Adam Rapacki.pdf
(
167 KB
)
Pobierz
Microsoft Word - Adam Rapacki.doc
Wizja Europy bezpiecznej
Lata 1956-1970 to najbardziej twórczy i owocny okres polskiej polityki zagranicznej w naszej
powojennej historii. Wiąże się on nierozerwalnie z nazwiskami Władysława Gomułki i Adama
Rapackiego. Główne wyznaczniki i osiągnięcia tego okresu to – hasłowo – właściwe ułożenie
sojuszniczych, partnerskich stosunków z ZSRR; plan Rapackiego – utworzenia strefy bezatomo-
wej w Europie Środkowej; plan Gomułki – zamrożenia zbrojeń jądrowych w tej strefie; inicjaty-
wa Polski – zwołania konferencji bezpieczeństwa europejskiego; inicjatywa zawarcia układu z
RFN w sprawie podstaw normalizacji i uznania granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz zawarcie
takiego układu. Polityka ta realizowana była z wymiernymi korzyściami dla podstawowych inte-
resów Polski, jej suwerenności i integralności terytorialnej, umocnienia jej autorytetu na arenie
międzynarodowej.
Twórczym inicjatorem i inspiratorem tej polityki był Gomułka. Rapacki był jej doskonałym
reprezentantem i realizatorem, wnoszącym wiele oryginalnych myśli, nadającym polityce tej ele-
gancki, intelektualny, przekonujący wyraz. Idea strefy bezatomowej w Europie Środkowej, naj-
bardziej płodna w skali światowej inicjatywa polska, to oryginalna myśl Rapackiego.
Adam Rapacki urodził się 24 grudnia 1909 roku we Lwowie, jako syn wybitnego działacza i
teoretyka spółdzielczości, Mariana Rapackiego. Jego ojciec zginął w Powstaniu Warszawskim.
Rapacki kształcił się w Warszawie. Skończył studia w Szkole głównej Handlowej. Od lat mło-
dzieńczych związany był z lewicowym ruchem młodzieżowym (ZNMS i OMTUR). W latach 1937-
38 przebywał na stypendium naukowym we Włoszech. Pobyt w tym kraju wywarł niezatarty
wpływ na osobowość Rapackiego. 22 września 1939 roku pod Modlinem wzięty został do niewo-
li. Przebywał w różnych hitlerowskich obozach jenieckich. Prowadził w nich polityczną, antyfa-
szystowską działalność. Po wyzwoleniu w 1945 roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej, w
której odgrywał znaczącą rolę. W 1948 roku, po zjednoczeniu ruchu robotniczego w Polsce, któ-
rego był zdecydowanym zwolennikiem, został członkiem Komitetu Centralnego, a później Biura
Politycznego KC PZPR. W latach 1947-50 był ministrem żeglugi, od 1950-56 ministrem szkol-
nictwa wyższego, a w latach 1956-68 ministrem spraw zagranicznych. Zmarł 10 października
1970 roku.
Był to człowiek o bardzo wysokiej kulturze osobistej, intelektualnej, politycznej. Bardzo pol-
ski, żarliwie patriotyczny i internacjonalistyczny. Uosabiał najlepsze tradycje naszej kultury i
postępowej myśli politycznej.
Wkrótce po objęciu kierownictwa resortu spraw zagranicznych, w kwietniu 1956 roku Rapacki
zlecił m.in. gruntowne studia nad problematyką bezpieczeństwa europejskiego, sam w nich in-
tensywnie uczestnicząc. Ze studiów i przemyśleń nad ściśle ze sobą związanymi problemami:
niemieckim i bezpieczeństwa europejskiego oraz rolą Polski w ich rozwiązywaniu, zrodziła się
koncepcja strefy bezatomowej w Europie Środkowej, znana w świecie jako Plan Rapackiego.
Dla właściwego uświadomienia sobie znaczenia i wagi tego planu należy rozpatrywać jego
motywacje, przesłanki, treść, metody prezentacji, różne adaptacje i zmiany w kontekście ówcze-
snych uwarunkowań rozwoju sytuacji międzynarodowej w Europie.
W największym skrócie można by powiedzieć, iż był to okres pierwszych oznak odwrotu od
zimnej wojny, okres pewnego odprężenia politycznego. Był to równocześnie okres wielu nega-
tywnych posunięć strategiczno-militarnych, wejścia RFN do NATO, nasilania się roszczeń tery-
torialnych tego państwa, forsownego zbrojenia Bundeswehry i prób uzyskania przez nią dostępu
do broni jądrowej. Był to okres torpedowania wszelkich kroków, zmierzających do zasadniczej
poprawy stosunków Wschód-Zachód przez swoiste veto RFN, poparte przez USA, wyrażające się
w formule, iż warunkiem wstępnym jakichkolwiek rokowań Wschód-Zachód dotyczących bez-
pieczeństwa europejskiego, jest zjednoczenie Niemiec, rozumiane jako wchłonięcie Niemieckiej
Republiki Demokratycznej przez Republikę Federalną Niemiec.
Polska przeciwstawiała się zdecydowanie tego rodzaju polityce. Wskazywała, że droga do roz-
wiązania problemu niemieckiego prowadzi przez uznanie realiów terytorialno-politycznych po-
wojennej Europy i przyjęcie zasad pokojowego współistnienia, przez stworzenie systemu zbio-
rowego, wspólnego bezpieczeństwa całego kontynentu europejskiego. Z takich to przesłanek, a w
1
szczególności z dążenia do uniemożliwienia dostępu RFN do broni jądrowej, wzrostu wzajemne-
go zaufania między Wschodem i Zachodem i ułatwienia szerszych rozwiązań rozbrojeniowych
powstał Plan Rapackiego.
2 października 1957 roku, minister Rapacki, przemawiając na Sesji Zgromadzenia Ogólnego
Narodów Zjednoczonych, oświadczył w imieniu rządu, iż Polska gotowa jest wprowadzić zakaz
produkcji i magazynowania broni jądrowej na swoim terytorium w razie zgody obu państw nie-
mieckich na wprowadzenie w życie takiego samego zakazu na ich terytorium. To lapidarne, jed-
nozdaniowe oświadczenie, zawierało in nuce
1
koncepcję strefy bezatomowej w Europie Środko-
wej. Była ona wynikiem długotrwałych studiów, przemyśleń, poufnych sondaży, trudnych roz-
mów i konsultacji na Wschodzie i Zachodzie.
Propozycja strefy bezatomowej została poparta przez Związek Radziecki i inne państwa socja-
listyczne. Trafiła na podatny grunt w wielu państwach europejskich i wywołała żywe zaintereso-
wanie w różnych kołach rządowych, partiach politycznych, a także opinii publicznej.
Do 28 maja 1962 roku, kiedy to Polska przedłożyła na konferencji Komitetu Rozbrojeniowego
18 państw w Genewie ostateczną wersję planu Rapackiego, był on kilkakrotnie precyzowany i
modyfikowany pod wpływem zarówno różnych sugestii, jak i zmieniających się realiów sytuacji
międzynarodowej.
Jego najistotniejsze postanowienia, w skrócie, to: eliminacja broni jądrowej i środków jej
przenoszenia oraz redukcja sił zbrojnych i zbrojeń konwencjonalnych na ograniczonym obsza-
rze, w celu zmniejszenia napięcia i niebezpieczeństwa wybuchu konfliktu. Wspomniany obszar
miał obejmować w zasadzie Polskę, Czechosłowację, NRD i RFN, pozostawiając otwartą możli-
wość przystąpienia do tej strefy innych państw europejskich. Plan miał być realizowany w dwu
etapach: pierwszy polegałby na zamrożeniu zbrojeń jądrowych i rakietowych, drugi – na elimi-
nacji broni jądrowej i rakietowej, oraz redukcji sił zbrojnych i uzbrojenia konwencjonalnego.
Mimo pozytywnego stosunku wielu rządów europejskich, poważnego zainteresowania świa-
towej opinii publicznej, rządy USA i RFN storpedowały możliwość rozpoczęcia negocjacji na te-
mat strefy bezatomowej w Europie Środkowej. Zaprzepaszczona została poważna szansa.
Plan Rapackiego i związane z nim działania polskiej dyplomacji, polskich polityków, parla-
mentarzystów, działaczy społecznych, naukowców, wywarły istotny wpływ, zarówno na praktykę
międzynarodowej polityki, jak i na myśl teoretyczną w dziedzinie kontroli zbrojeń i rozbrojenia.
Był on m.in. istotnym elementem w osiągnięciu głównego założonego celu: uniemożliwienia do-
stępu Bundeswehry do broni jądrowej. Przyczynił się do storpedowania mocno forsowanej przez
Bonn i Waszyngton koncepcji tzw. wielostronnych sił nuklearnych, do odrzucenia i przez Zachód
formuły, iż rozwiązanie problemu niemieckiego jest warunkiem wstępnym negocjacji Wschód-
Zachód i postępów w dziedzinie bezpieczeństwa europejskiego.
Idea strefy bezatomowej stała się wkrótce po jej zaprezentowaniu ideą uniwersalną. Znalazła
swe pełne lub częściowe urzeczywistnienie w całym szeregu międzynarodowych układów, w licz-
nych propozycjach tworzenia takich stref w różnych regionach świata. Obowiązującymi, prawno-
międzynarodowymi układami zdenuklearyzowano Antarktykę już w 1959 roku, Księżyc i inne
ciała niebieskie – w 1967 roku, dna mórz i oceanów – w 1971 roku. Na mocy układu w Tlatelolco
z 1967 roku uznana została strefą bezatomową Ameryka Łacińska. Elementy polskiej propozycji
zostały uwzględnione w Układzie o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.
Plan Rapackiego był bodźcem i wzorem dla licznych propozycji tworzenia stref bezatomo-
wych, wielokrotnie wznawianych i modyfikowanych, m.in. na Bałkanach, na Morzu Śródziem-
nym, w państwach nordyckich, na całym obszarze Europy – od wschodniej granicy Francji do
zachodniej granicy ZSRR, na Bliskim Wschodzie, na Oceanie Indyjskim i Pacyfiku, w Azji Połu-
dniowej i Afryce.
Ruchy pokojowe w Europie i Ameryce, które tak mocno ożywiły się w ostatnim okresie, dążą
do zamrożenia zbrojeń jądrowych, jako początku procesu redukcji i eliminacji broni jądrowej,
m.in. poprzez tworzenie różnych wariantów stref bezatomowych, włącznie z denuklearyzacją
całej Europy.
Polska idea strefy bezatomowej była ściśle związana z koncepcją wspólnego bezpieczeństwa
dla całego kontynentu europejskiego. W 1964 roku rząd polski uznał, że dojrzał czas rozpoczęcia
1
In nuce (łac.) w skorupce orzecha;
przen.
w formie lapidarnej, zwartej; krótko i węzłowato.
2
przygotowań do konferencji na ten temat. 14 grudnia 1964 roku znów na forum ONZ, Rapacki
zaproponował zwołanie takiej konferencji. Już w styczniu 1965 roku inicjatywa Polski została
poparta przez wszystkie państwa-strony Układu Warszawskiego. Stała się ona jednym z central-
nych tematów dialogu Wschód-Zachód w drugiej połowie lat 60-tych i na początku lat 70-tych.
W dialogu tym, w sposób szczególnie aktywny i konstruktywny uczestniczyła Polska. Wraz z
konkretnymi posunięciami i aktami prawno-politycznymi, jak układy ZSRR i Polski z RFN, po-
rozumienie w sprawie Berlina Zachodniego, dialog ten utorował drogę helsińskiej Konferencji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończonej podpisaniem przez przywódców 35
państw Europy i Ameryki Północnej Aktu Końcowego – dokumentu określanego często jako
karta pokojowego współistnienia w Europie.
Adam Rapacki
Z przemówienia na plenarnym posiedzeniu
XII Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ
Nowy Jork, 2 października 1957 roku
Remilitaryzacja Niemieckiej Republiki Federalnej, gromadzenie broni i wojsk na jej teryto-
rium – to polityka bardzo niebezpieczna dla sprawy pokoju w Europie i na świecie, tym bar-
dziej, że chodzi o państwo, w którym nastroje i tendencje militarystyczne oraz odwetowe by-
najmniej nie wygasły, lecz wywierają wielki wpływ. Nie wolno czynić z Niemiec Zachodnich
atomowej prochowni w centrum Europy. (…)
(…) Jesteśmy świadkami wysuwania planów mających na celu wyposażenie armii Niemiec
Zachodnich w broń jądrową. Realizacja tych planów sprowokowałaby nieuchronnie nowe
napięcie w stosunkach międzynarodowych i spowodowałaby konieczność wyciągnięcia ze
strony zagrożonych państw wniosków zmierzających do wzmocnienia ich bezpieczeństwa. Nie
można iść tą drogą. Pragniemy przyczynić się do tego, aby nie dopuścić do takiej sytuacji, i
dlatego pozwolę sobie, panie przewodniczący złożyć w imieniu mego rządu następujące
oświadczenie:
„W interesie bezpieczeństwa Polski i odprężenia w Europie, po uzgodnieniu swej inicjatywy
z innymi członkami Układu Warszawskiego, rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oświad-
cza, że w razie wyrażenia zgody przez oba państwa niemieckie na wprowadzenie w życie za-
kazu produkcji i magazynowania broni jądrowej na ich terytorium – Polska Rzeczpospolita
Ludowa gotowa jest wprowadzić również taki sam zakaz na swoim terytorium”. Jestem prze-
konany, że jeśliby ta myśl została zrealizowana, uczynilibyśmy przynajmniej pierwszy krok
naprzód na drodze wiodącej do rozwiązania problemu mającego istotne znaczenie nie tylko
dla narodu polskiego, dla narodu niemieckiego i ich wzajemnych stosunków ale również krok
pożyteczny dla całej Europy i dla wszystkich narodów.
Z przemówienia na posiedzeniu
Komitetu Ogólnego Konferencji Rozbrojeniowej Komitetu 18 państw
Genewa, 2 marca 1962 roku
(…) Dziś koncepcja strefy bezatomowej w środkowej Europie wiąże się już z innymi propo-
zycjami, zmierzającymi do tego samego celu w innych częściach Europy i świata. Znane są
wysunięte w swoim czasie propozycje Rumunii i Bułgarii w sprawie utworzenia strefy beza-
tomowej w południowej Europie. Ta sama idea dojrzewa w Europie północnej. Kraje Afryki
walczą o przekształcenie całego kontynentu afrykańskiego w obszar wolny od broni jądrowej.
Podobne propozycje wysuwane są na Dalekim Wschodzie i w rejonie Pacyfiku oraz rodzą się w
innych częściach świata. (…)
(…) Wysuwając konkretne propozycje w sprawie utworzenia strefy bezatomowej w Euro-
pie, którą to strefę rozumiemy jako otwartą dla innych państw europejskich pragnących się do
niej przyłączyć, popieramy jednocześnie wszystkie wymienione propozycje. Uważamy, że po-
winny one wszystkie stać się przedmiotem dyskusji i uchwał naszego Komitetu. Każdy sukces
3
na tej drodze oznaczałby jednocześnie postęp w kierunku zagwarantowania traktatami zaka-
zu rozprzestrzeniania broni jądrowej. Każdy postęp na tej drodze zbliża nas równocześnie do
realizacji naszego naczelnego celu, jakim jest powszechne i całkowite rozbrojenie.
Z artykułu „Polski Plan Strefy Bezatomowej po pięciu latach”,
Opublikowanego w brytyjskim kwartalniku „International Affairs”
styczeń 1963 rok
Polski plan utworzenia strefy bezatomowej wyrósł z polskich interesów narodowych, z pol-
skich doświadczeń historycznych, ze współczesnego polskiego socjalistycznego sposobu myśle-
nia i z najbardziej żywotnych zainteresowań międzynarodowych naszego kraju. Dotyczy on
problemu bezpieczeństwa w środkowej Europie.
Ogólnie biorąc, myślą przewodnią polskich propozycji było dokonanie wstępnego kroku na
drodze wyeliminowania niebezpieczeństwa wybuchu światowej wojny nuklearnej w Europie
lub o Europę…
Chociaż zdarzyło mi się ostatnio przeczytać stwierdzenie jednego z członków rządu brytyj-
skiego, że dezatomizacja Europy środkowej zwiększyłaby napięcie, nadal nie jestem o tym
przekonany.
Trudno bowiem zrozumieć, dlaczego usunięcie broni nagłej, masowej zagłady i redukcja sił
konwencjonalnych na pograniczu obu ugrupowań miałaby zaostrzyć sytuację, a dalszy wy-
ścig zbrojeń w tym rejonie i, co więcej, uzbrojenie w broń atomową armii zachodnioniemiec-
kiej, którego dopominają się mężowie stanu NRF – nie miałyby tej sytuacji zaostrzyć. Można
być pewnym, że zaostrzyłyby. Nikt tylko nie może powiedzieć, do jakiego stopnia.
Z przemówienia na plenarnym posiedzeniu
XIX Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ
Nowy Jork, 14 grudnia 1964 roku
Rzeczą szczególnie pilną, jeżeli chodzi o broń masowej zagłady, jest wstrzymanie wyścigu
zbrojeń w tych strefach, gdzie istnieje największe niebezpieczeństwo wybuchu wojny nuklear-
nej. Te właśnie motywy skłoniły rząd polski do wysunięcia planu utworzenia strefy bezato-
mowej w Europie środkowej. Plan ten jest wciąż jeszcze aktualny, a czas nagli. Wymogiem
minimalnym jest wstrzymanie wyścigu zbrojeń nuklearnych w tej strefie. W tym celu Włady-
sław Gomułka przedstawił ostatnio nową propozycję – w sprawie zamrożenia na obecnym
poziomie potencjału nuklearnego, znajdującego się na obszarze Polski, Czechosłowacji i obu
państw niemieckich. Do takiego porozumienia mogłyby przystąpić inne państwa. Ten plan jest
prosty. Nie godzi on w bezpieczeństwo żadnej strony.
Jesteśmy również gotowi do rozpoczęcia konstruktywnych konsultacji w sprawie metod
przeprowadzenia przewidzianej w naszym planie kontroli – jeśli chodzi o zasięg zamrożenia,
jak też o ustalenie roli klasycznych sił zbrojnych w razie zamrożenia broni jądrowej.
Sądzimy również, że nadszedł już czas, aby rozpatrzyć całokształt zagadnienia bezpieczeń-
stwa Europy. Powinniśmy rozważyć możliwość zwołania w tej sprawie konferencji wszystkich
państw europejskich, z udziałem, oczywiście, Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych.
Taka konferencja mogłaby być przygotowana, jeżeli uznano by to za celowe, przez przedsta-
wicieli wyznaczonych przez Organizację Układu Warszawskiego i Organizację Paktu Północ-
nego Atlantyku i ewentualnie – jeżeliby sobie tego życzono – przez przedstawicieli państw eu-
ropejskich nie należących do tych dwóch ugrupowań.
prof. MARIAN DOBROSIELSKI
Magazyn RAZEM
4
Plik z chomika:
StarszyPan
Inne pliki z tego folderu:
Albert Schweitzer.pdf
(175 KB)
Mohandas Karamczand Gandhi.pdf
(176 KB)
Władysław Gomułka.pdf
(175 KB)
Fryderyk Wielki.pdf
(217 KB)
Giuseppe Garibaldi.pdf
(220 KB)
Inne foldery tego chomika:
0 - tytuły zaczynające sie od liczby
00 - Pomoce przy czytaniu
01 - Różne - jak sie zbierze tematycznie zrobię nowy folder
02 - Format .jar
A
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin