Diagnoza.doc

Rodzina to jedna z podstawowych grup wpływu i funkcjonowania jednostki.
Z pedagogicznego punktu widzenia rodzina jest rozpatrywana jako środowisko wychowawczo-socjalizacyjnego oddziaływania na jednostkę i jej rozwój. Rodzina zatem stanowi źródło pierwotnych doświadczeń życiowych osoby, których wpływ na jednostkę jest decydujący i niezastępowalny. Jeżeli rodzina funkcjonuje prawidłowo, to przyczynia się do rozwoju człowieka, jeżeli nie funkcjonuje prawidłowo, oddziałuje krzywdząco na dziecko
i staje się źródłem jego zaburzeń w rozwoju i zachowaniu. Jeżeli jednostka przejawia zaburzenia funkcjonowania i odchylenia od ogólnie przyjętych w danej społeczności norm
i zachować utrudniających jej rozwój to pedagog i wychowawca podejmuje działania związane z możliwościami zmiany niefunkcjonalnego stanu rzeczy.

To w rodzinie dziecko uczy się bliskich kontaktów z innymi, zdobywa umiejętności społeczne i inne umiejętności życiowe, tu formuje się jego tożsamość, wzorce zachować i sposób przezywania świata. Tu jednak znajdują się często także źródła jego zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń zachowania oraz życiowej dysfunkcji. Rodzina to podstawowy obszar wpływów na rozwój i funkcjonowanie dziecka. Jeżeli sytuacja dziecka w rodzinie nie sprzyja jego rozwojowi, a jego podstawowe potrzeby nie są zaspokajane w sposób wystarczający, to pierwszym krokiem w pracy pedagoga jest zbadanie stanu rzeczy, czyli podjęcie diagnozy sytuacji rodzinnej dziecka.

1. Definicja i cele diagnozy pedagogicznej

Diagnoza to rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy, jego tendencji rozwojowych, na podstawie jego objawów w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości, ich wyjaśnienie
i przewidywanie [1].

W procesie diagnozy diagnosta poznaje genezę, przejawy i przyczyny niepokojącego stanu rzeczy, aby odpowiednio dobrać sposób postępowania przy modyfikacji nieprawidłowego stanu rzeczy.

2. Aspekty diagnozy pedagogicznej:

· Aspekt identyfikacyjny diagnozy – opis aktualnego stanu rodziny,

· Aspekt genetyczny rodziny – informacje o warunkach i rozwoju badanej sprawy, które pozwolą na wyjaśnienie genezy niepokojących zjawisk,

· Aspekt fazy diagnozy – ustalenie stadium, w jakim badana sytuacja problemowa się znajduje

· Aspekt całościowego ujęcia diagnozy – ujęcie diagnozowanej sytuacji w kontekście całości sytuacji rodziny danego wychowanka.

· Aspekt prognostyczny – przewidywanie dalszego toku rozwoju sytuacji na postawie uzyskanych danych.

3. Diagnoza to zjawisko badawcze, które daje odpowiedzi na pytania:

§ Jak jest? (czy dane zdarzenie jest jednostkowe, czy to już jest zjawisko)

§ Dlaczego tak jest?

§ Co należy zrobić, by było lepiej?

Pedagogiczne diagnozowanie rodziny prowadzi z jednej strony do rozpoznania obrazu
i wychowawczego wpływu grupy społecznej, jaką jest rodzina, i w tym sensie oznacza diagnostyczne zainteresowanie znaczącymi wychowawczo cechami rodziny jako grupy, jej strukturą formalną, społeczną i emocjonalną oraz stylem i organizacją życia. Z drugiej strony w diagnozowaniu rodziny występuje też analiza i ocena jakości realizowania podstawowych celów i zadań rodziny dotyczących zaspokajania potrzeb indywidualnych i zewnętrznych.

Celem diagnozy rodziny jest rozpoznanie tła dysfunkcjonalności jednostki przez analizę indywidualnych cech i warunków funkcjonowania rodziny.

4. Rodzina

Rodzina jest uznawana za najbardziej podstawową komórkę życia społecznego. Historia każdej rodziny opiera się na więzi nieformalnej, jaką tworzą: wzajemna miłość jej członków, zachodzący między nimi związek genetyczny, ukształtowane zwyczaje, prawa, obowiązki - reguły codziennego życia. W tej komórce społecznej więź społeczna ma najbardziej długotrwały charakter, najczęściej też przybiera formę indywidualną, intymną, własną. Rodowód każdego człowieka ma swą genezę właśnie w rodzinie, a rozpad czy jakiekolwiek zaburzenie rodziny odbija się ewidentnie na losach jej członków.

Więź rodzinna zależy także od osobowości ludzi uwikłanych w nią (osobowość rodziców, dzieci), od statusu rodziny, od jej losów (choroby, nieszczęścia, sukcesy). Struktura rodziny uwarunkowana jest liczebnością, wiekiem i płcią jej członków, wspólnotą zamieszkania, reprezentacją pokoleń (dziadkowie, rodzice, dzieci).

5. Rola matki

Gdy bierze się pod uwagę wpływ rodziny na dziecko, szczególną pozycję przypisuje się matce. Matka jest osobą najbardziej znaczącą w życiu dziecka, a stosunek miedzy nią
i dzieckiem może mieć wpływ na całe jego życie. Istotną treścią tego stosunku jest miłość macierzyńska. Warunkuje ona poczucie bezpieczeństwa i stabilność emocjonalną. Stanowi to podstawę rozwoju wyższych potrzeb dziecka. Wg J. Rembowskiego i innych autorów wpływ matki na dziecko rozpoczyna się już w momencie poczęcia dziecka i trwa nieprzerwanie. Zmianie ulega tylko rodzaj potrzeb dziecka, jakie matka zaspokaja. Z tych względów prawidłowo ukształtowana osobowość matki nabiera szczególnego znaczenia. Zaburzenia, dysharmonie, patologiczny rozwój osobowości matki niekorzystnie odbijają się na osobowości i rozwoju dziecka. Wymienia się w literaturze trzy typy osobowości matek, których rolę w rozwoju dziecka ocenia się niekorzystnie. Są to: matka agresywna, matka nadmiernie skrupulatna i lękowa oraz matka, dla której dziecko jest środkiem kompensacji pragnień i zawiedzionych nadziei życiowych. Każdy z tych typów matek wpływa inaczej na dziecko, lecz zawsze jest to wpływ negatywny, niezrównoważony emocjonalnie, neurotyczny. Oczywiście wiele zależy od całokształtu sytuacji w rodzinie, a więc od wpływów innych członków rodziny, ale- jak się podkreśla- wpływ matki ma szczególne znaczenie.

Działania diagnozy pedagogicznej, bez względu na jej ostateczny cel, w wielu przypadkach obejmują rozpoznawanie środowiska rodzinnego dziecka jako podstawowego środowiska, w którym przebiega jego rozwój. Najczęściej rozpoznajemy środowisko rodzinne w poszukiwaniu zależności pomiędzy analizowanym stanem rzeczy, np. występującymi zaburzeniami czy uzdolnieniami dziecka, a jego warunkami rozwoju. Diagnoza środowiska rodzinnego może być podejmowana również z innych względów, np. kwalifikacja rodzin do określonej grupy lub zadań (kandydaci na rodzinę adopcyjną, zastępczą), organizowanie pracy z całą rodziną w ramach opieki społecznej i pracy socjalnej, poradnictwo rodzinne, organizowanie profilaktyki społecznej funkcjonowania rodzin ze względu na jakieś niepokojące zjawiska, np. złego traktowania dzieci w rodzinach, ubóstwa rodzin, braku udziału środowisk rodzinnych w kulturze. Umiejętność diagnozowania środowiska rodzinnego jest ważną umiejętnością zarówno pedagoga – diagnosty, jaki i przeciętnego wychowawcy, czy nauczyciela.

6. Sygnałami do podjęcia diagnozy mogą być następujące sytuacje:

§ Niewydolność materialna – niskie dochody rodziny lub ich brak, czyli stan wynikający z utraty pracy, małej operatywności ekonomicznej rodziców, wielodzietności, choroby.

§ Trudne warunki mieszkaniowe – nadmierne zagęszczenie, brak zaplecza sanitarnego, braki w podstawowym wyposażeniu.

§ Patologia społeczna w rodzinie – alkoholizm rodziców lub rodzica, występowanie innych uzależnień, zaburzenia psychiczne, przestępczość, agresja słowna, fizyczna, psychiczna.

§ Niska dojrzałość społeczno-emocjonalna rodziców – niska świadomość pedagogiczna, wadliwe postawy wobec dziecka, brak zainteresowania rozwojem dziecka i jego potrzebami.

§ Samotne rodzicielstwo – rozwód, separacja, utrata jednego z małżonków, pobyt
w zakładzie karnym, długotrwały wyjazd, panna samotnie wychowująca dziecko.

§ Brak lub zaburzone kontakty z rodzinami pochodzenia, sąsiadami, brak pomocy oraz wsparcia ze strony rodziny, środowiska lokalnego, instytucji socjalno-wychowawczych w sytuacji pojawienia się kryzysu.

Należy dodać, ze diagnozę środowiska rodzinnego podejmuje się także ze względu na kwalifikowanie rodzin do określonych zadań i funkcji społecznych, np. rodzina zastępcza, adopcyjna, pogotowie rodzinne, rodzinny dom dziecka.

W diagnozie konkretnej rodziny zwracamy uwagę na takie obszary, jak:

§ Rodzaj i siła prezentowanych przez dorosłych członków rodziny wzorów wchodzenia
w interakcje z innymi ludźmi, czy są to interakcje typu podmiot-podmiot, podmiot-przedmiot, czy też przedmiot-przedmiot;

§ Rodzaj prezentowanych wzorów zachowania w sytuacjach trudnych;

§ Rodzaj i charakter więzi emocjonalnych pomiędzy wszystkimi członkami rodziny (ustalenie siły akceptacji i siły odrzucenia);

§ Rodzaj i charakter wzorów w zakresie komunikowania własnych stanów psychicznych,
w tym również stanów emocjonalnych;

§ Rodzaj wzorów zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych i społecznych;

§ Zgodność uznawanych i deklarowanych postaw i systemu wartości z prezentowanymi zachowaniami;

§ Stopień zgodności pomiędzy prezentowanymi wzorami zachowań wszystkich członków rodziny;

§ Stopień i zakres rozbieżności pomiędzy dorosłymi członkami rodziny w doniesieniu do prezentowanych zachowań społecznych;

§ Subiektywne odczucie członków rodziny o stopniu zgodności pomiędzy ich zachowaniami społecznymi a zachowaniami rodzin;

§ Stopień rozbieżności pomiędzy aspiracjami w zakresie osiągnięcia sukcesu, liczącego się w ich środowisku społecznym a postrzeganymi możliwościami osiągnięcia sukcesu.

7. Diagnozowanie rodziny jako środowiska wychowawczego

Środowisko rodzinne, będąc przedmiotem diagnozy pedagogicznej jest rozpatrywane jako środowisko wychowawcze. Spojrzenie na rodzinę jako środowisko wychowawcze, które ma być zdiagnozowane, określa bardzo precyzyjnie przedmiot rozpoznania, przez samo rozumienie pojęcia środowiska wychowawczego, jako powiązanego w jedną całość układu elementów przyrodniczo- społeczno-kulturowych. Rozpoznając funkcjonowanie rodziny, należy diagnozować nie tylko jej różne elementy składowe, ale także tworzoną przez nie całości, której obraz jako środowiska wychowawczego zależy zarówno od zjawisk wewnętrznych jak i od relacji z zewnętrznym układem społecznym. Rodzina jako środowisko nie może być diagnozowana na podstawie analizy oderwanych od siebie cech lub ich syndromów (np. na podstawie analizy dochodu rodziny lub standardu zajmowanego mieszkania lub ogólnie na podstawie warunków materialno-rzeczowych). Zatem środowisko wychowawcze należy traktować jako: wyznaczony społecznie układ warunków materialno – rzeczowych, przebiegających na ich bazie oddziaływań wychowawczych, służących realizacji takich celów, które umożliwiają uzyskanie korzystnych rezultatów wychowawczych.

8. Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko wychowawcze

W aktualnych propozycjach diagnozy rodziny jako środowiska wychowawczego istnieją różne zestawy zawierające większą lub mniejszą liczbę czynników opisu – oceny.

Wg Jacka Piekarskiego czynniki opisujące rodzinę to:

ü Sfera warunków materialno-rzeczowych – zespół czynników opisujących sytuację

materialną, określających warunki życia rodziny, np. wielkość, standard mieszkania, liczba izb, wyposażenie mieszkania w udogodnienia cywilizacyjne, wyposażenie
w dobra materialne, dochód rodziny, warunki sanitarne;

ü Sfera oddziaływań o charakterze wychowawczym – uwzględniająca środki i

metody wychowawcze (na podstawie stosunków w rodzinie) - obejmująca strukturę rodziny, więzi między członkami, postawy wychowawcze, style wychowania, stosowanie sankcje wychowawcze, atmosferę wychowawczą, sposób spędzania czasu wolnego, charakter konsumpcji kultury, itp.;

ü Sfera wartości i celów wychowania – obejmująca treści i cele wychowania,

uznawane systemy wartości, aspiracje życiowe i plany edukacyjne, uznawane wzory
i autorytety.

Józef Pieter w Arkuszu Schematycznym zawarł 43 składniki opisu i oceny rodziny jako środowiska wychowawczego. Wymienił takie cechy, jak: warunki mieszkaniowe, dochody, majątek, odżywianie, higienę, wielkość, zajęcia, czas wolny, tradycje, potrzeby kulturalne, estetyczne, światopoglądowe, język, życie umysłowe, moralność, pozycję dziecka, stan opieki intelektualnej nad nim, opieki moralnej, materialnej, dostęp do książek, kontrole dostępu do używek i inne.

Wg Stanisława Kawuli czynniki opisujące rodzinę to:

ü Czynniki ekonomiczno-społeczne: wielkość rodziny i jej struktura, źródła utrzymania

rodziny (zawód ojca, dochody rodziny), sprawowanie opieki materialnej nad dziećmi
(warunki mieszkaniowe, poziom odżywiania, poziom ubioru, majątek trwały), podział pracy i ról w rodzinie (np. praca matki poza domem, praca produkcyjna dzieci);

ü Czynniki kulturalne: wykształcenie rodziców i dokształcanie się rodziców lub innych członków rodziny, kultura językowa rodziny, majątek kulturalny rodziny (biblioteka, TV, wideo i inne), sposoby spędzania czasu wolnego (korzystanie ze środków kultury masowej i innych form), stosunek rodziców do nauki szkolnej dzieci i ich przyszłego zawodu (stwarzanie warunków do nauki, kwestie planu życiowego dzieci), stosunek członków rodziny do tradycji i nowości, pielęgnowanie obyczaju i podatności na zmiany;

ü Czynniki psychospołeczne: rodzaj i siła więzi społecznych i emocjonalnych,

uznawane i realizowane wzorce życia rodzinnego, stosunek członków rodziny do zjawisk patogennych, układ i rodzaj postaw i środków oddziaływań wychowawczych, charakter kontroli rodziców nad dziećmi, ogólna atmosfera panująca w środowisku rodzinnym (występujące zaburzenia, więzi uczuciowe między wszystkimi członkami), opinie o rodzinie w miejscu zamieszkania (też w miejscu pracy).

Rozpoznaniu i badaniu podlegają zatem następujące obszary:

- obszar cech materialnych, rzeczowych, strukturalnych, organizacyjnych, terytorialnych;

- obszar więzi między członkami rodziny, cechy relacji społecznych i emocjonalnych pomiędzy członkami, wzajemne postawy i postawy wychowawcze, style i środki oddziaływań socjalizacyjno-wychowawczych, ogólna atmosfera w rodzinie;

- cechy i style funkcjonowania społecznego rodziny: związki z otaczającymi ją układami społecznymi, sposoby radzenia sobie z sytuacjami i problemami życiowymi, normy i wartości społeczne respektowane w rodzinie, występowanie negatywnych zjawisk;

- obszar wartości, tradycji, autorytetów, wzorów osobowych, celów życiowych
i wychowania, aspiracji edukacyjnych, konsumpcji czasu wolnego, udziału w kulturze.

9. Instytucjonalno-grupowy wymiar diagnozowania rodziny.

W społeczno-pedagogicznych teoretycznych i badawczych analizach rodzina jest ujmowana jako grupa społeczna i / lub instytucja społeczna. W pierwszym ujęciu eksponowanymi elementami funkcjonowania rodziny są: struktura grupy rodzinnej, liczba
i jakość jej członków, pełnione przez nich w rodzinie role i wzory, zajmowane pozycje, układ ról, relacje i więzi między członkami – szczególnie uczuciowe i świadomościowe.

W podejściu instytucjonalnym rodzina postrzegana jest w perspektywie sprawowanych przez nich funkcji na rzecz swoich członków i środowiska społecznego,
w którym żyje, np. wypełnianie funkcji ekonomicznych i opiekuńczych wobec zależnych
i niesamodzielnych dzieci, wspomaganie rozwoju dziecka i zaspakajanie jego potrzeb rozwojowych, wychowywanie dziecka rozpatrywane ze względu na jego przyszłe role społeczne, wdrażanie dziecka w normy społeczne i dyscyplinę społeczną.

Diagnostykę pedagogiczną charakteryzuje instytucjonalno-grupowe ujęcie rodziny, jako środowiska wychowawczego. Oznacza ono, iż rozpoznajemy istotne wychowawczo elementy funkcjonowania rodziny jako grupy społecznej, tzn. badamy jej strukturę, wzory występujących i pełnionych w niej ról, pozycję członków, ich wzajemnie relacje, charakter
i siłę więzi emocjonalnych lub rzeczowych miedzy członkami, warunki funkcjonowania tej grupy, formę aktywności członków i całej grupy, formy spędzania czasu wolnego, konsumpcji kultury, itp., ponieważ to one wpływają na procesy i rezultaty wychowania. Jednocześnie- ze względu na wartościujący charakter diagnozy pedagogicznej – odnosimy rozpoznawane stany do ich instytucjonalnych wymiarów, tj. do określonych społecznie norm
i wzorców, sprzyjających w sposób optymalny procesom wychowania i specjalizacji
w rodzinie, oraz do założonych i sprecyzowanych formalnych funkcji rodziny, określając
i oceniając zakres i charakter ich realizowania przez daną rodzinę.

10. Obiektywno- subiektywne poznanie rodziny

Rodzina w znaczeniu obiektywnego środowiska wychowawczego stanowi zespół pewnych elementów: cech i interakcji wyróżnianych jako typowe dla rodzin danej zbiorowości. W takim ujęciu rodzinę postrzega się niejako „ z zewnątrz”, od strony zbiorowości. Rodzina w znaczeniu subiektywnego środowiska wychowawczego jest indywidualnym i niepowtarzalnym środowiskiem wychowawczym, o specyficznym, jednostkowym charakterze. Ma różny indywidualny sens dla każdego z członków rodziny.
Z punktu widzenia diagnostycznego rozpoznajemy rodzinę z punktu widzenia konkretnej jednostki.

11. Podstawowe zasady poznawania rodziny jako środowiska wychowawczego

I. Zasada wartościującego charakteru diagnozowania rodziny:

...

Plik z chomika:

mooost