METODY BADA� PEDAGOGICZNYCH w zarysie pod redakcj� Andrzeja G�ralskiego Wy�sza Szko�a Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Warszawa 1994 Tematy: Wiedza i sposoby jej osi�gania - rozdzia� I; Okre�lenie, rodzaje i zasada opisu, Badanie introspekcyjne. Metoda przypadk�w kluczowych - w rozdziale II napisa� Andrzej G�ralskL Tematy: Wywiad, Ankieta, Socjometria - w rozdziale II napisa�a El�bieta Grabowska. Temat Sprawdziany osi�gni�� szkolnych - w rozdziale II napisali Grzegorz Brenda i Barbara Pilipczuk. Tematy: Metoda obserwacji bezpo�redniej. Metoda analizy wytwor�w - w rozdziale II napisa� Jan �aszczyk. Temat Metoda badania eksperymentalnego w pedagogice - rozdzia� III napisa� Piotr Sobczak. Temat Metody i �rodki opracowywania wynik�w bada� - rozdzia� IV napisa� Andrzej Milusz. Temat Procedura badawcza pedagogiki specjalnej - rozdzia� V napisa�a Janina Jeziorska. KOMITET REDAKCYJNY WYDAWNICTWA WSPS Przewodnicz�cy - Jan Pa�czyk Cz�onkowie - Janusz Kostrzewski - Maria Nowicka-Kozio� - Andrzej Potocki - Stefan Przybylski � Jerzy Stochmia�ek � Gra�yna Walczak Sekretarz - Halina Zawistowska-Zacharewicz V I, II Opiniowali Prof. dr hab. Alfred Andrzej Janowski Prof. dr hab. Mieczys�aw �obocki Wydanie drugie zmienione Opracowanie redakcyjne Barbara Udzielowa, Julita Kobos ISBN 83-901860-6-3 (c) Copyright by Wydawnictwo Wy�szej Szko�y Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Warszawa 1994 Nak�. 1000 + 30. Oddano do sk�adu w lipcu 1994 r. Ark. druk. 8,5. Papier offsetowy kl. III 71 g Druk uko�czono w marcu 1995 r. Zam�wienie nr 1004/94 Zak�ad Graficzny Oficyny Wydawniczej PW, ul. Kopi�ska 12/16, 02-321 Warszawa SPIS TRE�CI WST�P 7 I. WIEDZA I SPOSOBY JEJ OSI�GANIA 9 II. METODY OBSERWACYJNE 13 Okre�lenie, rodzaje i zasada opisu 13 Metoda obserwacji bezpo�redniej 15 Po�ytki z obserwowania bezpo�redniego 15 Definicja obserwacji bezpo�redniej 16 O dobrym stosowaniu obserwacji bezpo�redniej 17 Rodzaje obserwacji bezpo�redniej 20 Formy obserwacji 21 Planowanie obserwacji 24 Czynno�ci przygotowawcze 25 Spos�b przeprowadzenia bada� 26 Opracowywanie wynik�w 27 Mo�liwe trudno�ci 28 Zadania 28 Badanie introspekcyjne 29 Po�ytki introspekcji 29 Definicja introspekcji 30 Rodzaje introspekcji 30 Procedura i wyniki introspekcji 31 Kilka uwag o realizacji introspekcji 33 Przyk�ad introspekcji 34 G��wne trudno�ci 34 Zadania 35 Wywiad 36 Mo�liwe po�ytki wywiadu 36 Opis metody 37 Definicja wywiadu 38 Sposoby realizacji wywiadu 38 Sytuacje optymalne dla stosowania wywiadu 39 Ograniczenia mo�liwo�ci stosowania wywiadu 39 Planowanie wywiadu 40 Czynno�ci przygotowawcze do prowadzenia wywiadu 41 Spos�b prowadzenia wywiadu i zadawania pyta� 42 Uzupe�nienie wywiadu przez obserwacj� 45 Weryfikacja odpowiedzi 45 L�k w trakcie wywiadu 46 Rejestracja wynik�w wywiadu 46 Opracowanie wynik�w wywiadu 47 Mo�liwe problemy i ograniczenia w stosowaniu wywiadu 47 Zadania 48 Ankieta 48 Mo�liwe po�ytki ankiety 48 Opis ankiety 49 Definicja ankiety 49 Sposoby realizacji bada� ankietowych 49 Sytuacja, w kt�rej korzystne jest stosowanie ankiety 49 Cechy sytuacji ograniczaj�cej mo�liwo�� stosowania ankiety 50 Planowanie ankiety 50 Czynno�ci przygotowawcze 50 Przeprowadzenie bada� ankietowych 51 Opracowanie wynik�w ankiety 51 Mo�liwe ograniczenia w stosowaniu ankiety 52 Zadania 53 Socjometria 53 Mo�liwe po�ytki 53 Kr�tki opis metody 53 Warunki efektywno�ci zastosowa� 55 Planowanie bada� socjometrycznych 56 Spos�b przeprowadzenia bada� 58 Opracowanie wynik�w badania 59 Mo�liwe ograniczenia w interpretacji wynik�w bada� socjometrycznych 67 Uwaga ko�cowa 68 Zadania 68 Sprawdziany osi�gni�� szkolnych 68 Jakie po�ytki p�yn� z obiektywnego poznania tre�ci opanowanej przez uczni�w? 68 Jaka droga prowadzi do obiektywnej (tzn. zgodnej z wymaganiami programowymi) oceny szkolnej? 69 Jak konstruowa� sprawdzian osi�gni�� szkolnych? 70 Jak przeprowadza� sprawdzian osi�gni�� szkolnych? 71 Jakie rodzaje zada� testowych mo�na wykorzysta� w sprawdzianie? 72 Jak ��czy� wyniki sprawdzania osi�gni�� szkolnych z ocen�? 76 Jakie trudno�ci mo�na dostrzec w stosowaniu sprawdzian�w osi�gni�� szkolnych uczni�w? 77 Zadania 77 Metoda analizy wytwor�w 77 Po�ytki z analizy wytwor�w 78 Definicja i typy analizy wytwor�w 79 Planowanie badania 80 Realizacja badania 82 Przyk�ad 83 Zadania 84 Metoda przypadk�w kluczowych 84 Sytuacje, w kt�rych warto si�ga� do metody przypadk�w kluczowych 84 Okre�lenie metody 85 Zarys procedury 85 Przyk�ad zastosowania 86 Uwagi ko�cowe 87 Zadania 87 III. METODA BADANIA EKSPERYMENTALNEGO W PEDAGOGICE 88 Okre�lenie eksperymentu pedagogicznego 88 Zmienne 90 Hipoteza robocza 91 Okre�lenie procedury eksperymentalnej 91 Plan eksperymentu 92 Niebezpiecze�stwa b��d�w w eksperymencie 96 Przyk�ad eksperymentu pedagogicznego 97 Zadania 98 IV. METODY I �RODKI OPRACOWYWANIA WYNIK�W BADA� 100 Metody statystyczne 100 Cechy i skale pomiarowe 100 Wska�niki opisu statystycznego 102 Wnioskowanie statystyczne 107 Schemat dzia�ania test�w statystycznych 109 Przyk�ady test�w statystycznych 110 Zadania 115 V. PROCEDURA BADAWCZA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ 124 Podj�cie problematyki 124 Sformu�owanie problemu 125 Uzasadnienie problemu 126 Analiza problemu 126 Planowanie bada� 127 Opracowanie metod bada� i narz�dzi badawczych 128 Badania wst�pne 129 Przeprowadzenie bada� w�a�ciwych 129 Opracowanie wynik�w badania 130 Krytyczna analiza wynik�w 131 Synteza wynik�w 132 Pisemne opracowanie ca�o�ci 132 Postawa badacza 133 PI�MIENNICTWO 134 WST�P Jak sta� si� dobrym pedagogiem? - to pytanie donios�e. Zagadnienie to jest nie tylko interesuj�ce, ale i trudne, st�d r�norodno�� odpowiedzi. W naszej pr�bie - poprzez t� ksi��k� - przyjmujemy za punkt wyj�cia to, �e pytanie sugeruje zasadnicz� osi�galno�� rzeczy po��danej - dobrym wychowawc� mo�e sta� si� ka�dy. Pod jakimi warunkami? Odpowied� jest prosta: trzeba tego chcie� i trzeba m�c tego dokona�. Pragnienie doskona�o�ci pedagogicznej ma r�ne �r�d�a, jednym z nich jest postanowienie s�u�by. Moc niezb�dn� dla realizacji postanowienia mo�na i trzeba od kogo� zaczerpn��. Mo�e nim by� mistrz, czyli ten, kto przygotowuje do trudnego rzemios�a wychowywania ludzi. O mistrz�w jednak trudno. Nie dlatego, �e ich brak. Z natury rzeczy jest ich jednak niewielu: mistrzostwo jest przecie� czym� wyj�tkowym. A chcia�oby si�, by by�o powszechne - kt� bowiem zaprzeczy, �e nie spos�b by� pedagogiem specjalnym, nie b�d�c mistrzem w swej profesji. Zauwa�my, i� niegdy� wychowuj�cych mistrz�w by�o jakby wi�cej: "magister" znaczy�o m.in. "prze�o�ony", ale tak�e "mistrz", "nauczyciel", "przewodnik". O�wiat� uczyniono powszechn�. Ten wspania�y czyn by� pocz�tkiem wielu trudno�ci. Przezwyci�aj�c je dokonano u�ytecznych innowacji. Jedna z nich to kreacja pedagogiki jako nauki, jako szczeg�lnego zbiorowego mistrza przysz�ych nauczycieli. W naszym opracowaniu chcemy opowiedzie� kszta�c�cemu si� pedagogowi 0 zadziwiaj�cym zjawisku, jakim jest nauka. Oczywi�cie, ograniczeni postawionym zadaniem zajmiemy si� tylko niekt�rymi jej aspektami. Najwa�niejszy z nich wi��e si� z pytaniem: jak zapewni� sobie uczestnictwo w uprawianiu i, by� mo�e, w roz woju owej pedagogiki-nauki, zbiorowego mistrza przysz�ych wychowawc�w? Nasza odpowied� brzmi tak: dla wykonania ka�dej pracy potrzeba rzeczywisto�ci, do kt�rej si� odnosi, sprawcy, kt�ry j� przedsi�we�mie, i narz�dzia, kt�re j� umo�liwi. To narz�dzie, wsp�tworz�ce pedagogik� jako nauk�, zwie si� metod�. Nasza ksi��ka ma za przedmiot metody poznawcze szczeg�lnie u�yteczne w dziedzinie praktyki wychowania. St�d nazwa ca�o�ci - "Metody bada� pedagogicznych (w zarysie)", a tak�e dob�r tre�ci poszczeg�lnych cz�ci. Ksi��ka jest skryptem akademickim. Jak ka�dy podr�cznik przynosi tre�ci znane 1 uznane. Nie znaczy to, i� jest powt�rzeniem. Przeciwnie, wolno przypu�ci�, �e ma oryginalny uk�ad, a tak�e odwag� podejmowania problematyki zarazem trudnej, wa�nej i pomijanej w innych dzie�ach, jak np. zagadnienia introspekcji, badania przypadk�w kluczowych, wzorca procedury badawczej itp. S�dzimy, �e znale�li�my w�asny, konsekwentnie stosowany spos�b wyk�adu. Wierzymy, i� pisali�my zarazem dok�adnie i dost�pnie. Nasz skrypt dedykujemy studentom WSPS. Niechaj pomo�e Im w poszukiwaniu w�asnej odpowiedzi na pytanie, od kt�rego zacz�li�my: Jak sta� si� dobrym pedagogiem? Warszawa, maj 1986 Andrzej G�ralski I. WIEDZA I SPOSOBY JEJ OSI�GANIA Cz�owiek jest istot� �wiadomie i celowo przekszta�caj�c� rzeczywisto��. Przekszta�cenie to przybiera formy r�norodnych dzia�a�, takich jak wytwarzanie d�br materialnych, tworzenie warto�ci kulturowych, przekaz umiej�tno�ci. Cz�� swych dzia�a� cz�owiek opiera na wiedzy o �rodowisku. Wiedz� t� gromadzi� od zarania dziej�w, ucz�c si� rozpoznawa�, czym mo�e si� od�ywia�, w jaki spos�b, si�gaj�c do narz�dzi, mo�e zwi�ksza� skuteczno�� czyn�w, a tak�e wypracowuj�c sposoby porozumiewania si� i spo�ecznego wsp�dzia�ania. Nie ma w�tpliwo�ci, �e wiedza o �rodowisku, o "najbli�szych" i najbardziej podstawowych aspektach rzeczywisto�ci, zosta�a ugruntowana na d�ugo przed pojawieniem si� nowoczesnej nauki i �wiadomym stosowaniem jej metod. Jest ugruntowana i przekazywana - nie tak ma�a jest przecie� liczba tych, kt�rzy nie maj�c wykszta�cenia naukowego, zdobywaj� umiej�tno�ci i informacje zezwalaj�ce na bezpieczne trwanie. Nazwijmy ow� wiedz� o �rodowisku wiedz� potoczn�, a metody dzia�ania oparte na wiedzy potocznej - metodami zdrowego rozs�dku i zastan�wmy si�, co odr�nia nauk�, wiedz� naukow� od wiedzy potocznej ...
poncza