ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM
DR JERZY KUSZTAL
EGZAMIN - PISEMNY, WYKŁADY + EWENTUALNA LITERATURA PÓŁTEST TZN. KONKRETNE PYTANIE A ODPOWIEDŹ 2-3 ZDANIA, CZYLI OPISÓWKA
Ekologia - zależność i współzależność między organizmami w środowisku.
Sozologia (prof. Walery Getel) (grec. sozo -ratować, chronić logia - nauka) - czyli nauka o ochronie środowiska.
Technika stara się wykorzystywać technologie biologiczne.
Jakie znaczenie ma jakość środowiska dla procesu gospodarowania?
Proces gospodarczy - to proces zmian w gospodarce przede wszystkim przekształceń jakościowo strukturalnych w rozbudowie gospodarki narodowej i wywołana jest rozwojem sił wytwórczych zapewniających odpowiedni wzrost produkcji i konsumpcji.
Proces rozwoju gospodarczego – przebiega równolegle w stosunku do procesu społecznego, który należy utożsamiać z systematyczną poprawą bytu ludzkości, wzrostem świadczeń socjalnych oraz powszechnością dostępu do urządzeń socjalnych. {Obecnie problemem socjalnym jest bezrobocie}.
Rozpatrując te problemy należy zwrócić uwagę na harmonię między tymi procesami, brak tej harmonii pozbawia sens rozwoju. Musimy analizować rozwój w przestrzeni terytorialnej.
Region - rozumiany jako obszar kraju wyróżniony podziałem administracyjnym jest czym więcej.
Kryteria podziału administracji:
1. Podział administracyjny - region to jednostka o szczebel niższa od szczebla krajowego;
2. Regionem jest jednostka, która posiada władzę i sama sobie ją wybiera;
3. Region to jednostka, która posiada samodzielny budżet.
Po reformie ustawowej dopiero województwa mają wszystkie kryteria.
Region to podmiot, który uczestniczy w gospodarowaniu. Władze muszą mieć wpływ na wykorzystanie pewnych zasobów. Polityka regionalna wyodrębniła zasoby miejscowe, do których zaliczamy:
- zasoby naturalne,
- zasoby ludzkie.
Występuje tu zróżnicowanie, bo zasoby naturalne to zasoby stabilne (immobilne, nie przemieszczają się w przestrzeni), a ludzkie to lobilne (mobilne, czyli przemieszczające się).
Immobilność zasobów naturalnych przyczynia się do koncentracji zasobów naturalnych. Koncentracja zasobów ludzkich wokół zasobów naturalnych.
Korzyści to: efektywność gospodarowania;
Niekorzyści: brak czynnika ludzkiego w jednym miejscu i brak stabilizacji życia ludzkiego.
Zależność pomiędzy procesami rozwoju a jakością środowiska.
Należy rozpatrywać przez celowość tych zależności.
Generalnym celem rozwoju regionu jest stały wzrost dochodów realnych oraz poprawa warunków socjalnych jego mieszkańców, „zapewnienie jakości życia”.
Cel ten jest trudny do mierzenia.
Polityka regionalna określiła podzbiory celów konkretnych, a mianowicie:
a) cele ekonomiczne,
b) cele społeczne,
c) cele ekologiczne.
Taką strukturę celów konkretnych określono już w latach 60-tych.
Cele ekonomiczne - można sprowadzić do optymalnego wykorzystania w danym czasie warunków i zasobów umiejscowionych w regionach zapewniającego osiąganie maksymalnej wydajności układu gospodarczego danego regionu.
Ujęcie finansowe celów ekonomicznych - to stworzenie optymalnych warunków zapewniających maksymalną efektywność alokacji kapitałów.
Generalną zasadą rozwoju regionów jest wyrównanie różnic warunków życia społeczności poszczególnych regionów. Regiony bardzo bogate musiały się zgodzić na to, że szczebel centralny zabierał im nadwyżkę, która miała być przekazana biednym regionom ale to się nie sprawdziło bo „szczebel centralny przejadł pieniądze”.
Podstawową zasadą rozwoju regionów jest zasada konkurencyjności.
Mamy do czynienia ze zjawiskiem regionalizacji gospodarki. Państwa są pomijane w procesach gospodarczych, a brane pod uwagę regiony gospodarcze. Faktem jest silna regionalizacja gospodarki, która sprzyja napływowi kapitału. Region dąży do rozwoju wykorzystując swe zasoby naturalne. Koncentracja działalności gospodarczej jest oceniana pozytywnie w ekonomii, gdy zapewnia uzyskanie korzyści zewnętrznych. Korzyści polegają na tym, że nowy inwestor ma już dostęp do mediów i do wykwalifikowanej siły roboczej. Lokalizacja działalności w przestrzeni gospodarczej, gdzie istnieją inne podmioty, występuje proces współdziałania.
Proces współdziałania zajmuje się pozyskiwaniem wzajemnych korzyści.
Koncentracja jest pozytywna do momentu wystąpienia nadkoncentracji, a to zjawisko występuje gdy suma korzyści zewnętrznych jest mniejsza od sumy niekorzyści zewnętrznych.
Zjawisko nadkoncentracji przyczynia się do wystąpienia 2 niekorzystnych tendencji:
1) stały spadek efektywności układu gospodarczego,
2) stałe pogorszenie się warunków socjalnych regionu.
Konieczne są zmiany strukturalne aby nie występowały niekorzystne tendencje.
Rozwój gospodarczy dokonuje się poprzez zmiany struktur gospodarczych.
Stan środowiska przyrodniczego wywiera istotny wpływ na struktury gospodarcze, chodzi o oddziaływanie w sposób bierny lub w sposób aktywny. Oddziaływanie bierne środowiska na struktury powodowane jest tym, że czynnik środowiskowy stanowi ograniczenie o charakterze surowcowym, technologicznym i lokalizacyjnym.
Ograniczenie surowcowe: np. obszar Katowic
- węgiel - zbyt wysoka cena - przestarzałe technologie;
- woda - bardzo małe zasoby lokalne wód - jakość zła:
klasy wód:
- I klasa - woda zdatna do picia i hodowli niektórych ryb łososiowatych - 3%
- II klasa - woda przeznaczona na rekreację - baseny - 14-20%
- III klasa - woda przeznaczona tylko do niektórych procesów technologicznych
- wody pozaklasowe - około 60%.
Bariera lokalizacyjna - tam gdzie największe bezrobocie - na Śląsku to: Bytom, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie - bardzo silna koncentracja i urbanizacja miast, brak terenów pod nowe inwestycje, jeśli są to wymagają rekultywacji, co jest bardzo drogie. Występują tu tereny po-przemysłowe około 15%.
Gminy najbardziej rozwijające się na Śląsku to: Tychy, Gliwice - sprzyjające warunki.
O konkurencyjności regionu decydują przede wszystkim następujące czynniki:
1) innowacyjność - zdolność tego obszaru do przyswajania i kreowania wynalazków,
2) jakość zasobów pracy rozpatrywana w aspekcie innowacyjności (chodzi o to aby odchodzić od pracy prostej - czyli kształcenie),
3) uwarunkowania ekologiczne,
4) system logistyczny danego regionu rozpatrywany w aspekcie powiązań przestrzennych w aspekcie krajowym i interregionalnym.
Bariery o charakterze technologicznym - należy tu lokalizować nowoczesne kierunki działań: mikroelektronika, precyzja maszyn, przemysł spożywczy, przemysł kosmetyczny:
- brak sterylnych warunków atmosferycznych do ich wytwarzania,
- brak czystej wody.
Czynnikiem decydującym o rozwoju regionu - jest gospodarka oparta na wiedzy a nie lokalizacja zasobów naturalnych.
To było bierne oddziaływanie środowiska przyrodniczego.
Środowisko przyrodnicze oddziałuje na proces gospodarczy w sposób aktywny, jest zjawiskiem dynamizującym kształtowanie się struktur gospodarczych. Jeśli jest samodzielna struktur gospodarcza na danym regionie i widzi cel rozwoju to eliminuje bariery, które występują w danym regionie. W Katowicach powinien być już w latach 60-tych aby chronić środowisko przed zniszczeniem. Zmiana w zakresie stosowanych technologii.
Cele społeczne
Polityka społeczna - określa 2 grupy celów:
1) podstawowe,
2) wyższego rzędu.
Do celów wyższego rzędu - zaliczamy:
- wzrost czasu wolnego do dyspozycji człowieka {samorealizacja osobowości,
- estetykę otoczenia w którym żyjemy.
Do celów podstawowych - zaliczamy:
- zagwarantowanie zatrudnienia - {w tej chwili upadek podmiotów gospodarczych, brak nowych podmiotów},
- dochody z pracy - {niska płaca, koszty gospodarstw bardzo duże},
- mieszkania - {są ale zbyt wysoko wycenione},
- zdrowie - {niespełnienie norm czystości powietrza - metale ciężkie, ewidentny wpływ środowiska na pogorszenie populacji ludzkiej, zanieczyszczenia gazami},
- wypoczynek,
- oświatę.
Koncentracja eko-rozwoju - musi nastąpić zmiana relacji między gospodarką a środowiskiem.
Środowisko (w ujęciu systemowym) - to podsystem przyrodniczy złożony z elementów biotycznych i abiotycznych.
Środowisko (definicja w prawie ochrony środowiska) - jest to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat.
Elementy wymienione w tej definicji podlegają ochronie prawnej.
W stosunku do środowiska stawia się wymóg występowania równowagi.
Równowaga przyrodnicza - to stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składnik przyrody nieożywionej.
Równowaga występuje wtedy, gdy ekosystem charakteryzuje się homeostazą (samoregulacją).
Chcąc zarządzać środowiskiem należy wziąć pod uwagę, że jest to system złożony, gdzie założenia wynikają z teorii systemu.
Zarządzanie - jest to działanie polegające na spowodowaniu funkcjonowania rzeczy, organizacji lub osób podległy zarządzającemu zgodnie z wytyczonym przez niego celem.
Zarządzanie środowiskiem dotyczy organizacji nastawionych na zysk, a również i innych organizacji.
Powiązania między gospodarką a środowiskiem:
1) gospodarka korzysta z przestrzeni,
2) gospodarka korzysta z zasobów naturalnych,
3) gospodarka korzysta ze środowiska przekazując do niego odpady.
Zarządzanie jest swoistego rodzaju wędrówką przez chaos, a tym samym konstruowaniem rzeczywistości z dostępnych zarządzającemu elementów, a mianowicie: pomysłów, ludzi i relacji między nimi, instytucji formalno-prawnych, a także środków materialnych i pieniężnych. Uwzględniając fakt, iż wszystkie organizacje działają w turbulacyjnym otoczeniu to istotą zarządzania jest panowanie nad różnorodnością i przekształcenie potencjalnych konfliktów we współpracę, która stwarza podstawę do przetrwania i rozwoju.
Konflikty między władzą publiczną a organizacjami i innymi.
Władza musi i będzie stosować narzędzia zmierzające do ochrony środowiska. Aktywną stroną obecnie jest gospodarka i organizacje biznesowe (np. ISO, EMAS i inne).
Zarządzanie jest to proces podejmowania decyzji.
Zakres decyzji to ustalanie prawidłowych relacji między gospodarką a środowiskiem , wiąże się z:
1) określaniem długofalowych celów strategicznych i sposobów ich realizacji, czyli budowanie strategii. Te strategie budowane są po stronie władzy publicznych i w ramach innych organizacji. Orientacja na pro-ekologiczne strategie rozwoju,
2) planowanie, czyli określanie sekwencji przyszłych działań oraz środków niezbędnych do ich zrealizowania. Ważną kwestią jest ustalenie priorytetów realizacji,
3) ważne decyzje w zakresie ustalania zakresu i metod kontroli, czyli sprawdzanie zgodności rzeczywiście realizowanych zadań z przyjętymi założeniami (Państwowy Monitoring Środowiska, Dozór Środowiskowy),
4) organizowanie - grupowanie zasobów materialnych i ludzkich oraz ustalanie relacji między nimi. Każdy podmiot gospodarczy musi mieć orientacje, który urząd udzieli mu regrementacji,
5) problem kierowania zachowaniami organizacji, odpowiedni system motywacji - oddziaływania na te podmioty gospodarcze. Znajduje to odzwierciedlenie w instrumentach związanych ze środowiskiem - standardy, opłaty, rynki emisji zanieczyszczeń,
6) kształtowanie potencjału społecznego organizacji, czyli kształtowanie kultury organizacji, kształtowanie kultury ekologicznej - otrzymywanie certyfikatów,
7) specyficzne decyzje, które wymusza umiędzynarodowienie i globalizacja procesów zarządzania. Należy wziąć pod uwagę fakt, że należy uwzględnić problemy ochrony środowiska w UE, problemy polityki ekonomicznej w UE. Dodatkowo w aspekcie globalnym pojawiają się wymogi ISO 14001 w zarządzaniu środowiskiem. {Podmioty zagraniczne nie podejmują kontaktów gospodarczych z podmiotami nie posiadających ISO 14001. W naszym regionie Racibórz posiada ISO 14001}.
Niezbędne jest uwzględnianie podstawowych cech reprezentujących proces zarządzania:
1) zarządzanie dotyczy przede wszystkim ludzi (problem współdziałania - eliminacja konfliktów, świadomości),
2) zarządzanie jest głęboko osadzone w kulturze, musi uwzględnić normy danej społeczności,
3) zarzą...
majestic444