1
ROZWÓJ BUDŻETU PAŃSTWA.
Budżet państwa kształtował się wraz z rozwojem instytucji państwa a szczególnie kluczowe znaczenie miały:
· Rozwój stosunków towarowo – pieniężnych.
· Oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego (prywatnego) i co za tym idzie, wyodrębnienie dwóch sektorów własnościowych: publicznego i prywatnego,
· Rozwój parlamentaryzmu. Parlament, jako przedstawiciel podatników, ograniczał nakładanie nowych lub podwyższanie już istniejących podatków a to sprzyjało obiektywizacji zakresu dochodów.
· Rozwój socjalnych funkcji państwa, których zakres rozszerzał się wraz postępem cywilizacyjnym, pojawianiem się partii politycznych oraz z wzrostem gospodarczym. Na państwie zaczął spoczywać obowiązek rozwiązywania problemów związanych z zaspokojeniem potrzeb obywateli.
· Rozwój gospodarczych funkcji państwa. Państwo zaczęło chronić rynek wewnętrzny i gospodarkę krajową przed towarami obcymi, poprzez instrumenty fiskalne.
Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej. Jest to zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:
- organów władzy państwowej,
- kontroli i ochrony prawa,
- sądów i trybunałów,
- administracji rządowej.
Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:
- ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny,
- prawnym – pewien akt normatywny,
- technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.
Współczesne definicje budżetu precyzują go jako scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.
Dochody budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej według ważniejszych źródeł dochodów oraz części i działów klasyfikacji budżetowej a wydatki budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w podziale na części, działy i rozdziały klasyfikacji wydatków.
Najważniejszymi dochodami budżetu państwa są:
· podatki od działalności gospodarczej podmiotów o różnym statusie organizacyjmo – prawnym,
· podatki od dochodów ludności,
· cła,
· wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego,
· wpłaty państwowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych,
· dochody ze sprzedaży, najmu i dzierżawy składników majątkowych skarbu państwa,
· odsetki od środków na rachunkach bankowych oraz odsetki od udzielonych kredytów.
Wydatki budżetu można pogrupować wg rodzajów:
· wydatki bieżące naczelnych organów władzy i administracji państwowej, państwowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych oraz wydatki ze środków specjalnych,
· dotacje przedmiotowe,
· dotacje podmiotowe,
· subwencje ogólne dla gmin,
· dotacje dla gmin na zadania celowe administracji państwowej,
· wydatki inwestycyjne,
· wydatki na obsługę długu publicznego.
Prowizorium budżetowe jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa na określoną część roku. Jeżeli Rada Ministrów nie może z ważnych przyczyn przedstawić Parlamentowi w ustalonym terminie projektu ustawy budżetowej, to wówczas zobowiązana jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym. Traci ono moc z chwila uchwalenia ustawy budżetowej.
Budżet pełni określone funkcje gospodarcze:
- podatków,
- ceł,
- dochodów z tytułu praw własności i sprzedaży majątku państwowego,
- nadwyżki sektora państwowego,
- różnorodnych opłat pochodzących z tytułu świadczenia przez państwo pewnych odpłatnych usług,
- progresywnego systemu podatkowego i stosowania ulg i zwolnień podatkowych
- budżetowe transfery czyli płatności z tytułu różnych świadczeń społecznych. Transfery dzielimy na zastępujące dochód i uzupełniające dochód. Transfery są to wydatki budżetowe, którym nie towarzyszą świadczenia zwrotne. ( np. emerytury). Transfery zastępujące dochód to te, które otrzymujemy w przypadku utraty prawa do określonego dochodu (np. emerytury, renty inwalidzkie, zasiłek dla bezrobotnych).
Transfery uzupełniające dochody – zaliczmy do nich np. zasiłki rodzinne, jednorazowe zasiłki socjalne,
· Recesja , zła koniunktura gosp.- państwo podnosi wydatki budżetowe i lub obniża podatki, co ma prowadzić do powiększenia efektywnego popytu. W takiej sytuacji budżet charakteryzował się będzie deficytem.
· dynamiczny rozwój gospodarczy – należy ja przyhamować zmniejsza bezpośrednie wydatki budżetowe i lub podwyższa podatki, co ma zmniejszyć globalny efektywny popyt w gospodarce
· równowaga gospodarcza – funkcja stabilizacyjna budżetu w takiej sytuacji nie istnieje.
Zasada równowagi Zasada ta określa, iż wydatki powinny znajdować pokrycie w dochodach,
Zasada jednoroczności Oznacza ujęcie dochodów i wydatków w budżecie państwa i budżetach samorządowych na okres jednego roku.
Zasada przejrzystości Jest to opracowanie budżetu w takim układzie, który pozwala na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa i łatwą orientację w strukturze dochodów i wydatków. Merytorycznie zasada przejrzystości wymaga stosowania nie tylko jednolitych kryteriów klasyfikacji, ale również jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej oraz czytelnych i logicznych zasad konstrukcji budżetu.
Zasada zupełności Wymaga ona ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa.
Zasada operatywności Realizuje się w budżecie państwa poprzez jego podział na części. Budżet składa się z części odpowiadających organom władzy państwowej a więc: kontroli, ochrony prawa, sądów, trybunałów oraz administracji rządowej. Zasada ta wymaga opracowania budżetu w układzie podmiotowym, czyli określenia zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów. W odrębnych częściach budżetu ujęte są subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, kwota rezerw celowych i rezerwy ogólnej, koszty obsługi długu Skarbu Państwa oraz przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej.
Zasada jedności Postuluje, aby wszystkie dochody i wydatki państwa były objęte jednym planem – budżetem. W ramach tej zasady rozróżnia się:
● Jedność materialną. Postuluje ona, aby budżet był organizowany na zasadzie ,,zbiornika” środków, której całość dochodów przeznaczana jest na całość wydatków.
● Jedność formalną, która postuluje, aby budżet państwa ujmowany był w jeden całościowy akt prawny.
Zasada realności Jest powiązana z zasadą zupełności i nakazuje zupełną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków.
Zasada szczegółowości inaczej specjalizacji Realizacja tej zasady następuje według klasyfikacji dochodów i wydatków według:
→ działów i rozdziałów, określających rodzaj działalności, na przykład: administracja rządowa, szkolnictwo wyższe, opieka społeczna
→ paragrafów, określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku.
→ systemu jednostek klasyfikacyjnych, mających formę podziałek budżetowych, w ramach, których ujmowane są wszystkie dochody i wydatki budżetowe. Podziałki są budowane według:
- kryteriów podmiotowych (np. Kancelaria Sejmu, Ministerstwo Sprawiedliwości)
- przedmiotowych(np. wydatki na płace, źródła dochodów itp.).
Dochody budżetu w:
2002 r. ‑ 145 mld PLN
2003 r. – 154,8 mld PLN
Wydatki budżetowe w:
2002 r. – 185 mld PLN
2003 r – 193,5 mld PLN
Projekt struktury wydatków budżetowych na 2003 r.:
Wydatki sztywne – 68%
Wydatki elastyczne – 32%
Projekt struktury wydatków sztywnych w budżecie na 2003 r.
Subwencje dla samorządów – 23%
Koszty obsługi długu publicznego – 21%
FUS – 21%
KRUS – 11%
Świadczenia emerytalno-rentowe – 6%
Pozostałe – 18%
Projektowana struktura dochodów budżetowych w 2003 r.:
VAT – 40%
Akcyza – 22%
CIT – 9%
PIT - 18%
Wpłaty z zysku NBP – 2%
Cła – 2%
Dochody jednostek budżetowych – 4%
Opłata restrukturyzacyjna – 1%
Inne – 2%
Udziały samorządów w podatkach PIT w %:
Gminy: dotychczas - 27%; w 2004 r.- 35%; od 2005 r. – 39%
Powiaty: dotychczas – 1%; w 2004 r. – 8%; od 2005 r. – 10%
Województwa: dotychczas 1,5%; w 2004 r. – 1,6%; od 2005r. – 0%
Udziały samorzadów w podatku CIT:
Gminy: dotychczas – 5%; w 2004 r. – 6%; od 2005 r. – 0%
Powiaty: dotychczas – 0%; w 2004 r. – 1%; od 2005 r.- 0%
Województwa: dotychczas – 0,5%; w 2004 r. – 15,9%; od2005 r. – 0%
Finanse publiczne tworzą złożoną strukturę, której celem jest gromadzenie i rozdysponowywanie pieniężnych środków publicznych. Składają się na nią następujące elementy:
- podmiotowe; (władze ustawodawcze różnych szczebli, władze wykonawcze różnych szczebli, aparat finansowy (skarbowy), podmioty finansowane z funduszy publicznych.
- prawne; (ustawy); (konstytucja jako ustawa zasadnicza, prawo budżetowe, ustawy i uchwały budżetowe, podatkowe, rozporządzenia)
- instytucjonalne; budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze ubezpieczeń społecznych, pozostałe fundusze publiczne, fundacje publiczne.
- instrumentalne podatki centralne, podatki lokalne, opłaty niepodatkowe, cła, dochody z majątku publicznego, składki na ubezpieczenia społeczne, subwencje, dotacje, kredyty państwowe, pożyczki publiczne.
- techniczne; klasyfikacja budżetowa, procedura budżetowa, postępowanie podatkowe, metody i procedury planowania dochodów i wydatków.
System finansów publicznych
W układzie instytucjonalnym, pokazującym poziomy gromadzenia i rozdysponowywania pieniędzy publicznych wyróżniamy;
Budżet państwa; Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych związanych z realizacją funkcji państwa, ma charakter planu finansowego państwa.
Budżety samorządowe; Fundusze publiczne uzyskiwane jako efekt transferów środków finansowych z regionu i do regionu, pozostające w gestii władz regionalnych i pozwalające na realizację specyficznych celów uznanych przez władze lokalne.
Fundusze ubezpieczeń społecznych; Fundusze wynikające z uznania obowiązków państwa wobec społeczeństwa, wynikają z przezorności grupowej, najczęściej obejmują: ubezpieczenia emerytalno-rentowe, zdrowotne i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.
Pozostałe fundusze publiczne; Fundusze celowe ogólnego przeznaczenia istniejące jako alternatywa systemu budżetu państwa, powoływane dla osiągnięcia określonego celu, wyróżniamy fundusze: państwowe, samorządowe oraz ponadnarodowe,
Fundacje publiczne; Fundusze celowe oparte na dobrowolnych wpłatach ludności i podmiotów gospodarczych dla osiągnięcia określonych celów.
Dochody publiczne
1. bezzwrotne
podatki; Pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub władz lokalnych; podstawowe narzędzie przejmowania dochodów przez państwo; zaliczyć do tego typu świadczeń można: podatki, opłaty i cła.
dochody; dochody publiczne z majątku i praw majątkowych wynikają z zaangażowania majątku państwa i majątku komunalnego w procesy gospodarcze.
inne; inne dochody publiczne obejmują: opłaty (np. za świadczenie usług jednostek sektora publicznego), składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne (celowe).
2. zwrotne
kredyty; kredyty z banku centralnego i banków komercyjnych zaciągane na pokrycie bieżących potrzeb niemożliwych do sfinansowania z dochodów bezzwrotnych; są przyczyna powstawania długu publicznego.
pożyczki; pożyczki od rządów obcych i z banków zagranicznych zaciągane na pokrycie bieżących potrzeb niemożliwych do sfinansowania z dochodów bezzwrotnych; są przyczyną powstawania zadłużenia zagranicznego.
inne; dochody stanowiące podstawę lub istotny składnik finansowania zaspokajania potrzeb społecznych uznanych za niezbędne z punktu widzenia polityki ekonomicznej; obejmują: część opłat, składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne.
Podatek jest klasyczną daniną publiczną. Jest to: pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych. Charakterystyczną cechą podatku jest ogólny charakter, co oznacza, że wszystkie podmioty są objęte podatkiem.
System podatkowy
Kryteria podziału podatków
Przedmiotowe; Struktura przedmiotowa określa podstawy naliczania podatków:
- podatki majątkowe i od praw majątkowych; podstawą podatku jest posiadany majątek, zasadą powinno być nienaruszalność ekonomicznej podstawy podatku,
- podatki od przychodów; podstawą podatku jest zakładany przychód, państwo może realizować premię inflacyjną,
- podatki od dochodów; podstawą podatku jest dochód, mogą prowadzić do zawyżania kosztów,
- podatki od wydatków; typowe podatki od konsumpcji, mogą być stosowane wybiórczo.
Strukturalne; Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem wyróżniamy:
- podatki bezpośrednie, w których istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy podatnikiem a płaconym podatkiem,
- podatki pośrednie, w których brak bezpośredniego związku pomiędzy podatnikiem a podatkiem, możliwe jest „przerzucanie” ciężaru na inne podmioty i deformacja zakładanej struktury obciążeń społeczeństwa.
Terytorialne Struktura terytorialna jest podstawa podziału podatków na:
- podatki nakładane przez państwo (podstawowa część podatków, ujednolicana w ramach danego kraju),
...
Minnie_