feminizm.pdf

(85 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
• Aspekthistoryczny
• Typologia
– F.liberalny
– F.radykalny
– F.socjalistyczny
• Feminizmwnauce
– Feministycznafilozofia
– Feministycznaetyka
– Feministycznateologia
• Trzeciafalafeminizmu
FEMINIZM (łac.femina—kobieta)—doktrynairuchspołeczny,upodstaw
któregole»yprzekonanieokrzywdz¡cympodporz¡dkowaniukobietm¦»czy-
znom;f.głosipowszechn¡równo±¢płci,neguj¡cwag¦ró»nicbiologicznych;
postulujebudowaniespołecze«stwjednorodnych,wktórychpomijasi¦zró»ni-
cowaniedziała«wypływaj¡cezezró»nicowaniapłci;celemf.jestrówno±¢ludzi
wewszystkichdziedzinach,niezale»nieodichpłci.
Aspekthistoryczny. Refleksjanadzagadnieniemdyskryminacjikobiet
rozpocz¦łasi¦weFrancjiwdobieO±wiecenia;znacz¡c¡rol¦odegrałatupisarka
O.deGouges,zało»ycielkaklubówkobiecych,wktórychdyskutowanooroli
kobietwewspółczesnymspołecze«stwie.Klubyteniebyłynowo±ci¡wXVIII–
–wiecznejFrancji,istniałyju»salony,wktórycharystokratkizapraszałygo±ci,
abydyskutowa¢naró»netematy.KlubydeGougestymró»niłysi¦odinnych,
»epodejmowanownichjedynieproblematyk¦pozycjikobietwspołecze«stwie
irozwa»anoj¡wklimacieideio±wieceniowychorazrewolucyjnych.Owocem
tychdyskusjibyłdokumentzatytułowanyDéclarationdesdroitsdelafemme
(uznawanyzapierwszedziełofeministyczne),przedstawionynaZgromadzeniu
Konstytuantyw1791.
WtymsamymczasiewAngliiM.Wollstonecraftopublikowałaksi¡»k¦pt.
VindicationoftheRightsofWomen (Lo1792,wielokrotniewznawiana),którastała
si¦swoist¡bibli¡ruchukobiecegowkrajachangloj¦zycznych.
WUSAwalkakobietoprawodoudziałuw»yciupublicznymrozpocz¦ła
si¦oddziała«narzeczzniesienianiewolnictwa.W1848nazebraniukobiet
wSenecaFalls(N.Y.)uchwalonoDeclarationofSentimentsandResolutions.
Wdokumencietympostulowanoprzyznaniekobietomwewszystkichsferach
»yciatychsamychuprawnie«,jakieposiadalim¦»czy¹ni.Wydarzeniatedały
pocz¡tekorganizowaniusi¦kobietwcelurealizacjipostulatówzawartych
wdeklaracji.Powstałydwieorganizacjeró»ni¡cesi¦stopniemradykalno±ci
»¡da«:AmericanWomen’sSurageAssociationorazNationalWomen’sSurage
Association.Nazwaorganizacjiwskazywała,»epierwszorz¦dnymichcelem
jestwalkaoprawawyborczedlakobiet;st¡dwywodzisi¦potocznanazwa
tegoruchu—sufra»ystki.Gdyw1920KongresUSAprzyznałkobietomprawa
wyborcze(Dziewi¦tnastaPoprawkadoKonstytucji),działaczkipoł¡czonychju»
wówczasobuorganizacjisufra»ystekuznały,»emisjazapocz¡tkowanawSeneca
Fallszostałazrealizowana—jesttozarazemumownadatako«catzw.pierwszej
fali(„dawnejfali”)walkikobietorównouprawnienie.
feminizm 1
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
WEuropieuproguXIXw.wprowadzonywwielukrajachKodeks
Napoleonacofn¡łprawaprzyznanekobietomprzezRewolucj¦Francusk¡.
Kobietynadalorganizowałysi¦wzrzeszeniaiwalczyłyoswojeprawapiórem.
WNiemczechA.Holstopublikowałaksi¡»k¦pt. ÜberdieBestimmungzurhöheren
Geistesbildung (B1802);wSzwajcariiA.A.NeckerdeSaussurewydaładzieło
pt. L’éducationprogressive.Ou,étudeducoursdelavie (I–III,P1828–1838);we
Francjiwlatach30.XIXw.wydawanopismo„WolnaKobieta”.Sufra»ystki
znajdowałysojusznikówtak»ew±ródm¦»czyzn;najbardziejwpływowymwtym
okresiebyłJ.S.Mill,którywksi¡»ce TheSubjectionofWomen (Lo1869,Mineolta
1997)postulowałzrównanieuprawnie«płciwdziedziniepolitycznej,prawnej,
wdost¦piedowszystkichzawodów,uwydatniaj¡cpotrzeb¦wprowadzenia
równo±ciwpraktyce,anietylkowteorii.
