Antonio Damasio.pdf

móz tworz umys∏

Lepsze zrozumienie pracy mózgu

powinno przybli˝yç nas

do poznania

tajemnicy ÊwiadomoÊci

Antonio R. Damasio

Na poczàtku nowego tysiàclecia wÊród pytaƒ stawianych w naukach o ˝yciu

przewa˝a jedno: w jaki sposób zachodzi w mózgu zespó∏ proce-

sów, nazywany umys∏em? To pytanie nie jest nowe. Od wieków

ró˝nie je formu∏owano. Kiedy zadawanie go nie grozi∏o ju˝ spa-

leniem na stosie, stawiano je otwarcie i uporczywie. Ostatnio pro-

blem ten zajmuje zarówno specjalistów – neurobiologów, psy-

chologów poznawczych i filozofów – jak i innych zaintere-

sowanych powstawaniem umys∏u, zw∏aszcza Êwiadomego.

Zagadnienie ÊwiadomoÊci znajduje si´ obecnie w centrum

uwagi, dlatego ˝e biologia, a szczególnie neurobiologia, od-

noszà znaczàce sukcesy w odkrywaniu tajemnic ˝ycia. Praw-

dopodobnie wi´cej dowiedzieliÊmy si´ o mózgu i umyÊle w la-

tach dziewi´çdziesiàtych – w tzw. dekadzie mózgu – ni˝

w ciàgu ca∏ego dotychczasowego rozwoju psychologii i neu-

robiologii. WyjaÊnienie neurobiologicznego pod∏o˝a Êwiado-

moÊci – wersja klasycznego problemu umys∏–cia∏o – pozosta-

∏o jednym z nielicznych jeszcze wyzwaƒ.

Rozwa˝ania nad umys∏em mogà budziç obawy, szczegól-

nie kiedy przedmiotem dociekaƒ jest ÊwiadomoÊç. Niektó-

rzy uwa˝ajà, ˝e problem ten jest z za∏o˝enia nierozwiàzy-

walny. Innym nieustajàcy i spektakularny wzrost wiedzy

mo˝e dawaç zapierajàce dech poczucie, ˝e ˝adne zagadnie-

nie nie oprze si´ szturmowi nauki, jeÊli tylko teoria jest praw-

dziwa, a metody badawcze skuteczne. Spór jest intrygujàcy

ijednoczeÊnie nieoczekiwany, poniewa˝ podobnych wàtpli-

woÊci nie zg∏aszano w przypadku rozwa˝aƒ dotyczàcych za-

gadnienia, w jaki sposób mózg odpowiada za procesy typu wi-

dzenie czy pami´ç, które sà oczywistymi elementami

Êwiadomego umys∏u.

Nale˝´ do osób majàcych mocne przeÊwiadczenie, ˝e me-

chanizm powstawania procesów umys∏owych zostanie praw-

dopodobnie wkrótce wyjaÊniony. To przyprawiajàce o zawrót

g∏owy przekonanie jest jednak˝e t∏umione przez ÊwiadomoÊç

istnienia pewnych realnych trudnoÊci.

Nie ma nic bli˝szego cz∏owiekowi ni˝ jego umys∏. Poszuku-

jàcych jego êróde∏ i mechanizmów czeka jednak wyprawa

w dziwne i egzotyczne krainy. W artykule tym omówi´, bez

szczególnego uporzàdkowania, g∏ówne problemy, przed który-

mi stajemy, próbujàc ustaliç biologiczne pod∏o˝e ÊwiadomoÊci.

Pierwsza kwestia dotyczy tego, jakà perspektyw´ trzeba

przyjàç, ˝eby badaç Êwiadomy umys∏ w jego relacji do mó-

zgu, w którym jak sàdzimy, ma swoje êród∏o. Cia∏o i mózg

ka˝dego cz∏owieka mogà byç oglàdane przez innych; umys∏ na-

tomiast jest dost´pny tylko jego w∏aÊcicielowi. Ró˝ne osoby

mogà wykonaç identyczne, weryfikowalne badania czyjegoÊ

cia∏a lub mózgu, ale bezpoÊrednia, porównywalna obserwa-

cja cudzego umys∏u nie jest mo˝liwa. Cia∏o i mózg sà w pew-

nym sensie publiczne, namacalne, z ca∏à pewnoÊcià istniejà

realnie. Umys∏ jest prywatny, g∏´boko ukryty, ÊciÊle wewn´trz-

ny i bez wàtpienia stanowi byt subiektywny.

Na czym zatem dok∏adnie polega zale˝noÊç mi´dzy umys∏em

dost´pnym tylko z perspektywy pierwszej osoby a cia∏em do-

st´pnym z perspektywy trzeciej osoby? Techniki u˝ywane do

badania mózgu obejmujà wyrafinowane metody obrazowa-

nia i rejestracji wzorców aktywnoÊci neuronów. Zagorzali

sceptycy uwa˝ajà, ˝e wszelkie uzyskane w ten sposób dane

uzupe∏niajà tylko naszà wiedz´ o umyÊle, ale nie pozwolà na

poznanie jego rzeczywistego stanu. Ich zdaniem, szczegó∏o-

we badania mózgu prowadzà zatem nie do rozszyfrowania

tajników umys∏u, ale po prostu do poznania szczegó∏ów

dotyczàcych budowy oraz funkcji tej g∏ównej cz´Êci uk∏adu

nerwowego. W konsekwencji, jak powiadajà, osiàgni´cie

MULTIMEDIALNY SHOW trwa w umyÊle nieprzerwanie, gdy mózg

przetwarza zewn´trzne i wewn´trzne informacje sensoryczne.

Poczucie w∏asnego ja pojawia si´ wówczas, kiedy mózg odpowiada

na niezadane pytanie, kto ten show prze˝ywa.

4 ÂWIAT NAUKI

Zaktualizowane ze Âwiata Nauki numer 1/2000

Jak

ostatecznego celu – czyli zrozumienie,

jak materia o˝ywiona, mózg, tworzy po-

czucie w∏asnego ja, które jest nieodzow-

nà cechà ÊwiadomoÊci, odczucie, ˝e ob-

razy w umyÊle sà jego i kszta∏towane z

jego perspektywy – okazuje si´ niemo˝-

liwe. Ten argument, choç nieprawdzi-

wy, sk∏ania do milczenia wi´kszoÊç pe∏-

nych optymizmu badaczy ÊwiadomoÊci.

Dla pesymistów problem Êwiadome-

go umys∏u wydaje si´ nie do rozwiàza-

nia, a zatem niemo˝liwe jest nawet wy-

jaÊnienie, dlaczego reprezentuje on

cokolwiek – z jakiego powodu jego sta-

ny odzwierciedlajà wewn´trzne emocje

lub interakcje ze Êwiatem zewn´trznym.

(Filozofowie okreÊlajà t´ w∏aÊciwoÊç re-

prezentacji mylàcym terminem „inten-

cjonalnoÊç”.) Jest to podejÊcie fa∏szywe.

Punktem spornym jest te˝ uporczywe

podkreÊlanie, ˝e Êwiadomy umys∏ zale-

˝y od istnienia tego˝ w∏aÊnie Êwia-

domego umys∏u. Prowadzenie badaƒ za

pomocà instrumentu b´dàcego jedno-

czeÊnie ich przedmiotem powoduje, ˝e

zarówno definicja problemu, jak i meto-

dy jego rozwiàzania stajà si´ szczególnie

skomplikowane. Jak powiadajà scepty-

cy, wziàwszy pod uwag´ sprzecznoÊç

mi´dzy obserwatorem a obiektem ob-

serwowanym, intelekt ludzki nie jest

w stanie pojàç sposobu powstawania

umys∏u. Ten konflikt istnieje rzeczywi-

Êcie, ale mniemanie, ˝e nie da si´ go

przezwyci´˝yç, jest nies∏uszne.

Oczywista wyjàtkowoÊç problemu

Êwiadomego umys∏u i trudnoÊci, wyni-

kajàce ze sposobów jego rozwiàzywa-

nia, frustrujà badaczy próbujàcych te-

go dokonaç i utwierdzajà w przekonaniu

tych, którzy intuicyjnie wierzà, ˝e nie

jest to mo˝liwe.

NEUROBIOLODZY usi∏ujà poznaç zwiàzki

mi´dzy strukturami mózgu a wykonywaniem

okreÊlonych zadaƒ. Niektóre obszary mowy

sà zaznaczone na zdj´ciach a i b . Rejony

zaanga˝owane w przetwarzanie kolorów ( ró˝owy )

iobrazu twarzy ( zielony ) zosta∏y przedstawione

na fotografii c . Poczucie w∏asnego cia∏a zale˝y

od obszaru ukazanego na zdj´ciu d .

mo˝e na przyk∏ad wymagaç wyjaÊnienia

na poziomie kwantowym. Uznanie wi´c

potencjalnej przydatnoÊci fizyki kwan-

towej w zrozumieniu zagadnienia umy-

s∏u – zgodnie z ideà zwykle kojarzonà z

nazwiskiem Rogera Penrose’a, fizyka

matematycznego z University of Oxford

– nie jest poparciem jego sugestii, ˝e Êwia-

domoÊç zale˝y od zjawisk zachodzàcych

na poziomie kwantowym w strukturach

komórek zwanych mikrotubulami. Po-

dejÊcie kwantowe mo˝e u∏atwiç wyja-

Ênienie, jak to si´ dzieje, ˝e mamy umys∏.

Sàdz´ jednak, i˝ nie jest ono niezb´dne do

wyt∏umaczenia, skàd wiemy, ˝e posiada-

my umys∏ – a ten problem uwa˝am za

najwa˝niejszy w pe∏nym zrozumieniu zja-

wiska ÊwiadomoÊci.

TrudnoÊç w rozwiàzaniu problemu

Êwiadomego umys∏u odzwierciedla

przede wszystkim naszà niewiedz´, któ-

ra ogranicza wyobraêni´ i ma dziwnà

zdolnoÊç czynienia mo˝liwego niemo˝-

liwym. Autor powieÊci fantastycznonau-

kowych Arthur C. Clarke powiedzia∏:

„˚adna dostatecznie zaawansowana

technologia nie daje si´ odró˝niç od ma-

gii”. „Technologia” mózgu zaÊ jest tak

z∏o˝ona, ˝e wydaje si´ „magiczna” albo

przynajmniej niepoznawalna. Wra˝enie

przepaÊci mi´dzy stanami umys∏u a zja-

wiskami fizyczno-biologicznymi zacho-

dzàcymi w mózgu bierze si´ z ogrom-

nej niewspó∏miernoÊci mi´dzy tymi

dwoma obiektami badaƒ – dobrze zro-

zumianym umys∏em dzi´ki kilkusetlet-

niej introspekcji i rozwojowi nauki o

poznaniu a wcià˝ niepe∏nym opisem

uk∏adu nerwowego, którego dostarczy-

∏a neurobiologia. Ale nie ma powodu sà-

Ocena trudnoÊci

CI , KTÓRZY TWIERDZ Ñ , i˝ badania mózgu

nie odkryjà „istoty umys∏u”, zak∏adajà,

˝e wiedza na jego temat jest ju˝ komplet-

na, i dlatego swojà ocen´ uznajà za osta-

tecznà. Takie przekonanie jest ca∏kowi-

cie nieprawdziwe. Obecnie opis zjawisk

neurobiologicznych, jakkolwiek by na to

spojrzeç, jest zdecydowanie niepe∏ny. Mu-

simy jeszcze poznaç liczne szczegó∏y do-

tyczàce funkcji komórek nerwowych i

obwodów neuronalnych na poziomie mo-

lekularnym; wcià˝ nie rozumiemy w pe∏-

ni dzia∏ania zgrupowaƒ neuronów w ob-

r´bie okreÊlonych struktur mózgowych,

a nasza wiedza o ca∏oÊciowych systemach

z∏o˝onych z wielosk∏adnikowych obsza-

rów mózgu jest równie˝ niedostateczna.

Dopiero zaczynamy poznawaç interak-

cje mi´dzy licznymi nie sàsiadujàcymi ze

sobà rejonami tego narzàdu, prowadzà-

ce prawdopodobnie do niezwykle z∏o˝o-

nych stanów biologicznych, które sà na

pewno czymÊ wi´cej ni˝ tylko sumà ich

elementów.

WyjaÊnienie fizyki zjawisk biologicz-

nych jest ciàgle niepe∏ne. A zatem twier-

dzenie, ˝e problem ÊwiadomoÊci jest nie-

rozwiàzywalny, poniewa˝ zbadaliÊmy

mózg gruntownie i umys∏u nie znaleêli-

Êmy, jest niedorzeczne. Nie zg∏´biliÊmy

jeszcze do koƒca ani neurobiologii, ani

zwiàzanej z nià fizyki. Na najwy˝szym

szczeblu opisu umys∏u szybkie konstru-

owanie, przekszta∏canie i nak∏adanie si´

wielu obrazów sensorycznych w mózgu

ZADANIEM MÓZGU jest odwzorowanie

stanów organizmu i Êwiata zewn´trznego.

Badania na makakach ujawni∏y niezwyk∏à

zgodnoÊç mi´dzy postrzeganym kszta∏tem ( a )

itopografià pobudzonych neuronów ( b )

wjednej z warstw pierwszorz´dowej

kory wzrokowej.

6 ÂWIAT NAUKI

TAJEMNICZY UMYS¸

dziç, ˝e ta przepaÊç nie zniknie w wy-

niku dalszych badaƒ. Nic nie wskazuje,

˝e dotarliÊmy na kraw´dê otch∏ani, któ-

ra mia∏aby zasadniczo oddzielaç to co

umys∏owe od tego co neuronalne.

Utrzymuj´ zatem, ˝e procesy biolo-

giczne, które wydajà si´ zaledwie odpo-

wiadaç procesom umys∏owym, w isto-

cie sà z nimi to˝same i b´dà tak postrze-

gane, kiedy zrozumiemy je dok∏adnie.

Nie zaprzeczam istnieniu umys∏u i nie

twierdz´, ˝e z chwilà, kiedy b´dziemy

wiedzieli ju˝ wszystko na temat mózgu,

umys∏ przestanie istnieç. Po prostu wie-

rz´, ˝e umys∏ ka˝dego z nas, choç bez-

cenny i wyjàtkowy, w rzeczywistoÊci jest

zjawiskiem biologicznym i pewnego

dnia b´dzie opisywany równie˝ za po-

mocà terminów biologicznych.

Innym istotnym zarzutem co do mo˝li-

woÊci zrozumienia umys∏u jest to, ˝e

sprzecznoÊç rzeczywiÊcie istniejàca mi´-

dzy obserwatorem a obserwowanym czy-

ni intelekt cz∏owieka nieprzystosowanym

do badania samego siebie. Trzeba jednak

podkreÊliç, ˝e zarówno mózg, jak i umys∏

nie sà monolitami: majà z∏o˝onà wielo-

poziomowà struktur´, a najwy˝sze z tych

poziomów tworzà instrumenty pozwala-

jàce na obserwacj´ pozosta∏ych. Na przy-

k∏ad dzi´ki j´zykowi umys∏ zyska∏ umiej´t-

noÊç klasyfikowania i operowania wiedzà

zgodnie z zasadami logiki, które poma-

gajà ró˝nicowaç obserwacje na prawdzi-

we i fa∏szywe. PowinniÊmy byç skromni,

jeÊli chodzi o naszà zdolnoÊç do ca∏kowi-

tego poznania siebie. Ale og∏aszanie pora˝-

ki jeszcze przed podj´ciem próby przeczy

obserwacji Arystotelesa, ˝e ludzie sà nie-

skoƒczenie ciekawi w∏asnej natury.

Moja propozycja rozwiàzania zagad-

ki Êwiadomego umys∏u wymaga podzie-

lenia problemu na dwie cz´Êci. Pierwsza

dotyczy tego, jak tworzymy to, co nazy-

wam „filmem w mózgu”. S∏owo „film”

jest metaforà zintegrowanej i ujednoli-

conej mieszaniny rozmaitych wra˝eƒ

zmys∏owych – wzrokowych, s∏uchowych,

dotykowych, w´chowych i innych, two-

rzàcych multimedialny show, który na-

zywamy umys∏em. Druga sprawa to jaêƒ

i sposób automatycznego tworzenia po-

czucia w∏asnoÊci filmu w mózgu. Obie

cz´Êci problemu sà ze sobà zwiàzane,

a druga zawarta jest w pierwszej. Od-

dzielenie ich jest u˝ytecznà strategià ba-

dawczà, poniewa˝ ka˝da wymaga od-

r´bnego wyjaÊnienia.

Naukowcy potrafià okreÊliç, w jaki spo-

sób czàsteczki znajdujàce si´ wewnàtrz

mikroskopijnych obwodów neuronal-

nych uczestniczà w tak zró˝nicowanych

zadaniach umys∏owych, oraz zidentyfi-

kowaç geny niezb´dne do ich wytwa-

rzania i rozmieszczania.

Prze∏om w tej dziedzinie nastàpi∏, gdy

David H. Hubel i Torsten Wiesel z Ha-

rvard University dostarczyli pierwszych

wskazówek, w jaki sposób zachodzi per-

cepcja kszta∏tu. Stwierdzili, ˝e neurony

w pierwszorz´dowej korze wzrokowej re-

agujà wybiórczo na linie nachylone pod

ró˝nym kàtem. Hubel i Margaret S. Li-

vingstone, tak˝e z Harvardu, wykazali

póêniej, ˝e inne neurony w tej korze re-

agujà wybiórczo na kolor, ale nie na

kszta∏t. Semir Zeki z University Col-

lege London odkry∏ natomiast, ˝e okolice

mózgu otrzymujàce informacje sensorycz-

ne z pierwszorz´dowej kory wzrokowej

sà wyspecjalizowane w dalszej analizie

barwy lub ruchu. Dane te sà zgodne z ob-

serwacjami poczynionymi na pacjentach

z zaburzeniami neurologicznymi; uszko-

dzenia pewnych obszarów kory wzroko-

wej mogà przeszkadzaç w percepcji kolo-

rów, podczas gdy rozpoznawanie kszta∏tu

i ruchu pozostaje nie zaburzone.

W wielu pracach podkreÊla si´ obec-

nie istnienie zgodnoÊci mi´dzy cecha-

mi obiektu i wzorcem aktywnoÊci neu-

ronalnej w korze wzrokowej postrze-

gajàcego go organizmu [ ilustracja na

sàsiedniej stronie ].

Kolejny znaczàcy krok wyjaÊniajàcy

wa˝ne aspekty filmu w mózgu zwiàzany

Powody do optymizmu

NEUROBIOLODZY , nie zdajàc sobie z tego

sprawy, od dawna próbowali wyjaÊniç

zjawisko filmu. Próby mapowania zaan-

ga˝owanych w jego konstrukcj´ obsza-

rów mózgu rozpocz´∏y si´ prawie pó∏to-

ra wieku temu, kiedy Paul Broca i Carl

Wernicke zasugerowali, ˝e w przetwa-

rzaniu ró˝nych aspektów mowy biorà

udzia∏ odr´bne rejony tego narzàdu. Sto-

sunkowo niedawno, dzi´ki bardziej wy-

rafinowanym technikom, wysi∏ek ten za-

czà∏ przynosiç rezultaty.

Obecnie badacze sà w stanie bezpo-

Êrednio rejestrowaç aktywnoÊç pojedyn-

czych neuronów lub ich grup i odnosiç

jà do poszczególnych aspektów specy-

ficznych stanów umys∏u, na przyk∏ad do

percepcji koloru czerwonego czy zakrzy-

wionej linii. Techniki obrazowania pra-

cy mózgu, takie jak emisyjna tomogra-

fia pozytonowa (PET) i funkcjonalny

rezonans magnetyczny ukazujà, jak ró˝-

ne rejony mózgu normalnej osoby sà za-

anga˝owane w konkretny wysi∏ek umy-

s∏owy – dopasowanie s∏owa do przed-

miotu czy zapami´tanie rysów twarzy.

ANTONIO R. DAMASIO jest profesorem i kierownikiem Zak∏adu Neurologii w University of Io-

wa College of Medicine oraz profesorem w Salk Insitute for Biological Studies w San Diego.

Urodzi∏ si´ w Portugalii, gdzie w Universidade de Lisboa ukoƒczy∏ studia medyczne i uzyska∏

doktorat. W Iowa stworzy∏ wraz z ˝onà Hannà centrum badawcze zaburzeƒ umys∏u i zacho-

waƒ. Jest cz∏onkiem Institute of Medicine of the National Academy of Sciences oraz Ameri-

can Academy of Arts and Sciences. W 1994 roku wyda∏ ksià˝k´ B∏àd Kartezjusza. Emocje,

rozum i ludzki mózg (Dom Wydawniczy REBIS, 1999), a w 1999 – Tajemnica ÊwiadomoÊci.

Cia∏o i emocje wspó∏tworzà ÊwiadomoÊç (Dom Wydawniczy REBIS, 2000). Wkrótce uka˝e

si´ jego kolejne dzie∏o – Looking for Spinoza.

WYDANIE SPECJALNE

ÂWIAT NAUKI 7

jest z mechanizmami uczenia si´ i pa-

mi´ci. Badania ujawni∏y, ˝e mózg pod-

czas ró˝nych typów uczenia si´ pos∏u-

guje si´ odr´bnymi systemami. Zwoje

podstawy i mó˝d˝ek pe∏nià istotnà rol´

w zdobywaniu okreÊlonych umiej´tno-

Êci, na przyk∏ad je˝d˝enia na rowerze

lub grania na instrumencie muzycznym;

hipokamp jest niezb´dny w zapami´ty-

waniu faktów dotyczàcych ludzi, miejsc

czy wydarzeƒ. Gdy fakty te zostanà przy-

swojone, przechowanie ich w pami´ci

d∏ugotrwa∏ej zale˝y od z∏o˝onych uk∏a-

dów neuronalnych, których g∏ówne

koÊci obwodami neuronalnymi, które

sk∏adajà si´ na ten obszar.

Najbardziej ekscytujàce jest to, ˝e

przedstawione powy˝ej frapujàce po-

st´py w badaniach nad mózgiem stano-

wià zaledwie poczàtek drogi. Nowe

techniki analityczne wcià˝ pog∏´bia-

jà mo˝liwoÊci badania funkcji uk∏adu

nerwowego na poziomie molekularnym

i wysoce z∏o˝onych procesów zacho-

dzàcych w ca∏ym mózgu. Odkrycia

w obu tych dziedzinach umo˝liwià do-

skonalsze okreÊlenie zale˝noÊci mi´-

dzy stanami tego narzàdu a stanami

cjonalnoÊci, a wi´c pytaniem, dlaczego

okreÊlone stany umys∏u odzwierciedla-

jà emocje lub zwiàzki z obiektami ze-

wn´trznymi, pot´guje si´ podczas rozpa-

trywania funkcji mózgu w kontekÊcie

ewolucyjnym: to w∏aÊnie ewolucja tak

kunsztownie wykreowa∏a mózg, ˝e bez-

poÊrednio odwzorowuje on organizm,

a poÊrednio wszystko, z czym ma ten

ostatni do czynienia.

Naturalna intencjonalnoÊç mózgu do-

prowadza nas do kolejnego faktu: w mó-

zgu dzia∏ajà mechanizmy kierujàce funk-

cjonowaniem organizmu – ca∏y czas

Badacza poszukujàcego mechanizmów funkcjonowania

umys∏u czeka wyprawa w niezwykle egzotyczne krainy .

komponenty zlokalizowane sà na du˝ej

przestrzeni kory mózgowej.

Ponadto proces, dzi´ki któremu Êwie-

˝o zapami´tane fakty utrwalajà si´ w pa-

mi´ci d∏ugotrwa∏ej, wymaga czegoÊ wi´-

cej ni˝ tylko w∏aÊciwie funkcjonujàcych

hipokampa i kory. Na poziomie neuro-

nów i czàsteczek muszà zachodziç okre-

Êlone procesy, by odbicie Êwie˝o przy-

swojonego faktu zosta∏o „wyryte” na

obwodach neuronalnych. „Ryt” ten za-

le˝y od wzmocnienia lub os∏abienia po-

∏àczeƒ mi´dzyneuronalnych zwanych sy-

napsami. Sk∏aniajàce do zastanowie-

nia odkrycie Erica R. Kandela z Colum-

bia University i Timothy’ego P. Tully’ego

z Cold Spring Harbor Laboratory dowo-

dzi, ˝e konieczna jest synteza nowych

bia∏ek, co z kolei zale˝y od zaanga˝owa-

nia specyficznych genów w neuronach

odpowiedzialnych za podtrzymywanie

utrwalonych Êladów pami´ciowych.

To krótkie przedstawienie post´pów

w neurobiologii mog∏oby byç wzboga-

cone o inne rewelacyjne odkrycia doty-

czàce zagadnieƒ mowy, emocji i podej-

mowania decyzji. Niezale˝nie od tego,

którà funkcj´ umys∏u weêmiemy pod

uwag´, mo˝liwe jest wyró˝nienie okre-

Êlonych rejonów mózgu wspó∏pracujà-

cych ze sobà w jej tworzeniu; istnieje

Êcis∏a zale˝noÊç mi´dzy pojawieniem si´

jakiegoÊ stanu umys∏u lub zachowaniem

a aktywnoÊcià pewnych obszarów mó-

zgu. Zale˝noÊç ta mo˝e zostaç ustalona

mi´dzy dajàcym si´ zidentyfikowaç ma-

kroskopowo obszarem (np. pierwszo-

rz´dowà korà wzrokowà, oÊrodkami

mowy lub emocji) i mikroskopijnej wiel-

umys∏u, mi´dzy mózgiem a Êwiadomo-

Êcià. Wraz z post´pem techniki i wzro-

stem pomys∏owoÊci badaczy natura pre-

cyzyjnych struktur fizycznych i przeja-

wów aktywnoÊci biologicznej, które

tworzà film w mózgu, stopniowo stanie

si´ zrozumia∏a.

utrzymywana jest wewn´trzna równo-

waga chemiczna niezb´dna do jego

przetrwania. Te mechanizmy nie sà ani

hipotetyczne, ani abstrakcyjne, lecz

znajdujà si´ w g∏´bi mózgu, w pniu mó-

zgowym i w podwzgórzu. Nie tylko re-

gulujà one nasze ˝ycie, ale tak˝e odwzo-

rowujà ciàgle zmieniajàce si´ stany

organizmu. Mózg ma zatem naturalne

sposoby odzwierciedlania budowy i sta-

nu ca∏ego cia∏a.

Ale jak przechodzimy od takiego bio-

logicznego ja do poczucia w∏asnoÊci my-

Êli, przekonania, ˝e sà one stworzone

w naszej w∏asnej perspektywie, nie po-

padajàc w pu∏apk´ rzekomo istniejàce-

go, wszystkowiedzàcego homunkulusa

– owego karze∏ka, który ukryty we-

wnàtrz naszego mózgu analizuje rze-

czywistoÊç? Jak mo˝emy jednoczeÊnie

mieç samoÊwiadomoÊç i ÊwiadomoÊç

otaczajàcego nas Êwiata? W swojej ksià˝-

ce Tajemnica ÊwiadomoÊci przekonywa-

∏em, ˝e biologicznych podstaw poczu-

cia w∏asnego ja nale˝y poszukiwaç

w tych mechanizmach mózgu, które od-

zwierciedlajà, chwila za chwilà, trwa-

nie organizmu.

Moja hipoteza sugeruje zatem, ˝e

mózg odwzorowuje w postaci map za-

równo organizm, jak i zewn´trznà rze-

czywistoÊç, w celu wytworzenia nowej

drugorz´dowej ich reprezentacji. Âwiad-

czy to, ˝e organizm zmapowany w mó-

zgu oddzia∏uje z obiektem, równie˝ od-

wzorowanym w mózgu. Drugorz´dowa

reprezentacja nie jest abstrakcjà; wyst´-

puje w strukturach nerwowych, takich

jak wzgórze i kora obr´czy.

W obliczu ÊwiadomoÊci

ROZMACH OBECNYCH BADA ¡ w neurobio-

logii poznawczej i nagromadzenie nie

dajàcych si´ pominàç faktów przekona

pewnie wielu wàtpiàcych, ˝e identy-

fikacja neuronalnego pod∏o˝a filmu

w mózgu jest mo˝liwa. Sceptykom wcià˝

b´dzie jednak trudno zaakceptowaç fakt,

˝e druga cz´Êç problemu Êwiadomego

umys∏u – powstawanie poczucia w∏a-

snego ja – mo˝e zostaç rozwiàzana. Cho-

cia˝ przyznaj´, ˝e rozwik∏anie tego nie

jest wcale takie oczywiste, zapropo-

nowano hipotez´, która jest w∏aÊnie

weryfikowana.

U jej pod∏o˝a le˝y wyjàtkowa zdol-

noÊç mózgu do reprezentacji. Komórki

w nerkach czy wàtrobie pe∏nià okre-

Êlonà rol´ i nic ponadto. Natomiast neu-

rony na ka˝dym poziomie uk∏adu ner-

wowego odzwierciedlajà zjawiska wyst´-

pujàce gdziekolwiek w organizmie. Ko-

mórki mózgowe sà niejako urodzonymi

kartografami samego organizmu i wy-

darzeƒ w nim zachodzàcych. Cz´sto

przytaczana zagadka „intencjonalnego

umys∏u”, gdy odniesiemy jà do zjawiska

reprezentacji obiektów zewn´trznych,

przestaje byç tajemnicà. W∏aÊciwy filo-

zofom brak nadziei, zwiàzany ze wspo-

mnianym uprzednio problemem inten-

8 ÂWIAT NAUKI

TAJEMNICZY UMYS¸

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: