niż w obrębie wlasnej ojczyzny. Swego ojca nazwał niebezpiecznym szaleńcem, malarstwo także go nudziło. W pewnym momencie zaproponował matce aby sprzedali majatek i wyjechali za granicę. Ileż bólu to musiało sprawic kochającej matce, która dołożyła wszelkich starań aby wychowac dziecko na dobrego człowieka, który również będzie czcił zmarłego ojca, walczącego o wolność ojczyzny. Nieszczęsna pani Andrzejowa stwierdziła wówczas iż był to najstraszniejszy dzien w jej życiu od śmierci jej męża.
W utworze ,,Granica” Zofii Nałkowskkiej spotykamy wiele portretów matek. Postaram się przybliżyć obrazy każdej z nich. Tak więc Cecylia Kolichowska to mama, która przez wiele lat oczekiwała na powrót swojego syna z zagranicy. Cecylia Kolichowska to matka, która przez wiele lat oczekiwała na powrót swojego jedynego syna z zagranicy. Dziecko było całym jej światem do momentu, kiedy musiała wybierać między małżeństwem a synem, który był zazdrosny o jej drugiego męża. Wywiozła schorowanego syna do sanatorium i pozostawiła go tam na długie lata. Matczynym uczuciem, którego jednak nie potrafiła okazywać, obdarzyła Elżbietę. Wiedziała, że dziewczyna nie zastąpi jej utraconego syna. Kiedy ten wrócił z zagranicy z trudem rozpoznała w nim swoje dziecko, mówiąc, że wraca do niej starszy od pierwszego męża w chwili, kiedy musiał uciekać z kraju. Ostatnie tygodnie jej życia zbliżyły do siebie Cecylię i Karola i podczas długich rozmów wyjaśnili sobie powody, jakie kierowały nimi przed laty. Żancia Ziembiewiczowa kochała syna miłością bezwzględną, akceptując jego wady i dziwactwa, ciesząc się ze szczęścia syna w małżeństwie, lecz tak naprawdę nie starając się doszukać przyczyn jego niepokoju. Zawsze potrafiła znaleźć dla niego wytłumaczenie i usprawiedliwienie. W jej oczach Zenon był uosobieniem sukcesu, błyskotliwej kariery. Jasia Gołąbska traciła kolejno dzieci, które umierały z biedy i niedożywienia. Pogodziła się jednak z tym faktem, mówiąc, że Bóg wie, co robi, bo ona nie dałaby rady ich wychować. Jest troskliwą matką, co szczególnie widać w opiece nad najmłodszą, tracącą wzrok córeczką. Po śmierci dziewczynki, straciła ochotę do życia. Doskonałą matką jest Elżbieta Ziembiewiczowa, która bardzo kocha synka i dla której dziecko jest uwieńczeniem jej wielkiej miłości do męża i ich szczęściem. Z niewyjaśnionych pobudek zostawia jednak po śmierci męża synka pod opieką teściowej i wyjeżdża za granicę. Matką, która samotne macierzyństwo i trudy wychowania dziecka, przyjęła z pokorą jest Karolina Bogutowa. W powieści jest również przykład matki, która stanowi bardzo charakterystyczną indywidualność. To Władysława Niska, która jako panna z dzieckiem nie może znaleźć pracy i co jakiś czas zmuszona jest do oddania swojego małego Zbysia do Opieki. Kiedy znajduje pracę, sprowadza do domu pracodawców dziecko w nadziei, że państwo polubią doskonałego w oczach matki chłopca. Potrafi awanturą i groźbami, nieomal siłą, zabierać Zbysia z Opieki, o którego dba i który jest dla niej wszystkim.
Reasumując wszystkie przedstawione przeze mnie informacje można dojsc do wniosku iż motyw matki jest bardzo popularny w literaturze. Ponadto zauważalny jest fakt iż pisarze ukazywali matke nie tylko z tej dobrej strony ale i z tej złej. Niewątpliwie najważniejszą rolą, jaką może spełniać kobieta jest rola matki, która wychowuje swe dzieci na szlachetnych i uczciwych ludzi, prawych obywateli i szczerych patriotów. To matka w głównej mierze kształtuje osobowość dziecka, wpływając na to, jakim będzie człowiekiem w dorosłym życiu. Każda prawdziwa matka kocha też swe dzieci, cierpi ich cierpieniem, gotowa jest poświęcic wszystko w imię ich dobra. Tak więc kreacje matek to najpiękniejsze literackie postacie. Cierpią, płaczą, a jednak wychowują je na bohaterów i patriotów. One kształtują osobowość młodego człowieka, jego postawę wobec świata i innych ludzi. To właśnie w dużej mierze od matek zależy przyszłe życie dziecka i jego miejsce w świecie.
Scintilla