WwalceorównouprawnienienaprzełomieXIXiXXw.wa»n¡rol¦
odegrałysufra»ystkiang.,organizuj¡cdemonstracje,protestyistrajki,stosuj¡c
biernyopórigłodówkiwwi¦zieniach.
Do±wiadczeniaIwojny±wiatowejwpłyn¦łynaprzyspieszenieprocesów
emancypacyjnych.Wwielukrajachkobietyotrzymałyczynneibierneprawo
wyborcze,uzyskałyłatwiejszydost¦pdowykształcenia,wtymtak»ewy»szego,
zacz¦łyzajmowa¢wa»nestanowiska,nadalpozostałyjednaklicznenierówno±ci,
zarównowteoretycznymzapatrywaniunarol¦kobiet,jakiwpraktyce»ycia.
Wkrajach,wktórychwładz¦sprawowalifaszy±ci,sytuacjakobietpodwieloma
wzgl¦damiuległapogorszeniu.
PoIIwojnie±wiatowejwzrosłozrozumieniedlaideirówno±ciprawkobiet
im¦»czyzn,coznalazłowyrazwaktachprawnych,np.wDeklaracjiPrawCzło-
wiekaONZ.Równocze±nienasilałasi¦tendencjadoprzywracaniaiumacniania
tradycyjnejrolikobietw»yciuspołecznym,czyliroliograniczonejdomał»e«-
stwairodziny.Wyrazemtejtendencjibyłyszerokorozpowszechnionepublikacje
samychkobiet,np.H.Deutschpt. ThePsychologyofWomen.APsychoanaliticIn-
terpretation (I–II,NY1944–1945),M.Farnhampt. ModernWomen.TheLostSex
(NY1947).Autorkiobuksi¡»ekprzytaczały,czerpanezwynikówbada«psy-
choanalitycznych,argumentywceluuzasadnieniatradycyjnej(patriarchalnej)
wizjinaturykobiecej,zach¦caj¡ckobietydopowrotudopełnieniatradycyjnych
ról.
Przełomwspojrzeniunarol¦płciinaspołecznystatuskobietprzyniósł
rok1963,kiedytoUNESCO,anast¦pnieUSA,ogłosiłyraportosytuacjikobiet.
Zainicjowanewówczasdyskusjeinspirowałydopodejmowaniadziała«zmierza-
j¡cychdoprzezwyci¦»eniamechanizmówdyskryminacjikobiet.Falaprotestów
studenckichw1968zaowocowałapowstaniemruchufeministycznego—tzw.
drugiejfali,ró»ni¡cejsi¦odpierwszejzakresemzaanga»owaniakobietinowym
programemideowym.OileemancypantkizXVIIIipocz¡tkuXIXw.domagały
si¦zrównaniawprawachzm¦»czyznami,asufra»ystkizprzełomuXIXiXXw.
zagłównycelstawiałyuzyskanieprawwyborczychizniesieniedyskryminacji
zawodowejkobiet,otylefeministkidrugiejfalinietoczyływalkiozlikwido-
wanienierówno±cipomi¦dzym¦»czyzn¡ikobiet¡,leczozbudowanienowych
strukturspołecznych,opartychnacałkowitymzniesieniurólprzypisanychpłci.
Przyszłespołecze«stwowinnoby¢wolneodjakiegokolwiekzró»nicowaniapo-
mi¦dzym¦»czyzn¡ikobiet¡.Wtymkontek±ciepodniosłyproblemdominacji
m¦»czyznnapłaszczy¹nieczystoosobowej,wmał»e«stwieiwrelacjachro-
feminizm 2
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
dzinnych.Poj¦ciedyskryminacjizast¡pionoterminem„seksizm”(analogiado
„rasizmu”).Politykainaukastałysi¦dziedzinami,wktórychfeministkidrugiej
falipodj¦łydziałalno±¢narzeczpromocjikobiet.Wpolityceweszływoficjalne
strukturyirozpocz¦łydziałalno±¢profesjonaln¡,wnaucezainicjowałybadania
zmierzaj¡cedowykazaniapatriarchalnychwypacze«wwiedzy,bynast¦pnie
dokona¢jejprzebudowyzuwzgl¦dnieniemdo±wiadcze«kobieco±ci.
