Kołakowski Leszek _ O Bogu.pdf

Wielcy myśliciele religijni nieraz nas tak uczyli: kiedy o Bogu mówimy, nie

wiemy, o czym, o kim mówimy. Mówić łatwo, bo wykształciła się ta moda przez

liczne wieki i osiadła w naszych zasobach kulturalnych, ale chwila zastanowienia

wystarcza, by sobie to właśnie z przykrością uprzytomnić: nie wiemy naprawdę,

o czym, o kim mówimy

Leszek Kołakowski

O Bogu

Tekst ten ukazał się wcześniej na łamach " Gazety Wyborczej " oraz w zbiorze

"Mini-wykłady o maxi-sprawach część druga" oraz był na Ŝywo prezentowany w

Telewizji Polskiej przez samego autora

Największa trudność jest taka oto. Czytamy w Biblii o Bogu, który prarodziców w

raju upomina, Noemu polecenia wydaje, z Abrahamem przymierze zawiera, do

MojŜesza przemawia. Tak mówi jak Pan, władca, monarcha. Ale od teologów

dowiadujemy się - jakoby na podstawie rozbioru tejŜe Biblii - Ŝe jest to Byt

bezczasowy, nieskończony, wszechmocny, wszechwiedzący, wszystkie rzeczy przez

siebie samego znający, nigdy z zamkniętości swojej nie wychodząc, Ŝe jest Bytem

wszystkiego. To wszystko łatwo nam powiedzieć, bośmy przywykli, ale my tego nie

pojmujemy naprawdę. Nie wiemy, co to znaczy poza czasem przebywać, całą

przeszłość i przyszłość w wiecznej teraźniejszości swojej unosząc. Nie wiemy, co to

znaczy wszechmoc, i spierali się o to nieraz teologowie (w greckich symbolach wiary

zwą Go pantokrator, jakby władca czy rządca wszechrzeczy, a to łatwiej zrozumieć

niŜ łaciński odpowiednik: omnipotens). Nie wiemy, co to znaczy świata stworzenie z

nicości. Nie wiemy teŜ, co to jest wszechwiedza, wszechobecność, toŜszamość istoty i

istnienia, Trójca Święta.

To prawda, w nauczaniu chrześcijańskim zawsze było obecne wyznanie tajemnicy: w

kanonach I Soboru Watykańskiego czytamy przecie, Ŝe wyklęty ma być ten, co by

rzekł, Ŝe w objawieniu nie ma tajemnic w sensie właściwym, lecz wszystkie dogmaty

dają się rozumem pojąć i udowodnić. Prawdą jest takŜe, Ŝe tajemnic dziwnych

spotyka nasz umysł o wiele więcej, niŜ o tym teologia i Pismo mówią, Ŝe dość się

skupić trochę, aby zobaczyć, Ŝe najprostsze na pozór rzeczy i zdarzenia, w

doświadczeniu codziennym zastane, mogą obudzić poczucie tajmenicy niezgłębionej:

czas, wolność, istnienie, przestrzeń, przyczyna, świadomość, materia, liczba, miłość,

"ja", śmierć. RóŜnica między tymi dwoma rodzajami tajemnic polega na tym, Ŝe

tajemniczość tych ostatnich moŜe do nas w ogóle nie dotrzeć, Ŝe moŜemy poprzestać

na obracaniu tymi pojęciami w granicach zdrowego rozsądku, a nawet postanowić, Ŝe

Ŝadnej tajemnicy tu nie ma, bo fizycy i chemicy juŜ wszystko wytłumaczyli.

A chociaŜ moŜna podobnie o Bogu mówić, po prostu bez zastanowienia, to jednak

tutaj tajemnica ujawnia się od razu, na powierzchni, a ponadto człowiek wierzący

moŜe być w kaŜdej chwili wyzwany do składania rachunku: "a skąd tywiesz, Ŝe Bóg

istnieje?", podczas gdy pytanie, "co to jest czas?", rzadko się pojawia w powszednich

kontaktach ludzkich, a i przyznanie się do niewiedzy nikogo nie kompromituje ani

ambarasuje.

A ta właśnie tajemnica naleŜy do najokrutniejszych: jakŜe to jest moŜliwe, aby

absolut był zarazem osobą - nieskończenie od nas wyŜszą, większą, epszą, ale jednak

osobą w takim samym sensie jak kaŜdy z nas? Czy moŜemy dopuścić myśl, Ŝe Byt

Parmanidesa, znieruchomiały w samotoŜszamości swojej, uczył Noego

szczegółowow, jak ma arkę zbudować? śe bezczasowe Jedno platoników tłumaczyło

Hiobowi jego sprawy, kazało ludziom, by nie pobierali procentu od poŜyczek, nie

jedli zajęcy i krabów, nie zaprzęgali jednocześnie osła i wołu do pługa? Gdy się o tym

myśli, pokusa nachodzi, Ŝeby odróŜnić, wzorem niektórych gnostyków,

starotestamentowego Jahwe od prawdziwego miłującego Boga albo, jak mistrze

Eckhart, Boga-osobę od bezdennej, bezimiennej otchłani Boskości.

Chrześcijaństwo ułatwia nam sprawę i łagodzi dyskomfort, a to dzięki osobie

pośrednika, dwojga natur Jezusa Chrystusa, który jest prawdziwym Bogiem

chrześcijan: w odróŜnieniu od Ojca imię jego jest nam znane, znane jest jego Ŝycie i

nie wątpi nikt chyba, Ŝe prawdziwie po ziemi chodził, do Ojca swego w niebiosach

się modlił i naukę swoją ludziom głosił. Wcielenie Boga, synostwo boŜe i Trójca

naleŜa wprawdzie do najbardziej zagadkowych części korpusu doktrynalnego

chrześcijaństwa, ale w obliczu tego jezusa, którego z Ewangelii znamy, moŜemy o

tajemnicach i zawiłościach teologicznych zapomnieć. Jezus nas z teologii

egzaminować nie będzie, on kocha nas z wszystkimi naszymi ułomnościami i nędzą,

chce, byśmy jego kochali, i kaŜe nam do Ojca się modlić. Reszty dowiemy się moŜe

na drugim brzegu, a moŜe i tam nie.

O zawiłościach teologicznych zapomnieć moŜna, ale o sprawie Boga-stworzyciela

zapomnieć niepodobna. Nie jest wprawdzie wiarygodne mniemanie, Ŝe wszyscy

"ideę" Boga w duszy z przyrodzenia nosimy, bo gdyby tak było, istnienie ateistów

byłoby niepojęte: wiarygodne jest jednak, Ŝe zarówno myśl nasza, gdy usiłuje

pretensjonalnie całość byty ogarnąć, jak teŜ nasza wola ładu i pragnienie sensu

instynktownie niejako poszukują tego, co jest zarazem zwornikiem i korzeniem bytu i

do bytu wprowadza sens. Wielu o tym mówiło, wielu ateistów takŜe o tym wiedziało,

Nietzsche wśród nich: ład i sens są z Boga, a jeśli zaprawdę Bóg umarł, to na próŜno

wmawiamy sobie, Ŝe sens moŜe ocaleć; obojętna próŜnia wysysa nas i unicestwia, nic

z Ŝycia i trudu naszego nie ocaleje, Ŝaden ślad nie zostanie po nas w bezsensownym

tańcu atomów, wszechświat niczego nie chce, do niczego nie dąŜy, o nic się nie

troszczy, nie naradza ani karze. Kto mówi, Ŝe Boga nie ma i jest wesoło, sobie kłamie.

ChociaŜ więc wiara w Boga przechowuje się w ciągłości kultury, chociaŜ dochodzi do

wyrazu w ogromnej rozmaitości słów i obrazów, wszystkie z nich znaczone

przypadłościami naszego doczesnego istnienia, to jednak Bóg nie jest tymczasowym

porduktem zmiennych i przygodnych okoliczności kulturalnych, ale jest miejscem,

które trwale przyciąga Rozum, Imaginację i Serce. Jest On tym, który nie ma racji

poza sobą i co do którego nie moŜna sensownie pytać: "a kto Boga stworzył?" albo

"po co Bóg istnieje?".

Bóg, który sens w byt wprowadza, musi być osobą, a Ŝeby osoba była absolutem, jest

to, powtórzmy, zagadka poraŜająca i niedocieczona. Lecz i tego nie dosyć. Musi być

ponadto nosicielem i rozdawcą Dobra. Zło ludzkie i cierpienie miały być przez wieki

świadectwami przeciwko dobremu Bogu i przez wieki tłumaczyli obrońcy wiary, Ŝe

nie są takimi świadectwami: to, co z naszej woli się dzieje, powiadali, jest

nieuchronnym skutkiem wolności naszej, która sprawia, Ŝe mamy moc przeciw Bogu

się buntować i wszystkie Jego przykazania łamać, a bez tej wolności nie bylibyśmy

ludźmi. Cierpienie zaź, którym sama Natura nas nęka, mówiono, jest karą

sprawiedliwą za nasze grzechy; wyjaśnienie to wydawało się jednak zawsze

sceptykom bez siły, jako Ŝe rozkład cierpienia naturalnego najoczywiściej nie ma nic

wspólnego z rozkładem i cięŜarem grzechów, jakie popełniamy.

MoŜna było jednak inaczej rozumować, by tę sprawę rozjaśnić: Bóg, gdy świat

fizyczny do bytu powołał, wyposaŜył go w pewne prawa czy regularności, które

działają samoczynnie, nie mają moralnych względów i których wynikiem jest m.in.

cierpienie fizyczne ludzi. A czy nie mógł inaczej świata zbudować?, pytają. Gdyby

świat nasz nie podlegał Ŝadnym prawom fizyki, lecz był nieskończoną masą cudów,

za których pomocą Bóg chroniłby nas w kaŜdej chwili przed cierpieniem, nie byłby to

świat materialny w jakimkolwiek znaczeniu. A czy mógłby być rządzony prawami, a

jednak nic złego nam nie czynić? Nie mamy co do tego pewności i wyobraźni nam

brakuje, by sobie taki świat przedstawić.

Domyślamy sie wszelako, Ŝe Bóg nie jest w tym sensie wszechmocny, by mógł

wszystko ze wszystkim w dowolnych układach połączyć i zostawić nas wśród praw

natury, co by same czuwały nad naszym dobrobytem i szczęściem. Pewnie Bóg teŜ

musi płacić jakąś cenę za wszystko, co czyni. Prawdą teŜ bywa, Ŝe cierpienie ma moc

oczyszczającą: nie kaŜde jednak, nie zawsze, nie u kaŜdego. Chrześcijaństwo kaŜe

nam wierzyć, Ŝe jest sens w kaŜdym cierpieniu, chociaŜ nie oŜemy tego zobaczyć,

powinniśmy tedy ufać Bogu z góry, bez kalkulacji, przyjmować bez buntu i bez

rozpaczy los nasz, nad którym nie mamy władzy. Błogosławieni ci, u których wiara

taka jest niezachwiana.

A moŜe Bóg jest po prostu zły, moŜe Szatan świat stworzył i nad nim panuje? Byli

tacy, co tak właśnie wierzyli, a kaznodzieje, którzy zostawili nam szczegółowe opisy

piekła, zdawali się w to wierzyć, chociaŜ tak nie mówili. Lecz jest dobro na świecie,

chociaŜ nie mamy narzędzi, by stosunek jego masy do masy zła i cierpienia

wymierzyć. Jest miłość, przyjaźń, miłosierdzie, poświęcenie i przebaczenie. Jest takŜe

Piękno i Rozum, jest sztuka, literatura, matematyka, muzyka, niezwykłe działa

techniki. Jest takŜe taka rzecz jak radość istnienia. Jest Dobro, a nie byłoby go, gdyby

złośliwy demiurg rządził światem. Dlatego, gdybybśmy sprawę istnienia lub

nieistnienia Boga rozstrzygali przez odwołanie się do obecności Dobra i Zła w

świecie takim, jaki jest, Dobro o wiele silniej przemawiałoby za dobrocią Boga

aniŜeli zło i cierpienie za tym, Ŝe jest On zły: nie dlatego, by dobra było więcej niŜ

zła, ale dlatego, Ŝe gdyby Bóg był zły, nie byłoby dobra wcale, lecz tylko wieczny

ogień w infernalnym mroku.

Ludzie cierpieli zawsze, ale zdaje się, Ŝe dopiero w naszych czasach cierpienie stało

się tak oczywistym, tak nieopartym argumentem przeciwko Bogu. Czy jest go więcej,

niŜ było, nie wiemy, ale pewnie czujemy je dotkliwiej:kaŜde cierpienie wydaje nam

się niesprawiedliwe (co jest raczej wynikiem, nie zaś przyczyną naszej niewiary). A

moŜe Bóg - na co są dobre argumenty w Biblii - jest bardziej do nas podobny, czasem

dobry, czasem zły, ale jednak nigdy tak zły, by grzeszników na wieczne męczarnie

posyłać? A co do owej niepojętej otchłani boskości, w którą lepiej nie próbować

zaglądać, to atrybuty zła i dobra nie stosują się do niej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: