Historia doktryn politycznych i prawnych - UWr.doc

Historia doktryn politycznych i prawnych UWr

1. EWOLUCJA USTROJOW U PLATONA

Idealna polis jest rygorystycznie zhierarchizowana w oparciu o hierarchię wiedzy i istnieje dla dobra wspólnego. Jest ona odporna na działanie czasu i okoliczności, a więc niezmienna. Jest organizacją doskonałą, odpowiadającą ideom dobra, sprawiedliwości, piękna i prawdy (dobro+piękno+prawda=triada platońska). Społeczeństwo i państwo zbudowane są w niej na podobieństwo duszy człowieka. W społeczeństwie istnieją trzy wyraźnie wyodrębnione od siebie grupy społeczne. Na szczycie są ci, którzy wyróżniają się inteligencją (mędrcy) – oni rządzą. Są ludźmi co najmniej 50-letnimi, gdyż dopiero wtedy dobiega końca wychowania filozofa i formowanie jego predyspozycji do sprawowania najwyższej władzy państwowej. Kierują się oni zasadami rozumu, nie są skrępowani sztywnym systemem norm prawnych; poniżej stoją wojownicy, „strażnicy” – oni bronią społeczeństwa przed wrogiem; na dole żyją ci, którzy powołani są do zaspokojenie potrzeb ogółu. Grupy te dopiero wszystkie razem tworzą harmonijną, składającą się z nierównych części całość. Jest to koncepcja antyindywidualistyczna. Państwo stoi ponad jednostką, jednostka to część składowa całości. Według idei solidaryzmu elity grupy rządzące żyją we wspólnocie rodzinnej i majątkowej i nie znają rodziny. Jednakże Platon wiedział, że jego wizja państwa idealnego to utopia.

Związek filozofii Platona z jego poglądami na państwo.

              Platon był ojcem idealizmu obiektywnego. Twierdził, że istnieją dwa światy: świat idei i świat odbijający te idee. Pierwszy z nich – doskonały – jest identyczny z bóstwem bądź też stanowi jego twór, drugi zaś jest niedoskonałym odbiciem pierwszego. Świat idei jest absolutny; jego prawa są niezmienne i trwałe; są także oparte na zasadach hierarchii. Jedynie mędrzec może przeniknąć jego tajemnice, tylko on może też zbliżyć państwo do idealnego wzorca, jakim jest platońska idealna Polis.

              Platon stworzył oryginalną filozofię dziejów, której cechą była postępująca naprzód degeneracja ustroju. Tylko doskonały rządca-filozof ma możliwość powstrzymania procesu degenerowania się ustroju.

2. PRAWO NATURY WG ARYSTOTELESA
Prawo Natury - zawsze ten sam walor, niezależne od ludzi, potrzeba własności prywatnej  konieczność własności mężowskiej i ojcowskiej, podział na wolnych i niewolników, prawo natury - daje normy ogólne, ustawodawstwo ludzi - szczególne; należy orzekać na zasadzie słuszności

EPOKA HELLENISTYCZNA
Z rozkładu imperium Aleksandra kilka królestw, 3 ważne: 1. Macedonii - polityczna rola wojska, król narodowy, najsłabiej idea boskości władzcy; 2. Selenkidów - król to nowy bóg, pożątkuje sprawy ziemskie, działa zawsze sprawiedliwie, boskość władzy to program polityczny; 3. Egipt - boskość władzcy jednoczyła państwo wokół niego;
STOICYZM
wszystkim rządzi przeznaczenie, cnota jest wartością absolutną, jednakowa u człowieka wolnego i niewolnego, kobiety i męszczyzny; Pr.Nat. - rządzi całym kosmosem, czyny: kąpanie się, życie w społeczności, pomaganie innym; szlachetne wskazania etyczne; nie wierzyli w siłę publicznego wychowania; pełna autonomia mędrca, może opuścić świat, nikt go nie może zmusić do czegoś, czego nie chce; Państwo - postulat aktywności politycznej; filozof ma pomagać, by pr. ludzi w zgodzie z pr. nat.; nie stawiali królów ponad innych; mędrcy ponadnarodowa wspólnota; Społeczeństwo - nie należy dzielić ludzi wedle pochodzenia, każdy mędrzec jest zawsze wolny, głupiec - niewolnikiem (pożądań), wolność jest stanem wewnętrznym;
CYNIZM
Antystenes - cnota: jedyna rzecz potrzebna ludziom do życia, życie zgodne z naturą; zaspakajanie potrzeb naturalnych (dosłownie); pogarda dla więzów społecznych, odżucenie własności, pieniędzy, wojska, sądu, małżeństwa, bezpaństwowość, anarchia;
EPIKUREIZM
Epikur - człowiek powinien żyć wedle własnego uznania, nie troszcząc się o bogów i o przyszłość; rozsądny wybór rozkoszy cywilizacji; państwo (rodzaj umowy) ma gwarantować zewnętrzny spokój; Nie wszyscy są mędrcami, ustawy zapobiegają złym czynom;

3.IDEA DWÓCH PAŃSTW U ŚW. AUGUSTYNA

Bóg daje władzę dobrym i złym. Kiedy chce ludzkość doświadczyć, dostarcza nawet tyranów, bo wiem także przez złych ludzi Bóg realizuje swe plany. Tak długo, jak długo władza państwowa utrzymuje w państwie pokój, chrześcijanin, dla którego pokój jest niezwykle istotny, słucha jej. Powinien tolerował władzę nawet wtedy, gdy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Prawo do oporu (biernego, spokojnego) rodzi wówczas, gdy normy prawa ludzkiego, państwowego, naruszają prawo boże.

              Dla Augustyna państwo, które istnieje z powodu grzechu (propter peccatum), ma za jedyne zadanie represję wobec przeważającej większości grzesznych. Stąd jego władza może być bardzo surowa, szczególnie wobec heretyków. Augustyn twierdził, że władza państwowa to boski instrument do karania, nie potrzebny tylko obywatelom zbawionym.

Augustyn podzielił ludzi na zbawionych (obywatele civitas Dei, a więc państwa Bożego) i tych, którzy nie zostaną zbawienie (obywatele civitas terrena, a więc państwa ziemskiego). Twierdził, że w oczach Boga jesteśmy zbawieni albo potępieni, zbawienie jest niezależne od naszej woli i działań (twórca teorii predestynacji). Państwem Bożym jest niewidzialny kościół z Chrystusem jako jego głową. Prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, na ziemi są oni tylko pielgrzymami, stanowi ona dla nich etap przejściowy. Tworzą oni mniejszość wybraną przez samego Boga. Obywatelami państwa ziemskiego są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski. W każdym realnym państwie współżyją ze sobą obywatele civitas Dei i civitas terrena, a tym że tych drugich jest znacznie więcej. Zadaniem obywateli civitas terrena jest zapewnienie przetrwania zbawionym. W tym właśnie celu tworzą oni państwa. Państwo ziemskie dąży do pokoju między ludźmi, do pogodzenia zbawionych z niezbawionymi. Gdyby nie grzech pierwotny, w ogóle nie byłoby potrzebne.

4.HIERARCHIA PRAWA WG TOMASZA Z AKWINU

bóg stworzył świat w porządku hierarchicznym; państwo to społeczność doskonała; dostarcza ludziom wszystkiego do życia doczesnego; każde ustala własne pr. jest to wyraz suwerenności; hierarchia - zasada naturalnego porządku; można wystąpić przeciw tyranom; tyran - uzurpator, ale i wł. legalny; Papież może kontrolować wszelkie wł. świeckie, ingerować; hierarchia pr.: wieczne (boga), natury (odbicie wiecznego w umysłach), ludzkie (bardziej szczegółowe); częste zmiany pr. osłabiają jego autorytet;
Prawo wieczne to prawo samo przez się (tak jak Bóg sam istnieje przez się) – to prawo obejmuje wszystko. Ustanowił je oczywiście Bóg. Z tego prawa wywodzą się prawa pochodne.

I w tej hierarchicznej kolejności pierwszym prawem pochodnym jest prawo natury (wg Tomasza to prawo wieczne odbite w umysłach ludzkich, prawo natury stworzone jest dla istoty rozumnej. Człowiek nie tworzy prawa natury.)

Kolejnym jest: lex humana prawa ludzkie (wywodzą się z praw naturalnych, są to pewne wnioski wydedukowane
z zasad prawa naturalnego. Człowiek na podstawie praw naturalnych układa prawa ludzkie. Nie może być one sprzeczne z prawem natury.) Prawa pozytywne narodów – prawa które dot. wszystkich narodów, prawa wspólne dla wszystkich ludów. Takim prawem jest prawo własności. Prawo cywilne ius cyvile – to prawa dla poszczególnych państw, dla poszczególnych narodów, dla poszczególnych grup i korporacji. Te prawa mogą objawiać się jako prawa pisane i prawa umowne.

Trzeci rodzaj praw pochodnych to lex divina, prawo pozytywne. Św. Tomasz stwierdził, że jeśli ten podział nie wystarczy to bezpośrednio z prawa wiecznego wychodzą boskie prawa pozytywne. Człowiek musi się tymi prawami posiłkować ponieważ jego cele wykraczają poza cele ziemskie. Treści tego prawa zawarte są w Piśmie Świętym i nauce Kościoła. Boskie prawa pozytywne św. Tomasz podzielił na  prawa niedoskonałe (czyli prawa zawarte w Starym Testamencie) i prawa doskonałe (w Nowym Testamencie).

Wszystkie te prawa układają się w hierarchiczną całość. Wg Tomasza dobro należy czynić, a zła unikać.

5. KONCEPCJE POLITYCZNE ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO

Filozof ten słynął ze swojego programu naprawy RP. To w nim zawierały się jego poglądy polityczne. Domagał się on wzmocnienia władzy królewskiej. Trzema najistotniejszymi elementami naprawy RP były: 1) zniesienie różnic stanowych w prawie, szczególnie karnym (równe kary dla wszystkich stanów); 2) rozwój edukacji, która musi obejmować wszystkich, a więc także chłopów, a nie tylko stan szlachecki; 3) poszerzenie grona obywateli, czyli osób, które mają wpływ na stanowienie prawa; cenzus majątkowy nie jest właściwym kryterium, gdyż szlachectwo powinno zależeć od cnót, a nie pozycji majątkowej; do grona tego chciał przyłączyć mieszczaństwo, zapewnić mu udział w apelacyjnym trybunale państwowym, równouprawnienie wyznaniowe oraz miejsce w sejmie. Ponadto Modrzewski podkreślał, że złe traktowanie chłopów doprowadziło do upadku RP. Prawa w państwie muszą być jasne, zrozumiałe i humanitarne. Domagał się ich kodyfikacji. Podstawą skodyfikowanego prawa polskiego miało być prawo rzymskie.

6.DOKTRYNA ABSOLUTYZMU MONARSZEGO W XVI I XVII WIEKU

We Francji najbardziej znanymi teoretykami doktryny absolutyzmu byli kardynał Armand Richelieu i król Ludwik XIV. Państwo było dla nich pojęciem nadrzędnym (polityka etatyzmu).              Poglądy Richelieu przygotowały grunt pod absolutyzm klasyczny w Anglii, gdzie jego głównymi reprezentantami byli król Jakub I i jego doradca Robert Filmer. Doktryna ta apogeum swe osiągnęła jednak we Francji za panowania Ludwika XIV (sam Ludwik + biskup Jakub Beninge Bossuet). Wszyscy oni opowiadali się za pełnią władzy monarszej, niczym nie skrępowanej – ani przez prawo (stoi ponad nim), ani przez Kościół, ani przez stany. Byli zaciekłymi wrogami zgromadzeń przedstawicielskich i tępili opozycję. Przyznawali królowi prawo do dysponowania życiem poddanych, prawo do reglamentowania ich sumień, a także prawo do rozporządzania ich mieniem.

              Król miał władzę z łaski Bożej (Dei gratia) i podobnie jak Bóg powinien kierować państwem boskiego ładu w kosmosie. Boski charakter nadano zasadzie następstwa tronu. Król jest symbolem rozumu, który jest mu dostępny w stopniu nieporównywalnie wyższym niż jego poddanym. Tylko władca, który zna tajemnice świata, wie, co jest zgodne z interesem ogółu i jego dobrem. Monarcha rządzi wedle własnego rozumu, słucha tylko własnego sumienia i tylko przed obliczem Boga zdaje sprawę ze swego postępowania („Król może wszystko, czego chce, ale powinien chcieć tego, co jest słuszne”). Jedyną sankcją była tu sankcja religijna (odpowiedzialność przed Stwórcą).

              Król jest identyczny z państwem, on i tylko on rozstrzyga o tym, co jest racją stanu, a co nie. Celem państwa jest m.in. szczęście poddanych, ale pomyślność poddanych całkowicie zależy od pomyślności władcy.

              W monarchii absolutnej jednostka pozbawiona jest praw, jeśli w grę wchodzi kolizja z władzą i wolą monarchy. Nie ma ona wtedy ani prawa do wolności religii, ani wolności mienia, ani wolności osobistej. Do króla bowiem należy pełna i całkowita dyspozycja dobrami.

              Charakterystyczna cechą monarchii absolutnych był silnie rozbudowany aparat państwowy, całkowicie podporządkowany królowi.

7. SPINOZA I PUFENDORF

PUFENDORF

Był profesorem na uniwersytecie w Heidelburgu, Lundzie oraz był nadwornym historiografem dworu berlińskiego.

Dzieło: „Prawo naturalne i międzynarodowe”

Studiował naturę ludzką. Wyróżnił naturę przyrodniczą i naturę duchową.

Natura przyrodnicza doskonali życie społeczne człowieka.

Natura duchowa umożliwia kreowanie wyższych form (moralność, kultura)

Wolność – Pufendorf rozumiał ją w dwojaki sposób:

• w sensie pozytywnym – człowiek tworzy normy prawne,
• w sensie negatywnym – to obojętność na zjawiska świata przyrodniczego.

Człowiek w stanie natury nie ma żadnych zobowiązań wobec innych. Człowiek nie nosi w sobie żadnego popędu społecznego.

Umowa konsensualna

Człowiek stworzył społeczeństwo i państwo dla swoich korzyści. Państwo jest najbardziej doskonałą wspólnotą występującą wśród ludzi. Tylko państwo może zagwarantować pokój między ludźmi. Państwo jest tworem ludzkim, powstało w wyniku umowy społecznej, jest najdoskonalszym urzeczywistnieniem prawa natury.

Umowa społeczna. Pufendorf twierdził, że państwo tworzy się w wyniku 2 umów społecznych:

1.        umowa o społeczeństwo

2.        I  ETAP  - przyszli obywatele porozumiewają się co do formy państwa

II  ETAP – umowa o podporządkowanie się konkretnemu suwerenowi

Przedmiotem tej umowy jest wolność. Ludzie rezygnują z części naturalnej wolności – oddają tyle wolności ile jest potrzebne do utworzenia państwa.

Podstawową funkcją państwa jest funkcja obronna. Państwo powinno być silne aby chronić swoich obywateli przed wewnętrznymi zagrożeniami. Kolejną funkcją jest doskonalenie osobowości

Nauka o suwerenności. Suwerenność to konstytutywna cecha państwa. Suwerenność to władza najwyższa, którą ludzie obdarowali władcę. Jest niepodzielna i posiada moc absolutnego rozkazywania. Suwerenność posiada autorytet nie od Boga ale od umowy społecznej

Podział ustroju:

• ustroje regularne – w których suwerenna władza niepodzielnie kierowana jest, w stosunku do wszystkich interesów  przez 1 osobę,

ustroje nieregularne – w których nie wszystkie działania i nie wszyscy poddani opanowani są 1 wolą, jednym rządem. (Rzesza Niemiecka
SPINOZA
(1632-1677)

Pochodził z Niderlandów. Jest politykiem a zarazem filozofem politycznym.

Dzieła: „Traktat teologiczno – polityczny”, „Traktat polityczny”

Stan natury. To stan wrogości i trwogi. W tym stanie każdy ma tyle praw ile zdoła wywalczyć sobie siłą. W tym stanie normy rozumu nie funkcjonują. Jest tylko siła.

Na pewnym etapie rozwoju, ludzie postanawiają zawrzeć umowę społeczną – stworzyć państwo, które będzie gwarantem ich praw i wolności.

Państwo powstaje z jednej umowy społecznej. Przedmiotem jest wolność jednostki. Jest to umowa każdego ze społeczeństwem (jednostki z ogółem). Całe społeczeństwo jest podmiotem suwerenności.

Prawo natury to prawo przyrody, prawo wieczne, niezmienne. Prawo konieczne narzucające się wszystkiemu co istnieje na świecie. To przyrodnicza konieczność. To NATURA ustanowiła prawo, to natura narzuca człowiekowi zasady działania, to ona jest prawdziwym suwerenem. Człowiek na tyle wolności ile zakreśla owa natura. Niestety większość ludzi żyje poprzez instynkt, przesądy, religię.

Do prawa natury mogą dojść jedynie mędrcy, filozofowie, elita.

Przestrzegając prawa państwowego przestrzegamy także prawo natury.

Ustrój. Najlepszym ustrojem dla Spinozy jest demokracja. To właśnie demokracja jest formą rządów najbardziej naturalną, najbardziej zgodną z wolnością. Celem państwa powinno być dawanie ludziom wolności, oprócz elementarnych funkcji tj. pokój i bezpieczeństwo. Rządy demokratyczne SA najlepsze wtedy, gdy oparte są na cenzusie wykształcenia. Najlepszym przykładem był ustrój Amsterdamu.

Novum – teoria umowy społeczne, pojęcie wolności, wolności przekonań, teoria utylitaryzmu (jednostka musi być potrzebna – liczy się to co jest potrzebne, użyteczne.

8 PRAWO I BEZPRAWIE W XVII WIEKU

( patrz pyt.6)

9. UMOWA SPOŁECZNA WG HOBBES’A I LOCKE’A

Umowa społeczna według Thomasa Hobbesa: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki.

              Przyczyny:

·         zachowanie życia i bezpieczeństwa (ta chęć wynika z rozumu) – cel utylitarny,

·         zakończenie walki wewnętrznej, wyjście z chaosu,

·         wyjście z walk wszystkich ze wszystkimi i zapewnienie ochrony,

·         osiągnięcie równości, harmonii.

Treść:

·         ma postać jednego aktu,

·         zawierana na korzyść trzeciego (suwerena),

·         umowa każdego człowieka z każdym o to, że oddają się pod władzę osoby trzeciej – suwerena, nie będącej podmiotem umowy i mającej postać zbiorowości (zgromadzenia) bądź jednostki (za czym optował Hobbes).

Skutki:

·         umowa jest niezrywalna,

·         oddanie się władcy jest całkowite,

·         umowa zapewnia ład i bezpieczeństwo,

·         silna władza państwowa zapewnia życie w zgodzie z prawem natury,

·         „jak nie ma władzy, to nie ma społeczeństwa”.

Umowa społeczna według Johna Locke’a: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki.

              Przyczyny:

·         brak obiektywności w ocenianiu swoich praw,

·         brak gwarancji praw,

·         brak władzy podtrzymującej słuszne wyroki i wykonującej je,

·         egzekucja praw naturalnych,

·         stan natury jest niepewny, a nadużywanie prawa natury grozi zamętem i nieładem.

Treść:

·         umowa jest dwufazowa: I faza – powstanie społeczeństwa (civil society), pactum unionis – zjednoczenie; II faza – społeczeństwo poddaje się rządowi, pactum subiectionis,

·         powstała z mocy umowy władza powinna być podzielona na prawodawczą (społeczeństwo), wykonawczo-administracyjno-sądowniczą (z monarchą na czele) i federacyjną (polityka zagraniczna, za którą odpowiadał monarcha).

Skutki:

·         istnieje możliwość oporu wobec władzy ale jest on złem ostatecznym,

·         uzyskanie prawa do skutecznej ochrony własności, a także umocnienie innych praw,

·         zerwanie pactum subiectionis nie powoduje zerwania pactum unionis,

·         możliwe są zmiany ustrojowe.

10. POCZĄTKI LIBERALIZMU-DOKTRYNA LOCKE’A, SMITH’A I BENTHAM’A.

. Liberalizm – elementy charakterystyczne dla doktryn liberalnych.

·         Rozmaicie rozumiana niechęć do królewskiego absolutyzmu

·         Wielkie rewolucje: angielska, amerykańska i francuska sprawiły, że liberalizm stał się ideologią mieszczaństwa jako siły panującej politycznie

·         Doktryna najbardziej typowa dla kapitalizmu w jego stadium wolnokonkurencyjnym

·         Zasada leseferyzmu – gospodarka rozwija się najlepiej przy pełnej swobodzie gospodarczej jednostek, bez ingerencji państwa

·         Człowiek to jednostka gospodarująca (homo oeconomicus), która dąży do maksymalnego zysku lub zmniejszenia strat

·         Człowiek produkujący działa w idealnych warunkach: nieograniczonej własności prywatnej, całkowitej wolności umów, doskonałej znajomości sytuacji na rynku, całkowicie racjonalnego postępowania w stosunkach społecznych

·         Skrajny indywidualizm, utylitaryzm

·         Państwo to stróż nocny, chroniący własność prywatną, czuwający nad przestrzeganiem zasad porządku publicznego

·         Podkreślanie praw politycznych jednostki, autonomii myśli i sumienia, wolności słowa i druku, prawa jednostki do zrzeszania się i do wyboru zawodu

·         Podejmowanie problemu równości praw politycznych

·         Wspieranie konstrukcji demokracji politycznej (liberalizm demokratyczny = demoliberalizm)

Liberalizm Locke’a zbudowany był na analizie stanu przedpaństwowego, w którym to (wg niego) ludzie żyli w wolności i równości. Utylitaryzm, objawiający się w zrzeczeniu się przez ludzi tych praw naturalnych na rzecz powstania państwa zapewniającego skuteczniejszą ich ochronę, zaprowadził Locke’a do sformułowania zasady indywidualizmu i leseferyzmu, czyli wolności jednostki od państwa. Ograniczał on bo wiem funkcję państwa do zabezpieczenia życia i własności obywateli; zakazywał władzy wkraczać do sfery produkcji, do życia religijnego, kulturalnego i społecznego. Opowiadał się za autonomią partii politycznych, stowarzyszeń, spółek, przedsiębiorstw i korporacji.

              Indywidualizm, a więc jedna z podstawowych idei liberalizmu, objawia się również w poglądach Locke’a na temat władzy ustawodawczej, która nie była dla niego suwerenna w stosunku do jednostki, wyposażonej w niezbywalne prawa naturalne.
 

W ujęciu Benthama utylitaryzm oznaczał przejęcie aksjomatu, że człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne, czyli to, co mu sprawia przyjemność. Do takiego wniosku doszedł analizując psychikę ludzką. Głosił on zasadę równości wszystkich ludzi oraz podobieństwo ich do natury. Był wyrazicielem swoistego hedonizmu etycznego, wedle którego moralne jest tylko postępowan...