Typologia. Wszystkierodzajef.charakteryzujeprzekonanie,»estatusspo-
łecznykobietjestznaczonyniesprawiedliwo±ci¡,poniewa»kobietys¡traktowa-
nejakoprzyporz¡dkowanem¦»czyznom.Ztegoprzekonaniawyprowadzane
s¡ró»newnioskicodokierunkupo»¡danychzmian.Zasadniczeró»nicewf.
niedotycz¡strategiilubtaktykidziała«narzeczrównouprawnieniaspołecz-
negokobiet,leczwynikaj¡zró»negorozumieniasamejistotywyzwoleniako-
biet.Wszystkienurtystawiaj¡postulat,»esprawiedliwo±¢domagasi¦wolno±ci
irówno±ci,aleró»ni¡si¦wpodstawowychtezachzarównonatematwolno±ci,
jakirówno±ci,funkcjipa«stwa,istotyczłowiecze«stwa,azwł.naturykobiety.
Wliteraturzeprzedmiotuwyró»niasi¦3podstawoweorientacjef.:f.liberalny,
f.radykalny,f.socjalistyczny.Przyzastosowaniubardziejszczegółowychkry-
teriówpodziałuwymieniasi¦ponadtof.kulturowy,gynocentryczny,lesbijski,
czarny,umiarkowany,silny(powerf.),chrze±cija«ski,»ydowski,marksistowski,
egzystencjalny,anarchistyczny,postmodernistyczny,psychoanalityczny.
F.liberalny.Fundamentalnymzało»eniemf.liberalnegojestteza,»esy-
tuacj¦kobietnaprawisi¦,doskonal¡cprawo,którewinnojednakowotraktowa¢
m¦»czyzn¦ikobiet¦.Feministkiztegonurtuprzeciwnes¡przyznawaniukobie-
tomspecjalnychpraw,uwa»aj¡c,»euprawnieniaprzyznawanekobietomprowa-
dz¡jedyniedoutrwalaniastereotypówiumacnianiapatriarchalnegopodziału
rólspołecznychzewzgl¦dunapłe¢.Stawiaj¡onesobiezaceltakieprzeobra»e-
niakulturowe,abypłe¢—podobniejakrasa,wyznawanareligia,narodowo±¢
ipochodzenie—wogóleniebyłabranapoduwag¦w»yciuspołecznymipry-
watnym.Kobietapowinnamie¢tak¡sam¡jakm¦»czyznamo»liwo±¢nadawania
kształtuswemu»yciuidecydowaniaorolispołecznej,jak¡chcepełni¢.
F.radykalny.Upodstawf.radykalnegole»yteza,»e¹ródłemuprzed-
miotowieniaiuzale»nieniakobietodm¦»czyznjestbiologicznanatura.Słabo±¢
kobietyspowodowanarodzeniemdzieciuzale»niaj¡odm¦»czyzny,dlategowa-
runkiemwyzwoleniakobietjestrewolucjabiologiczna,którejowocembyłoby
uniezale»nienierodzeniaiwychowaniapotomstwaodpłci;rozwójtechnikidaje
kutemudu»emo»liwo±ci;ideałem,któregorealizacj¦umo»liwipost¦ptechnicz-
ny,b¦dziestan,gdydziecirodzi¢b¦d¡moglizarównom¦»czy¹ni,jakikobiety;
ka»daika»dyznichb¦dziedecydowa¢,czychceposiada¢dzieciwogóle,czy
chcejeurodzi¢osobi±cie,czyte»skorzysta¢z„maszynrodz¡cych”.
Radykalnyf.niezmierzadozapewnieniakobietomprawadosamosta-
nowieniaoswejrolispołecznej,leczstawiasobiezacelzniesienietychpraw
wogóle.Poniewa»¹ródłaprawradykalnefeministkiupatruj¡wrodzinie,dla-
tegowarunkiemzniesieniarólspołecznychjestlikwidacjarodziny.Wspołe-
cze«stwiewolnymodrodzinznikniewszelkaopresjaseksualnairozró»nienia
seksualnychzachowa«;niktnieb¦dzieró»nicowałzachowa«heteroseksualnych
odhomoseksualnych,po»yciamał»e«skiegoodpozamał»e«skiego.
feminizm 3
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
Wf.radykalnymobecnyjesttak»enurt,którynegujerówno±¢płci,
wykazuj¡cwy»szo±¢kobiecychwła±ciwo±ci,zczegowyprowadzakonsekwencje
dlaprojektowanejprzebudowystrukturspołecznych;nurttenbywanazywany
f.gynocentrycznymlubkulturowym.
F.socjalistyczny.Podstawowatezaf.socjalistycznegowskazuje,»e
¹ródłemuciskukobietjestsystemekonomicznyopartynawyzysku.Wyzwo-
leniekobietmo»edokona¢si¦jedynieprzezradykaln¡przemian¦struktur
społeczno-ekonomicznych,którapowinnaobj¡¢nietylkosfer¦ekonomiczn¡,
lecztak»ekulturow¡,b¦d¡c¡wistotnejmierzerezultatemstosunkówekono-
micznych.Socjalistycznefeministkipostuluj¡likwidacj¦rodziny,gdy»jestona
tworemstrukturpatriarchalnych,opartychnaprywatnejwłasno±ciiwładzy
m¦»czyzn.
Feminizmwnauce. Wbadaniachnaukowychf.zostałzapocz¡tkowany
wlatach70.XXw.przezkobiety,którewswychpublikacjachpodnosiły
problemwpływukulturypatriarchalnejnanauk¦.Nauniwersytetachzacz¦ły
powstawa¢studiafeministyczne,którezajmowałysi¦główniekrytyk¡nauki
wogóleisytuacj¡społeczn¡kobiet.Nawieluwydziałachuniwersyteckich
wyodr¦bnionokatedryfeministyczne,zwł.natakichkierunkachstudiów,jak
filozofia,psychologia,socjologia,teologia,geografia,historia,architektura.
Szczególnymzainteresowaniemfeministekcieszyłasi¦filozofiaiteologia,
awi¦cdyscyplinyb¦d¡ceichzdaniemostoj¡patriarchalnegomodelumy±lenia
ikultury.Wswychbadaniachfeministkinierzadkozacieraj¡granicepomi¦dzy
filozofi¡iteologi¡,traktuj¡cjejakojedn¡dziedzin¦.Takiepodej±ciedo
wiedzyjestzgodnezpostulatemfeministycznejkrytykinauki,wynikaj¡cej
zprzekonania,»ebudowanaprzezm¦»czyznwiedzajestwypaczonarównie»
przezzb¦dnejejdzielenienaró»nedyscypliny.Feministkipostuluj¡budowanie
wiedzywolnejodpodziałównadyscypliny,teori¦ipraktyk¦,obiektywno±¢
isubiektywno±¢.
Feministycznafilozofia.Feministycznafilozofiajestcz¦±ci¡ruchu
naukowegokobietzapocz¡tkowanegonapocz¡tkulat70.XXw.Wswychpo-
cz¡tkachfeministkizamierzałyzapomoc¡wypracowanychmetodipoj¦¢bada¢
zagadnieniadotycz¡cekobiet.Szczególnymzainteresowaniemfilozofiifemini-
stycznejnatymetapiecieszyłosi¦badanieukrytychijawnychformdeprecjacji
kobietwutrwalonychideach,dominuj¡cychkoncepcjachiteoriachfilozoficz-
nych.Pierwszepracefeministekkoncentrowałysi¦nakrytycznychanalizach
„m¦skiej”filozofii,zzamiaremwykryciapatriarchalnychwypacze«wujmo-
waniutakichkwestii,jakkobieta,seksualno±¢,rodzina,koncepcjaludzkiego
poznania,rozum,nami¦tno±ci.Starałysi¦onewykaza¢,»ewykluczeniekobiet
zrefleksjifilozoficznejmusiałozaowocowa¢ujmowaniemtychideiprzezpry-
zmatm¦skichdo±wiadcze«;ideetezawieraj¡du»owypacze«iuproszcze«.Za
dalszezadanieuznawałynietylkodemaskowanietychwypacze«,lecztak»e
ichkorygowanie,podejmowaływi¦cpróbyodczytywaniatekstówwybitnych
filozofówprzezpryzmatfeministycznychzało»e«.
Jednymzdominuj¡cychcelówbada«feministycznychnatymetapieby-
ładekonstrukcjedychotomicznychidei,jakkultura—natura,transcendencja—
immanencja,uniwersalno±¢—indywidualno±¢,duchowo±¢—cielesno±¢,inte-
lekt—uczucie,sferapubliczna—sferaprywatna;wgfeministektadychotomia
feminizm 4
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
jestwytworemkulturypatriarchalnejinieodzwierciedlado±wiadcze«kobiet.
Jednocze±niefeministkipodejmowałyzadanieodkrywaniaiprzybli»aniamy±li
filozoficznejkobiet,staraj¡csi¦nanowoodczyta¢ichdzieła,pomijanewfilozofii
tworzonejprzezm¦»czyzn.
Drugimetapemdziała«feministycznychwzakresiefilozofiijestrekonstruk-
cja,czylirozwijaniefilozoficznychkoncepcjiiteorii,uwzgl¦dniaj¡cdo±wiadcze-
niakobieco±ci.Gdymy±lfeministycznauporasi¦ztymzadaniemijejdorobek
zostanieuwzgl¦dnionywnaucewogóle,wtedywkroczyonawtrzecietap,
naktórymstaniesi¦zb¦dneakcentowaniefeministycznegonastawienia.Kobie-
tyb¦d¡bra¢udziałwdyskusjachfilozoficznychnarównizm¦»czyznami,bez
jakiegokolwiekuwydatnianiaró»nicpłci.
Feministycznaetyka.Etykafeministycznaokre±lanajestjako„etyka
troski”(theethicsofcare)wopozycjido„etykisprawiedliwo±ci”czy„etyki
norm”,uwa»anychzaprzejawm¦skiegopunktuwidzenia.Zacharakterystyczne
dlaetykiuprawianejprzezfeministkiuwa»asi¦nast¦puj¡cetezy:a)±wiat
nale»yujmowa¢wkategoriachrelacjimi¦dzyosobowych(podej±ciedialogiczne);
b)baz¡dlaetykijesttroska,jak¡powinni±mywykazywa¢wobecsiebie
nawzajem,przyczympunktemzasadniczyms¡owemi¦dzyosobowerelacje—
tonieuniwersalnenormyczyichkonsekwencje,aletroskaozachowanie
irozwójmi¦dzyosobowychrelacjijestpodstaw¡ocenianiadziałaniajakodobre
lubzłe.Takiepodej±ciemaumo»liwi¢uwzgl¦dnieniekontekstudziałania
orazindywidualno±cidziałaj¡cego;c)zasadniczymzagadnieniems¡prawa
jednostki(zwł.prawodosamostanowienia)orazrówno±¢osób.St¡dbierze
si¦nacisk,jakietykauprawianaprzezfeministkikładzienauwzgl¦dnienie
wanalizachdo±wiadczeniatzw.grupspołeczniezmarginalizowanych(pozwoli
tonaodkrywaniepatriarchalnejstrukturyspołecznej).Feministkinied¡»¡do
opracowaniauniwersalnejetyki,aledoukazaniaizrozumienia¹ródełró»nic
wmoralno±cirozmaitychgrupiwarstwspołecznych,bezichwarto±ciowania
czyhierarchizowania.
Etykajestwnurciefeministycznymnajbardziejrozwini¦t¡dziedzin¡,dalej
plasujesi¦epistemologiaifilozofianauki,logikaifilozofiaj¦zyka.
Feministycznateologia.Feministycznateologiapowstałanapocz¡t-
kulat70.XXw.;zapocz¡tkowałaj¡C.Stanton,autorka TheWoman’sBible (I–II,
NY1895–1898,Bs1993).Przedmiotemteologiifeministycznejjestrefleksjapro-
wadzonaprzezkobietynadwłasnymdo±wiadczeniemwiary,zmierzaj¡cado
przezwyci¦»eniapatriarchalnychwypacze«.Centralnymtematemwtejteologii
jestkobietaijejodniesieniedoBogaoraznadprzyrodzono±ci.Teologiafemini-
stycznaodrzucatrosk¦onaukow¡poprawno±¢my±lenia,rzeczowo±¢iprecyzj¦,
uwa»aj¡c,»eprowadzitodoprzeideologizowaniatajemnicyBoga,postulujena-
tomiastkreatywneorazimprowizowanedziałania.Niektórezautorekproponu-
j¡zmian¦nazwy„teologia”(„Theo-logos”—naukaoBogu)na„Theo-fantazja”
lub„Theo-poezja”.Feministkiodrzucaj¡ceobrazBogazprzypisywanymiMu
atrybutamim¦skimilansuj¡termin„Thaosophia”lub„Thaologia”.
Takjakwcałymf.,równie»wteologiifeministycznejistniej¡ró»nenurty;
mo»najewyró»ni¢napodstawiekryteriumodniesieniadotradycjichrze±cija«-
skiej.Wnurtachradykalnychcał¡tradycj¦uznajesi¦zatakgł¦bokoprzenik-
ni¦t¡patriarchalnymiwypaczeniami,»eniemamo»liwo±cijejreformowania,
feminizm 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin