WSTĘP (WP):
Mianem fungicydów określa się środki ochrony roślin służące do zwalczania chorób roślin powodowanych przez organizmy grzybopodobne i grzyby. Stosowanie środków grzybobójczych do ograniczenia występowania chorób roślin jest trudniejsze niż w przypadku pozostałych grup środków ochrony roślin. Preparaty te są stosowane do zaprawiania materiału nasiennego, opryskiwania roślin, dezynfekcji gleby i podłoża oraz w niewielkim zakresie do odkażania pomieszczeń, ochrony i leczenia ran drzew. Niektóre fungicydy charakteryzują się niewielką szkodliwością dla człowieka i organizmów stałocieplnych.
Zabiegi chemiczne z wykorzystaniem fungicydów w sezonie wegetacyjnym są wykonywane w terminach zależnych od stanu rozwoju choroby, a konkretnie jej sprawcy czyli patogenu. Fungicydy mogą wykazywać działanie zapobiegawcze (profilaktyczne), interwencyjne i wyniszczające (lecznicze).
Działanie zapobiegawcze wykazują fungicydy, które zostały zastosowane przed infekcją rośliny przez patogenu. Ciecz robocza, a po jej wyschnięciu, suchy depozyt substancji biologicznie czynnej wraz z substancjami pomocniczymi, pokrywając organy roślinne tj. liść czy łodygę, chroni gospodarza przed wniknięciem do jego komórek organów infekcyjnych sprawcy choroby. Dlatego też wykonując zabieg ochrony roślin należy pamiętać o bardzo dokładnym pokryciu rośliny cieczą roboczą. Jednak trwałość tak powstałej warstwy ochronnej jest uzależniona od czynników zewnętrznych. Główna rolę odgrywa tutaj deszcz. Szacuje się, że jeśli od momentu wykonania zabiegu spadło 20-25 mm deszczu, to zabieg powinien być powtórzony. Opryskiwania zapobiegawcze muszą być zatem często powtarzane w okresach deszczowych, a rzadziej gdy nie ma opadów. Należy także pamiętać o tym, że w okresach intensywnego wzrostu rośliny pojawiają się fragmenty liści i innych organów rośliny, które nie są pokryte preparatem, a tym samym są podatne na infekcję. Z reguły wszystkie fungicydy wykazują działanie zapobiegawcze, różniąc się od siebie czasem trwałości powłoki ochronnej, jej odpornością na zmywanie przez deszcz, tempem uruchamiania substancji biologicznie czynnej oraz innymi cechami. Są też takie fungicydy, które wykazują jedynie działanie zapobiegawcze.
Kolejną grupą środków grzybobójczych są preparaty o działaniu interwencyjnym. Działanie interwencyjne polega na tym, że fungicyd zahamowuje rozwój patogenu oraz niszczy jego struktury w okresie infekcji lub zaraz po jej zakończeniu. Niektóre substancje aktywne są zdolne do zahamowania tworzącej się na powierzchni liścia strzępki kiełkowej grzyba, inne działają hamująco na rozwój strzępki kiełkowej przebijającej kutykulę lub już penetrującej skórkę, jeszcze inne działają wówczas gdy pojawiają się już pierwsze strzępki pasożytnicze. Zdolność fungicydów do działania interwencyjnego można wykorzystać tylko w tym przypadku kiedy okres infekcji trwa odpowiednio długo oraz gdy możemy określić tzw. okres krytyczny. Oznacza to, że wykonujemy zabieg wówczas gdy są spełnione odpowiednie warunki kiedy zarodnik może dokonać infekcji, np. odpowiednia temperatura, odpowiednio długi okres zwilżenia liści, odpowiednio wysokie stężenie zarodników w powietrzu. Dla stwierdzenia okresu krytycznego wymagana jest wiedza oraz baza sprzętowo-laboratoryjna, tj. pułapki wolumetryczne, higrometry, termometry, deszczomierze itp. sprzęt, oraz narzędzia do interpretacji danych uzyskanych z jego pomocą, np. programy symulacyjne takie jak NegFry, SimPhyt – analizuące warunki i czynniki niezbędne dla infekcji przez Phytophthora infestans, sprawcę zarazy ziemniaka. Korzystając z opisanych narzędzi nie trzeba ponawiać zabiegów, wystarczy określić kolejny okres krytyczny w którym zabieg będzie skuteczny. Czas działania fungicydów interwencyjnych kończy się w momencie rozwinięcia się grzybni pasożytniczej. Od tego momentu grzyby nie są wrażliwe na działanie preparatów grzybobójczych, aż do fazy zarodnikowania i pojawiania się infekcji wtórnych. Na powierzchni liścia czy łodygi pojawiają się różne formy zarodnikowania grzyba i wtedy można stosować fungicydy o działaniu wyniszczającym. Ten mechanizm działania polega na niszczeniu wytwarzających się zarodników oraz grzybni. Dzięki temu możliwe jest zahamowanie rozwoju choroby oraz zapobieganie infekcjom wtórnym.
Strategie lub zdolności działania fungicydów przedstawione powyżej odnoszą się do możliwości ich wykorzystania w różnych okresach trwania choroby czyli zapobiegawcze – przed infekcją, interwencyjne – w trakcie infekcji, wyniszczające – po okresie inkubacji w okresie pojawiania się infekcji wtórnych. Uwzględniając mechanizm działania preparatu grzybobójczego wobec tkanek roślinnych wyróżniamy działanie systemiczne oraz wgłębne. Fungicydy charakteryzujące się działaniem systemicznym oprócz działania zapobiegawczego na powierzchni rośliny, są pobierane przez korzenie lub części nadziemne (wnikają także do kiełkujących nasion) i rozprowadzone są wraz z prądem transpiracyjnym po całej roślinie. Tego typu preparaty są zdolne do ochrony roślin przed patogenami infekującymi korzenie i rozwijające się w tkankach przewodzących powodując więdnięcia (grzyby z rodzaju Fusarium i Verticillium). Fungicydy systemiczne wchodzą w skład zapraw nasiennych gdyż zwalczają grzyby przenoszone z materiałem siewnym (np. głownie i śniecie). W przypadku zabiegów z wykorzystaniem tej grupy fungicydów nie jest koniecznością dokładne pokrycie rośliny jak to było w przypadku fungicydów zapobiegawczych. Dzięki temu nie trzeba tak często powtarzać zabiegów gdyż po wniknięciu do tkanek przewodzących, preparat krąży z sokami roślinnymi po całej roślinie, nie jest możliwe zmycie przez deszcz, a także przemieszcza się do nowo powstających organów. Minusem częstego stosowania tej grupy środków grzybobójczych jest pojawianie się stosunkowo szybko zjawiska odporności wśród grzybów. Problemem jest nadmierna ekspozycja patogenu na związek chemiczny, który utrzymuje się w roślinie przez wiele godzin i dni po zabiegu. Powoduje to przedłużającą się w czasie negatywną selekcję genotypów o cechach wrażliwości na dany fungicyd. Oprócz preparatów o działaniu systemicznym istnieje również nieliczna grupa środków wykazujących działanie wgłębne. Działanie wgłębne polega na wnikaniu fungicydu do tkanek roślinnych na powierzchni, na którą został naniesiony, z pominięciem wiązek przewodzących, co wyklucza transport daleki. Stąd też czasem działanie wgłębne opisuje się synonimem: "translokalne". W ostatnich latach coraz popularniejsze są fungicydy o działaniu pozornie (quasi) systemicznym. Ta grupa związków posiada zdolność przemieszczania się w powietrzu nad powierzchnią liścia w postaci lotnych produktów. Do tej grupy należą min. metylokrezoksym i azoksystrobina.
Charakterystyka grup fungicydów do ćwiczenia 11 (WP):
I. Fungicydy siarkowe
Siarka jest jednym z najstarszych fungicydów. Pierwsze szersze zastosowanie siarki do ochrony roślin przed grzybami znane jest z 1821 roku gdy stosowano z powodzeniem mieszaninę siarki i mydła do ochrony brzoskwiń przed mączniakiem prawdziwym. Z historii znane jest stosowanie na szeroką skalę tzw. cieczy kalifornijskiej, która w swoim składzie zawiera wielosiarczki wapnia. Ciecz kalifornijska była stosowana także w Polsce do lat 70. Siarka elementarna (pierwiastkowa) oraz jej związki nieorganiczne stosowane są z powodzeniem do dzisiaj. Są to preparaty stosunkowo tanie i skuteczne w ochronie roślin przed mączniakami prawdziwymi. Niektóre związki siarki mają właściwości roztoczobójcze. Jedną z największych zalet fungicydów siarkowych jest niewielka szkodliwość dla człowieka i organizmów stałocieplnych. W większości przypadków nie określono LD50 dla ludzi ani okresu karencji. W wyższych temperaturach, tj. powyżej 200 C, preparaty siarki elementarnej mogą wykazywać działanie fitotoksyczne, przejawiające się poparzeniami liści, defoliacją, zahamowaniem wzrostu. Szczególnie wrażliwe na takie działanie siarki są agrest i porzeczka czarna. Obecnie w handlu dostępne są preparaty zawierające w swoim składzie siarkę pierwiastkową. Po dodaniu odpowiednich koloidów ochronnych (w celu poprawienia ich właściwości fizycznych) fungicydy siarkowe zawierają 18-92% siarki elementarnej (Siarkol K Bion, Tiowol K 500 SC, Ipotar 600 SC, Siarkol Extra 80 WP, Siarkol K 85 WP, Tiotar 800 SC, Tiowol 800 SC, Siarkol K 1000 SC). Są to fungicydy stosowane jedynie zapobiegawczo, charakteryzujące się krótką trwałością. Są zalecane do ochrony roślin rolniczych, ogrodniczych, leśnych i ozdobnych głównie przed mączniakami prawdziwymi, rdzami ale także innymi chorobami powodowanymi przez grzyby. Mechanizm ich działania polega na utlenieniu siarki do SO2. Dwutlenek siarki blokuje funkcjonowanie enzymów oddechowych grzybów i łańcuchy przemian energetycznych (Kryczyński 2002). Ten sam związek wykorzystuje się także do gazowania szklarni, magazynów i pustych pomieszczeń. W tym celu wykorzystuje się dwutlenek siarki, który powstaje przez spalanie drobno zmielonej siarki. Inny sposób wykorzystania siarki w szklarniach to tzw. sulfuracja. Zabieg ten przeprowadza się w momencie gdy w szklarniach są rośliny. Sulfuracja polega na odparowywaniu siarki w specjalnych urządzeniach nazywanych sulfuratorami.
II. Fungicydy miedziowe
Fungicydy miedziowe należą do jednych z najstarszej grup środków grzybobójczych. Na szerszą skalę zaczęto je stosować po odkryciu tzw. cieczy bordoskiej. Substancja aktywna cieczy bordoskiej powstaje w reakcji siarczanu miedzi i mleka wapiennego. Preparat ten był po raz pierwszy zastosowany do ochrony winnic przed mączniakiem rzekomym w 1885 roku w okolicach Bordeaux (stąd nazwa ciecz bordoska). Preparaty miedziowe wykazują szerokie spektrum działania. Są stosowane do ochrony roślin przed mączniakami rzekomymi, zarazą ziemniaka i grzybami z gromady Ascomycota i grzybów mitosporowych. Mają również właściwości bakteriobójcze. Są zalecane do ochrony jabłoni i gruszy przed zarazą ogniową, ogórka przed kanciastą plamistością i fasoli przed bakteriozą obwódkową. Nie zwalczają mączniaków prawdziwych i rdzy. Czynnikiem grzybobójczym jest kation miedzi uwalniający się z różnych związków miedzi wchodzących w skład preparatów. Kation miedzi tworzy chelaty z grupami czynnymi enzymów działających w łańcuchu oddechowym grzybów i zaburza ich działanie i aktywność. Fungicydy miedziowe wykazują dość trwałe działanie zapobiegawcze. Cechują się niską szkodliwością dla organizmów stałocieplnych (LD50 dla organizmów stałocieplnych dla różnych fungicydów miedziowych wynosi 500-1500 mg/kg). Mogą wykazywać działanie fitotoksyczne gdy są stosowane np. podczas pogody przekropnej oraz mogą hamować wzrost i opóźniać wegetację roślin zielnych. Najczęściej stosowanymi fungicydami miedziowymi są preparaty zawierające tlenochlorek miedzi (Cukarb 350 SC, Miedzian Extra 350 SC, Cuproflow 375 SC, Curzate Cu 49,5 WP, Miedzian 50 WG, Miedzian 50 WP) i miedź pierwiastkową (Konkret 50 WP, Funguran Easy 50 WP, Kupromet 45 WG, Mag 45 WP). Z organicznych związków miedzi największe znaczenie ma Cu-oksyna (8-hydroksychinolinian miedzi). Preparat ten jest wykorzystywany do ochrony drzew owocowych przed bakteriami i grzybami i jest składnikiem past i innych preparatów służących do zamalowywania ran na drzewach. Cu-oksyna jest również składnikiem zapraw nasiennych (Tribenoks 330 FS). Do najczęściej stosowanych fungicydów z tej grupy należy preparat Champion 50 WP.
III. Pochodne węglowodorów aromatycznych
Są to fungicydy bardzo zróżnicowane zarówno pod względem budowy chemicznej jak i właściwości grzybobójczych. Cechą wspólną tych preparatów jest obecność pierścienia benzenowego w cząsteczce. Najczęściej stosowanymi preparatami z tej grupy chemicznej są fungicydy zawierające chlorotalonil (Tatoo C 750 SC, Sarbrawit 530 SC, Bravo 500 SC, Bravo Plus 500 SC, Clortosip 500 SC, Gwarant 500 SC, Bravo 75 WG). Te fungicydy są stosowane do ochrony m.in. ziemniaka i pomidora przed zarazą ziemniaka, mączniakami rzekomymi, alternariozą i innymi chorobami. Ograniczają także występowanie organizmów grzybopodobnych powodujących choroby roślin ozdobnych. LD50 dla organizmów stałocieplnych wynosi około 10000 mg/kg.
IV. Fungicydy ditiokarbaminianowe
Fungicydy ditiokarbaminianowe pojawiły się na rynku w latach 30-tych XX wieku i były pierwszą grupą nowoczesnych fungicydów organicznych. Do dziś są stosowane z powodzeniem gdyż zakresem swojego działania przypominają fungicydy miedziowe. Są wykorzystywane do zwalczania zarazy ziemniaka, mączniaków rzekomych oraz chorób roślin sadowniczych i warzywnych. Są także powszechnie używane do ochrony zbóż. Są to fungicydy o typowym działaniu zapobiegawczym. Wykazują spadek aktywności grzybobójczej poniżej 50 C, dlatego też fungicydów tych nie należy stosować w opryskiwaniu drzew przed kwitnieniem. Należy unikać wysokich dawek w ochronie roślin ozdobnych gdyz mogą powodować zahamowanie wzrostu rosnących siewek. Charakteryzują się stosunkowo niską toksycznością dla ludzi - LD50 dla ludzi waha się od 2000 do 4000 mg/kg. Niektóre z tych fungicydów mogą być inhibitorami procesów nitryfikacyjnych w glebie z racji ich antybakteryjnych właściwości. Stosowanie jednak preparatów z tej grupy chemicznej może nieść za sobą zagrożenia dla zdrowia człowieka. Jednym z metabolitów jest etylenotiomocznik (ETU), który jest związkiem potencjalnie kancerogennym. Związek ten najczęściej powstaje w trakcie procesów przetwórczych produktów rolnych zawierających pozostałości fungicydów etyleno-bis-ditiokarbaminianowych tzn. zawierających np. maneb, zineb, mankozeb (np. preparaty z rodziny Dithane, Penncozeb). Temu procesowi sprzyja także wysoka temperatura towarzysząca przetwarzaniu płodów rolnych towarzysząca np. produkcji konserw, piwa itp. Maneb i mankozeb są wykorzystywane także jako składniki zapraw nasiennych. Wśród fungicydów tiokarbamylowych największym znaczeniem gospodarczym odznacza się tiuram. Wykazuje działanie kontaktowe i jest stosowany zapobiegawczo przeciwko chorobom liści. Jego negatywną cechą jest wysoka toksyczność dla ryb i organizmów wodnych. Wchodzi przede wszystkim w skład zapraw nasiennych (np. Raxil, Vitavax, Super Homai, Oxafun).
V. Sulfoamidy
dichlofluanid i tolyfluanid - preparaty EUPAREN i EUPAREN MULTI
Związki zawierające w swojej strukturze pierścień aromatyczny i ugrupowanie siarkowe. Pierwszy z nich wykazywany jako fungicyd i akarycyd, drugi tylko jako fungicyd (to według Compendium of Pesticide Common Names, a według rejestracji w Polsce - dokładnie przeciwnie! ). Obecnie "dopuszczony" w Polsce tylko tolyfluanid (EUPAREN MULTI). Preparat jest używany do zwalczania Botrytis, Venturia inaequalis, oraz kilku (kilkunastu?) gatunków grzybów - sprawców plamistości i zgnilizny, a także przędziorków i szpecieli.
VI. Fungicydy imidowe
Wśród fungicydów imidowych wyróżnić można dwie podgrupy, a mianowicie ftalimidy i dikarboksymidy (syn.: dichloroanilidy).
· Ftalimidy
Fungicydy ftalimodowe należą do szerszej grupy chemicznej, a mianowicie do fungicydów imidowych, które zawierają układ heterocykliczny. Do najdłużej i najczęściej stosowanych fungicydów z tej grupy należy kaptan, który jest wykorzystywany przede wszystkim w ochronie jabłoni i grusz przed parchem (Kaptan zaw. 50 WP, Baycor C 72,5 WP, Captan 50 WP). Fungicydy te wykazują doskonałe działanie zapobiegawcze i poprawiają np. wybarwienie owoców. Działanie interwencyjne jest słabe i sięga jedynie 36 h po infekcji. Działa również przeciwko mączniakowi prawdziwemu oraz zgniliznom owoców i kory. Wchodzi w skład mieszanek chroniących ukorzeniane siewki przed infekcją ze strony patogenów glebowych. Jest to jeden z bezpieczniejszych dla fungicydów. LD50 dla ludzi jest wyższe niż 10000 mg/kg. Nie wykazuje negatywnego działania na mikroflorę glebową, a nawet pobudza ją do większej aktywności. Uwagę zwraca natomiast wysoka toksyczność dla ryb i organizmów wodnych.
· Dikarboksymidy
Fungicydy te są zapewne inhibitorami biosyntezy ergosteroli (IBE) ale równocześnie stwierdzono ich działanie zakłócające przebieg mitozy i funkcjonowanie mitochondriów (Kryczyński 2002). Wykazują dużą toksyczność na Botrytis cinerea, sprawców brunatnej zgnilizny oraz grzybów z rodzaju Sclerotinia i Rhizoctonia. Charakteryzują się niewielką toksycznością ostrą dla ssaków. Wartości LD50 wynoszą od 3500 do 10000 mg/kg. Są za to szkodliwe dla organizmów wodnych. Do tej grupy chemicznej należą: winchlozolina, iprodion oraz procymidon. Winchlozolina jest substancją aktywną preparatu Ronilan 500 SC, który jest zalecany do ochrony roślin przed szara pleśnią. Fungicyd ten działa zapobiegawczo i powierzchniowo ale ma zdolność wnikania do tkanek rośliny i wykazuje niewielkie działanie wyniszczające. Pozatym substancja ta zakłóca procesy regulacji hormonalnej organizmów zwierząt. Iprodion ma nieco szersze spektrum działania. Poza szarą pleśnią zwalcza także sprawców brunatnej zgnilizny, zgnilizny twardzikowej oraz grzyby z rodzaju Alternaria, Phoma i Rhizoctonia. Wchodzi w skład preparatu Rovral FLO 255 SC. Procymidon jest bardzo podobny w działaniu do poprzedniej substancji aktywnej i wchodzi w skład takich fungicydów jak: Sumi-Pro 500 SC i Preweks 500 SC.
VII. Pochodne guanidyny oraz związki aminoacetylomocznikowe.
Stanowią one dwie podgrupy alifatycznych fungicydów azotowych (aliphatic nitrogen fungicides, za Compendium of Pesticides Common Names). Przedstawicielem tej grupy są dodyna i cymoksanil. Dodyna wykazuje doskonałe i długotrwałe działanie zapobiegawcze. Jest ona kationowym związkiem powierzchniowo-czynnym dzięki temu fungicyd długo utrzymuje się na roślinie mimo działania deszczu. Łatwo natomiast rozpływa się po całej dostępnej powierzchni rośliny pokrywając warstwą ochronną niedokładnie opryskane partię organów roślinnych. Dodyna jest także jednym z lepszych preparatów interwencyjnych. Czas jej działania sięga nawet 96 godzin po infekcji. Wykazuje także pewne działanie wyniszczające wobec zarodników Venturia inequalis oraz zdolność do zniszczenia jego stadium zimującego w opadłych liściach jabłoni i gruszy. Fungicydy dodynowe (Sylli 65 WP, Carpene 65 WP) są zalecane do zwalczania parch jabłoni i gruszy, kędzierzawości liści brzoskwiń oraz innych chorób drzew owocowych. Nie są skuteczne poniżej 60 C. Mechanizm działania grzybobójczego polega na zakłóceniu przepuszczalności błon plazmatycznych komórek grzyba (Lyr 1987). W wyniku takiego działania komórki tracą składniki, a przede wszystkim wodę. Preparaty dodynowe charakteryzują się niewielką toksycznością dla organizmów stałocieplnych (LD50 wynosi 1000-2000 mg/kg) lecz mimo to mogą powodować podrażnienia błon śluzowych.
Przedstawicielem drugiej podgrupy - związków aminoacetylomocznikowych - jest cymoksanil - preparaty Curzate Cu i Curzate M zawierają, oprócz cymoksanilu, odpowiednio tlenochlorek miedziowy bądź mankozeb, działają więc zarówno wgłębnie, jak i powierzchniowo. Mechanizm działania cymoksanilu polega na hamowaniu syntezy RNA (Lyr 1987).
Charakterystyka grup fungicydów do ćwiczenia 12 (WP):
VIII. Fungicydy benzimidazolowe
Związki benzimidazolowe mają doskonałe cechy fungicydów nadających się do opryskiwania oraz wchodzących w skład zapraw nasiennych. Dzięki ich systemicznemu działaniu są wykorzystywane do zwalczania patogenów naczyniowych infekujących rośliny z gleby (Fusarium spp., Verticillium spp.). Wykazują także działanie zapobiegawcze oraz interwencyjne, działając do 100 godzin po infekcji. Są zdolne także do działania wyniszczającego hamując zarodnikowanie i niszcząc już wytworzoną grzybnię. Aktywność grzybobójcza fungicydów benzimidazolowych polega na hamowaniu syntezy DNA oraz podziału komórkowego. Stwierdzono, że związki benzimidazolowe wykazują pewne podobieństwo do guaniny i adeniny – zasad purynowych wchodzących w skład DNA. Dzięki temu prawdopodobnie związki benzimidazolowe wbudowują się w cząsteczke DNA hamując w ten sposób ich aktywność i procesy z ich udziałem np. proces przeniesienia elektronów. Jednak okazało się, że w momencie masowego stosowania fungicydów z tej grupy chemicznej, powstały szczepy grzybów, które potrafią zastąpić białko zmienione przez fungicyd innym białkiem. Obecnie znanych jest już kilkadziesiąt gatunków i form specjalnych patogenów wykazujących odporność na fungicydy benzimidazolowe. Do najczęściej stosowanych fungicydów z tej grupy chemicznej należą: karbendazym (Sportak Alpha 380 SC, Duett 250 SC, Escudo Forte 375 CS, Jockey 201 FS, Zaprawa Funaben T), tiabendazol (Vincit 050 FS) i fuberidazol (Baytan Universal 094 FS). Tiabendazol i fuberidazol są głównie składnikami zapraw nasiennych. Znajdują swoje zastosowanie w ochronie zbóż przed śnieciami, głowniami, fuzariozami. LD50 dla tiabendazolu wynosi 3300 mg/kg, a dla fuberidazolu 1100 mg/kg. Karbendazym również wchodzi w skład zapraw nasiennych ale jest także stosowany w zwalczaniu wielu chorób roślin uprawnych i ozdobnych powodowanych przez grzyby mitosporowe, zwalcza mączniaki prawdziwe, parcha jabłoni, septoriozy, szara pleśń i wiele innych. Znalazł swoje zastosowanie także w preparatach używanych do zabezpieczania ran drzew. LD50 dla karbendazymu wynosi 9500 mg/kg. Karbendazym wykazują toksyczność dla organizmów wodnych powodując różnego rodzaju mutacje, a także może wykazywać pewne działanie rakotwórcze wobec ludzi i zwierząt. Okazało się, że taka sytuacja ma miejsce jeśli w obecności karbendazymu występują azotyny. Wówczas dochodzi do powstania nitrozoamin, które są substancjami kancerogennymi. Nitrozoaminy mogą tworzyć się w organizmach żywych oraz w glebie i wodach. Mimo jednak tych zastrzeżeń karbendazym jest szeroko stosowany w rolnictwie.
IX. Fungicydy karboksyanilidowe
Fungicydy z tej grupy, a stosowana jest przede wszystkim karboksyna, wchodzą w skład zapraw nasiennych w ochronie zbóż przed głowniami i śnieciami (Jockey 201 FS, Oxafun T 75 WS, Vitavax 2000 FS). Mechanizm ich działania polega głównie na zakłócaniu procesów uzyskiwania energii w komórkach grzybów. Z racji faktu, iż nie jest to mechanizm mało selektywny nie występuje tu zjawisko pojawiania się form odpornych. Karboksyna działa przeciwko wspomnianym już wcześniej głowniom, ale chroni także zboża przed grzybami z rodzajów Fusarium, Septoria i Helminthosporium. LD50 dla organizmów stałocieplnych wynosi 3200 mg/kg.
X. Fungicydy fenylomidowe
Są to doskonale działające fungicydy systemiczne przeciwko organizmom grzybopodobnym z gromady Oomycota oraz przeciwko grzybom z gromady Ascomycota i grzybom mitosporowym. Ich działanie polega na zakłócaniu syntezy RNA w komórkach grzybów. Grzyby mają jednak zdolność uodpornienia się gdyż jest to mechanizm wysoce specyficzny. Formy odporne pojawiają się tak szybko, że preparaty zawierające związki fenyloamidowe zawierają także inne substancje. Do najczęściej wykorzystywanych związków z tej grupy chemicznej należy metalaksyl (Kupromet 45 WP) używany do zwalczania zarazy ziemniaka, fytoftoroz i zgorzeli siewek w uprawie roślin ozdobnych i rolniczych; benalaksyl (Galben M 73 WP), który ma podobny zakres działania jak metalaksyl; boskalid (Pictor 400 SC), który służy do zwalczania chorób rzepaku oraz fenheksamid (Teldor 500 SC), który jest wykorzystywany do zwalczania szarej pleśni w uprawach truskawki i roślin ozdobnych. Fungicydy fenyloamidowe charakteryzują się niewielką toksycznością dla organizmów stałocieplnych, a ich LD50 wynosi od 600 (metalaksyl) do 2400 (benalaksyl) mg/kg.
XI. Fungicydy pirymidynowe i morfolinowe
Fungicydy pirymidynowe i morfolinowe są bardzo podobnymi do siebie grupami związków zarówno pod względem budowy jak i działania dlatego można je omówić łącznie. Jest to grupa fungicydów systemicznych, których działanie polega na hamowaniu syntezy ergosteroli (IBE). Jest to mechanizm specyficzny dlatego też pojawiają się formy odporne na tę grupę związków chemicznych. Są wykorzystywane do zwalczania mączniaków prawdziwych w ogrodnictwie i leśnictwie (bupirymat - preparat Nimrod 250 SC). Wspomniany preparat ma zdolność do niszczenia grzybni Podosphaera leucotricha zimującą w pąkach jabłoni. LD50 dla bupirymatu wynosi 4000 mg/kg. Podobny zakres stosowania ma fenarymol (Rubigan 12 EC), który oprócz zwalczania mączniaków prawdziwych ogranicza także występowania parcha jabłoni i innych chorób drzew i krzewów owocowych. Wykazuje działania wyniszczające oraz zapobiegawcze i interwencyjne, nawet do 96 h od momentu infekcji. LD50 wynosi 2500 mg/kg. Wśród fungicydów morfolinowych najszersze zastosowanie mają: fenpropimorf i dimetomorf. Pierwszy z wymienionych związków znajduje swoje zastosowanie w ochronie zbóż przed patogenami liści i podstawy źdźbła (Tango Star 334 SC, Juwel TT 483 SE). LD50 tej substancji dla organizmów stałocieplnych wynosi 3500 mg/kg. Z kolei dimetomorf razem z mankozebem jest zalecany do zwalczania mączniaków rzekomych, fytoftoroz i zarazy ziemniaka (Acrobat MZ 69 WP).
XII. Fungicydy imidazolowe
Ta grupa fungicydów systemicznych działa na grzyby jako inhibitory biosyntezy ergosteroli (IBE). W przypadku związków imidazolowych nie obserwuje się jednak pojawiania się form odpornych. Charakteryzują się szerokim spektrum działania i są stosowane w zaprawach nasiennych przeciwko głowniom oraz do zwalczania mączniaków prawdziwych z uprawach roślin rolniczych i ozdobnych. Imazalil wchodzi w skład zapraw nasiennych (Sumi 8 Gold 030 FS), a jego LD50 dla organizmów stałocieplnych wynosi 320 mg/kg. W skład zapraw nasiennych wchodzi także prochloraz (Kinto Duo 080 FS, Prelude Special 51 WS), które chronią zboża przed głowniami, zgorzelami siewek i pleśnią śniegową). Oprócz zastosowania w zaprawach nasiennych prochloraz jest zalecany do ochrony roślin przed mączniakami prawdziwymi, rdzami i plamistościami liści (Zamir 400 EW, Sportak Alpha 380 EC, Mirage 450 EC). LD50 dla organizmów stałocieplnych wynosi 1600 mg/kg. W tej grupie chemicznej znajduje się także triflumizol (Trifimine 30 WP), który jest stosowany w ochronie roślin zielarskich przed mączniakami prawdziwymi i jabłoni przed parchem jabłoni. LD50 dla organizmów stałocieplnych wynosi 700 mg/kg.
XIII. Fungicydy triazolowe
Związki zaliczane do tej grupy chemicznej należą do tzw. nowoczesnej generacji fungicydów. Charakteryzują się stosowaniem niskich dawek w zabiegach chemicznych. Są zalecane do zwalczania większości gromad gr...
malinowska.ok