Teorie umowy społecznej
Hobbes – homo homini lupus Est zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy społecznej na zasadzie każdy z każdym, przekazującej całą władzę suwerenowi. Władca państwa Lewiatan zobowiązany wyłącznie jest do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku. Suweren posiada władzę absolutna, jest źródłem prawa, niezapewnienie bezp powoduje samoczynny rozpad umowy i wrócenie do stanu anarchii/natury. Umowa taka tworzy państwo i społeczeństwo, które wbrew poglądom Arystotelesa, nie może powstać w sposób naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzji. Do zawarcia paktu popycha człowieka oczywiście lęk przed skutkami stanu naturalnego(anarchią) a także rozsądek.
Locke – umowa społeczna zawarta jest w celu skuteczniejszej ochrony praw własnych, wolności i własności. Sensem umowy jest lepsze zabezpieczenie i rozwiniecie praw naturalnych, państwo wynika z rozsądku. Umowa społeczna składa się z dwóch części: umowy o powstaniu społeczeństwa, umowy o powstaniu państwa. Jest to umowa dwustronna, ze wzajemnymi zobowiązaniami i prawem oporu, nie dochodzi do rozpadu społeczeństwa w wypadku zmiany władzy.
Teorie wolności
Ockham – wolność jest faktem w. traktuje w znaczeniu: filozoficznym: oznacza możliwość czynienia wszystkiego nawet wbrew zaleceniom rozumu czy zakazom Boga. Jest to wolność absolutna, której powinna przyświecać świadomość odpowiedz. człowieka za czyny. Wolność w sensie politycznym – konieczność ustanowienia instytucjonalnie, czyli prawnie zagwarantowanego katalogu praw i wolności obywatelskich. Obywatel może swobodnie zachowywać się w ramach społeczności, gdzie również będą zakreślone granice interwencji władzy.
Św. Augustyn, woluntaryzm, człowiek kształtuje swe postępowanie w rezultacie świadomych i swobodnie podejmowanych aktów woli. Dwa znaczenia: Wolność formalna – możliwość wyboru przez jednostkę między dobrem i złem, będąc szansą na zupełnie swobodne kształtowanie swego postępowania. Wolność moralna – wewnętrzna dyspozycja unikania zła a czynienia dobra –Augystyn zaznaczył, że tylko łaska boska może doprowadzić do poznania dobra.
Teorie dialektyki
Sokratesa i Platona dialektyka stała się metodą filozofii- umiejętnością dochodzenia prawdy. Łączyło się to z przekonaniem ,że prawda dostępna jest tylko przez [dia] mowę [logos]. Dialog filozoficzny nie jest bowiem wymianą poglądów, ale wspólnie podjętym wysiłkiem wydobycia na jaw ukrytych przesłanek tej rozmowy, przesłanek, na których się w ogóle opiera wiedza potoczna- jest więc próbą zdobycia zasadniczości żywionych przez nas przekonań i poglądów. Tylko wiedza w ten sposób uzasadniona przestaje być mniemaniem [doksa] i moze stać się wiedzą prawdziwą [episteme]
Hegel - dialektyka była swoistym mechanizmem walki sprzecznych idei, będącym podstawowym motorem rozwoju świata i postępu historycznego. Mechanizm ten polegać miał na ciągłym i samoistnym procesie ścierania się sprzecznych idei wg tzw. praw dialektyki. Prawa te można w skrócie ująć w następujący schemat: a) każda teza (idea) ma zawsze swoje przeciwieństwo zwane antytezą, b) mimo że przeciwne, tezy te można uzgodnić poprzez wygenerowanie tezy wyższego rzędu zwanej syntezą, c) dla syntezy można ponownie stworzyć jej antytezę i cały proces zaczyna się od początku.
Teorie prawa natury
Św Tomasz z Akwinu: Nadrzędność praw natury, prawo stanowione sprzeczne z prawem natury nie jest prawem i nie ma obowiązku jego przestrzegania.– zadaniem ustawodawcy była ich interpretacja i budowanie norm pisanych na ich podstawie. To prawo natury okresla granice prawa pozytywnego –Prawo natury jest zmienne, jest odbiciem prawa bożego w umyśle człowieka Jego koncepcja prawa natury posiadała dynamiczny katalog praw człowieka ( 1 dążenie do podtrzymywania swego życia i najbliższych 2) przedłużenie gatunku, znajdujące wyraz w zakładaniu rodziny i wychowywaniu potomstwa 3) skłonność do współdziałania ze społeczeństwem poprzez konieczność nieustannego doskonalenia się, a w tym poszukiwania prawdy.
Hugon Grocjusz – racjonalna interpretacja ideologii prawa natury niezależna od aksjomatów wyznaniowych – poznanie racjonalne i obiektywne – wyprowadzenie praw natury ze społecznej natury człowieka oraz powszechnych zasad zaakceptowanych przez ludzi oraz opinni autorytetów. Prawo natury powinno wskazywać drogi rozwoju jednostki i zbiorowości. Jest niezależne, i nawet Bóg nie może go zmienić, ponieważ jest jak matematyczny pewnik. Cztery podstawowe i samoistne prawa natury: obowiązek poszanowania cudzej własności, obowiązek wynagradzania szkód, obowiązek dotrzymywania umów, obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa.
Teorie sprawiedliwości
Arystoteles – Sprawiedliwość jako fundament, gwarantowany przez państwo w stosunkach między ludzmi oraz między władza a poddanymi. Sprawiedliwość formalna: jest przewidziana i zagwarantowana normami prawnymi. Dotyczy ona kryterium sprawiedliwości powstałym w ideologii ustanawiającego prawo. Sprawiedliwość materialna odpowiada poczuciu obywatela w zakresie podziału praw i obowiązków. : wyrównująca – niezależnie od walorów i zasług jednostki proporcjonalna – w zależności od wkładu, walorów, indywidualna, ze względu na użyteczność. | sprawiedliwość polityczna – rządy prawa, nikt nie jest ponad nim. |sprawiedliwość przyrodzona (prawa naturalne u arysto. są nimi własność), sprawiedliwość stanowiona.
Św Augustyn – Jedna z cnót kardynalnych, jest rodzajem sprawności czy wyższej kultury człowieka, sprowadza się zasadniczo do poczucia oddania każdemu tego co słusznie mu się należy. Jest formą świadomości człowieka, musi być oparta o miłość chrześcijańską, prowadzi do Boga. Spr boska – najwyższa, idealna, powszechna, bezwzględna i obiektywna. Spr. Aksjologiczna – katalog cnót fundamentalnych, (roztropność,męstwo,umiarkowanie,sprawiedliwośc), bez miłości chr. Będącymi zwykłymi zasadami. Spr. Społeczna – umiejętność harmonijnego działania(wykorzystania wolności i pracy) w społeczeństwie, budowanie dobra powszechnego. Spr. Prawna – wymagana aby zapewnić możliwość rozwoju, wyjście z barbarzyństwa.
Teorie suwerenności
Marsyliusz z Padwy – suwerenność ludu, jedną z podstawowych zasad organizacji państwa. Społeczna natura człowieka skłania jednostkę do życia w zbiorowości. Władza państwowa powinna się opierać na woli suwerennego ludu, nazywanego Prawodawcą. Lud brałby udział w powoływaniu organów państwa a także w stanowieniu praw. Takie organy/prawa cieszyłyby się przynajmniej szacunkiem większości. Suwerenność jest gwarantem wolności obywatelskich, a każdy podmiot opowiadający się przeciw ludowładztwu opowiada się przeciw wolności, i popada w jarzmo tyranii. Lud powinien także kontrolować hierarchie kościelną. Istnieje wyróżniona grupa ludzi obranych do władania lecz nie mogą oni mieć przewagi nad ludem (nie mogą łączyć funkcji wojskowych i władczych).
Jean Bodin – suwerenność jest zjawiskiem obiektywnym, związanym z każdym państwem, ponieważ bez niej nie może być mowy o istnieniu jakiejkolwiek struktury politycznej czy prawnej. Cechy suwerenności: ciągłość, niepodzielność, niepozbywalność, nieograniczoność, bezwarunkowość, niezależność. Suwerena nie wiążą zobowiązania ani tradycje poprzedników a także nie musi on przybierać formy jednostkowej. Podstawa suwerenności jest władza stanowienia praw, suweren jest nieskrepowany żadnym prawem prócz boskiego i naturalnego, wszystkie pozostałe uprawnienia/kompetencje wynikają z władzy stanowienia prawa.
Indukcja i Dedukcja
Metoda indukcji i dedukcji – polega na zebraniu jak największej liczby faktów w możliwie jak najbardziej zróżnicowanych okolicznościach , aby następnie na ich podstawie formułować uogólnienienia. – Arystoteles odrzucając platońską wiedzę aprioryczną stosował powyższą metodę do badania stosunków politycznych, badając ustroje polityczne greckich polis, obserwując ich praktyczne działanie wyciągał prawidłowości związane z ich ustrojem.
Indukcja – polega na wyprowadzeniu ogólnych wniosków z przesłanek, które są poszczególnymi przypadkami tych wniosków.
Dedukcja - rozumowanie polegające na wyprowadzaniu z przesłanek (zdań) uznanych za prawdziwe następstwa będącego logicznym i prawdziwym wnioskiem.
Podział władz
Monteskiusz – Istota podziału władzy jest gwarancja wolności jednostki, unikniecie rządów tyrańskich, kontrola i wzajemne hamowanie, aby żadna nie mogła zdominować jednostki. Podział na: władze ustawodawczą(dwuizbowy parlament), władzę wykonawczą(monarcha i rząd), władze sądowniczą(niezawisłe sądy). Hamulce zewnętrzne – wybory, oddziaływanie jednostki na władzę. Wewnętrzne(pomiedzy nimi): dwuizbowość parlamentu, veto monarsze, brak inicjatywy monarchy, odpowiedzialność polityczna ministrów i brak odp monarchy. Egzekucja wyroków przez egzekutywe. Rotacja urzędów sędziowskich, niepołączalność urzędów.
Hobbes – brak podziału władzy, suweren źródłem wszelkiej władzy
Platon – podział władzy ze względu na wiedzę (mędrcy, wojownicy, lud)
Jean Jacoques Rousseau – równy, wolny lud sprawuje pełnie władzy metodami demokracji bezpośredniej.
Marsyliusz z Padwy i pozytywizm
Teoria prawa zawiera silne zabarwienie pozytywistyczne. Marsyliusz zarzuca dotychczasowe pojęcia i struktury, hierarchizując źródła począwszy od prawa bożego, przez prawo natury, do prawa pisanego.Sprawiedliwość boska oraz prawo boże, podobnie jak prawo natury, stanowią określoną teorię zaleceń i zakazów postępowania, niemającą jednak mocy wiążącej. Jest to po prostu doktryna prawa bożego czy praw natury. Dla Marsyliusza prawo musi mieć formę pisaną, ustanowioną przez ustawodawcę i posiadać sankcje przymusu państwowego. Dwa elementy: wola ustawodawcy i przymus, czyli sankcja nadana przez państwo, przesądzają jednoznacznie o fakcie istnienia samego prawa. W konsekwencji sprawiedliwością okazują się treści jedynie uznane przez ustawodawcę za sprawiedliwe.
Darwinizm społeczno-polityczny
H. Spencer. Jego metodologia badawcza opiera się na założeniu determinizmu biologicznego względem życia społecznego i politycznego. Umiejętność społeczna to zdolność naukowego przewidywania następstwa określonych zjawisk. Z socjologicznego punku widzenia należy odróżnić trzy rodzaje praw: powszechne, ogólne i szczegółowe. Walka o byt określała podstawową prawidłowość rozwoju gatunków, w tym także przede wszystkim człowieka.
Ludwik Gumplowicz -Rozwój społeczny pojmować należy, w świetle darwinowskiej walki gatunków. Teoria ras stanowi u niego szczególna rolę obserwacji zjawisk społ.-pol. Walka ras staje się zasadą rozwoju społecznego
Vilfredo Pareto uważa, że społeczeństwa nie rozwijają się krocząc drogą postępu. Ich rozwój uzależniony jest od strategii politycznej, przyjmowanej przez aktualnie panująca elitę. Elastyczność elity sprowadza się do umiejętności wchłaniania najzdolniejszych jednostek przez sprawujących władzę
czy Akwinata był rewolucjonistą?
Nadrzędność praw natury – zadaniem ustawodawcy była ich interpretacja i budowanie norm pisanych na ich podstawie. To prawo natury określa granice prawa pozytywnego
Odejście od tradycyjnego podziału społecznego na stan duchowieństwa, szlachty i chłopstwa - zaproponował podział na: optymatów – świeckich i duchownych feudałów niepracujących w swych majątkach, lecz czerpiących największe korzyści/ ludzi honoru – posiadaczy znacznie mniejszych fortun, pracujących już bezpośrednio w swoich warsztatach produkcyjnych/ biednych ludzi – nieposiadających majątku , a świadczących jedynie swą pracę na rzecz dwóch poprzednich grup Podział uwzględnia powiązania danej grupy społecznej ze środkami produkcji oraz świadczenie i traktowanie na zasadzie zysku pracy własnej i cudzej.
Koncepcja ceny sprawiedliwej św. Tomasza z Akwinu. Według tej teorii zakłada się ekwiwalentność wymiany. Wpływ nwartość towaru (wg Tomasza z Akwinu cenę sprawiedliwą) mają poniesione do wytworzenia towaru nakłady rzeczowe, nakłady pracy oraz usługi. Jego teoria wbrew pozorom nie miała chronić wytwórców, wręcz przeciwnie. Zakładał on, że wytwórca, także kupiec nic na transakcji nie powinien zarobić. Oznaczałoby to bowiem wyzysk jednej ze stron.
Teorie własności
Św. Tomasz z Akwinu - własność prywatna jest prawem czysto ludzkim i stworzonym przez człowieka; własność prywatna jest jak najbardziej instytucją przydatną człowiekowi w. p. przyczynia się do większej pracowitości ludzi, ponieważ każdy lepiej stara się o to, co należy do niego, niż o wspólne dobro; w.p przyczyni się do lepszego porządku w życiu społecznym - ażeby ludzkie sprawy były prowadzone dobrze musi istnieć podział funkcji i podział pracy, gdy tymczasem w "komunizmie" tego brak i istnieje chaos ze względu na brak hierarchii w.p. przywraca spokój i ład społeczny własność jest nadana człowiekowi przez Opatrzność człowiek jest tylko chwilowym dzierżawcą dóbr, dlatego nie ma on całkowitej swobody w używaniu jej. Bóg jest właścicielem wszystkiego.
Locke – własność stanowi, niepodważalny i niczym nienaruszony kanon organizacji człowieka. Pochodzi od Boga, jest zapisane i wkomponowane naturę ludzką. Prawo w. gwarantuje swobodne dysponowanie majątkiem, zabezpieczając wolność działania, stanowi barierę określającą działania innych wobec właściciela. Locke uzasadnia prawo własności pracą.
Teorie prawa
Św. Tomasz – Prawo jest zjawiskiem dynamicznym. Cechy prawa (lex): rozporządzenie rozumu, ma na celu dobro powszechne, zostało ustanowione przez suwerena, promulgowane. Nieodłącznym elementem prawa jest sankcja. Prawo czyni ludzi dobrymi. prawo wieczne, per se (niezmienny i najdoskonalszy zapis sprawiedliwości…), per participationem natury (odbicie prawa boskiego w umyśle, zmienna interpretacja), ludzkie (prawo państwowe – skonkretyzowanie prawa natury, prawo pozytywne narodów (gentium) i prawo cywilne (civile) źródłem prawa ludzkiego może być p. pisane, zwyczaj. Prawo boże – kanoniczne (divina) – wytyczają drogę do zbawienia, zawarte w PŚ, niedoskonałe (ST), doskonałe (NT)
Rudolf Ihering - prawo to zbiór norm zabezpieczających interesy jednostki: zag. Przyjemności, unikanie przykrości i społeczności. Celem prawa jest pokój. (walka interesów). Wyróżnia prawo przedmiotowe: suma orzeczeń prawnych, zasad życia publicznego. Prawo podmiotowe – jest kontynuacją praw przed. W płaszczyźnie praw jednostki. Obrona praw jednostkowych jest kamieniem węgielnym prawidłowego rozwoju społeczeństwa. Cechą prawa jest formalizm, im wyższy formalizm prawa, tym większy zakres wolności. Prawo jest wyrazem rozwoju kultury: niesprzeczne, o wyraźnym zakresie obow., jednolite <- wyższość prawa stanowionego.
Teorie monarchii
Robert Filmer – nie ma innej formy ustrojowej poza monarchią – patrymonialną -> absolutną i arbitralną; nie istnieje demokracja, ani arystokracja, nie istnieje tyrania jako forma rządów, ludzie nie są równi. Jedynym źródłem władzy jest dziedzictwo po praojcu Adamie, należy czcić ojców -> monarchów.
rafal.perz